Eva Hamrud
Birçok gelişmiş ülkede ortalama ömür mühleti beklentisi 80 yaş civarlarındadır. Kimileri daha uzun bir ömür sürmüştür, en uzun ömürlü insan 122 yaşındaydı. Mevt kaçınılmazken, hayat mühleti bireyler ortasında derin farklılıklar gösteriyor. Uzun ömrün sırrı nedir? Uzun ömür DNA’mıza mı kodlanmış yoksa hayat usulümüz tarafından mı belirleniyor?
Yaşlanma, hücre biyolojisi ve kalıtım hakkında on bir uzmana sorduk: “Yaşam mühletini öncelikle kalıtım mı belirler?” Şunları bulduk:
NEYE NAZARAN UZUN ÖMÜR?
Uzmanlar bu soruyu iki farklı formda yorumladı:
1- “İnsanların hayat mühleti öteki çeşitlere göre öncelikle kalıtım tarafından mı belirlenir?”
2- “Bazı münferit bireylerin uzun ömürlülüğü öteki insanlara göre öncelikle kalıtım tarafından mı belirlenir?”
Farklı hayvan çeşitlerinin çok farklı hayat müddetleri vardır. Grönland köpekbalığı 400 yıl yaşayabiliyorken, kimi mayıs sineği tipleri yalnızca beş dakika yaşar. Bu farklılıkların nedeni kalıtımdır.
Londra Üniversitesi’nde yaşlanma uzmanı olan Profesör David Gems’in belirttiğine nazaran, bu sorunun şöyle bir manası olabilir: İnsanların ömür ömrünün üst sonları öncelikle kalıtım tarafından mı belirlenir diye soruluyorsa karşılık ‘neredeyse kesindir’. Örneğin, insanın azamî ömür müddeti üst seviye primatlar ortasındaki şempanzeler ve goriller üzere yakın akrabalarımızınkilerin yaklaşık iki katıdır.
Dr. Gems, “Bu soru, başka ayrı beşerler ortasındaki ömür müddeti farklılıkları öncelikle kalıtım tarafından mı belirlenir diye sorulursa, karşılık ‘son derece mümkünlük dışı’ olacaktır” diyor. Birçok uzman Dr. Gems’le aynı fikirde. Kalıtımın uzun ömür üzerinde bir rolü olsa da belirleyici-ana faktör değil.
Yaşlanmayı geciktirme ve hücre biyolojisi uzmanı, Avrupa Biyobilişim Enstitüsü’nün eski yöneticisi Profesör Dame Janet Thornton, “Kalıtımın tesiri yüzde otuzdan az ancak bunun aileden gelen bir şey olma eğilimi de yanlışsız, yani kimi ailelerde bir dolu çok yaşlı kişi var” diyor. Aile üyeleri sıklıkla misal beslenme rejimlerini ve ömür şekillerini benimsediği için, birçok yaşlı kişinin olduğu ailelerin varlığının kalıtıma mı yoksa etrafa mi bağlı olduğunu belirlemek sıkıntı olabilir. Bu uzun ömürlü insanların DNA’larını incelemek bize çok daha fazlasını anlatacaktır.
Londra Queen Mary Üniversitesi’nden, yaşlanmayı geciktirme ve onkoloji uzmanı Profesör Ken Parkinson şöyle diyor: “Birçok grup bunu, yüz yaş ve daha üzerinde olanların DNA dizilimiyle anlamaya çalışıyor ve genom çapında tahliller yapıyor.”
15 DAKİKALIK İDMAN HAYAT MÜDDETİNİ ÜÇ YILA KADAR UZATIYOR
Temiz suya, besine ve tıbbi bakıma erişimin yüzyıllar içinde artmasıyla hayat mühleti ortalamasının arttığını gördüğümüzde, ömür usulünün uzun ömürlülüğe tesiri aşikârdır. Karşı bir öngörüyle, kalori alımını kısıtlamak da uzun ömürlülükle ilişkilendirilebilir. Bir başka hayat şekli faktörü de idman. Günde 15 dakika yapılan hafif bir idmanın bile ömür müddetini üç yıl kadar arttırdığı gözlemlenmiştir.
İnsanlar ortasındaki kişisel hayat ömrü üzerinde kalıtımın tesiri vardır lakin bu öncelikli değildir. Exeter Üniversitesi’nden Profesör Lorna Harries şöyle özetliyor: “Kalıtım sizi uzun bir yaşama hazırlar ancak sizin de bunun farkına varmanız için hakikat olanı yapmanız gerekir.”
İnsanlar ortasındaki ömür ömrü farklılıkları aslen kalıtım tarafından belirlenmez. Nizamlı idman ve sağlıklı beslenme uzun ömrün ‘sırrı’ olabilir.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
