Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Ornitoloji Araştırma Merkezi vazifelisi Doç. Dr. Kiraz Erciyas Yavuz, “Kuşların burun ve gagalarında dünyanın manyetik alanını algılayabilmelerini sağlayan ferromanyetikler var. Bunlar, manyetik alanın kuvvet istikametlerine hakikat taraf bulmalarına yardımcı oluyor.” dedi.
Yavuz, AA İlyas Gün’e yaptığı açıklamada, Ornitoloji Araştırma Merkezi olarak 21 yıldır Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti’nde göçmen kuşlara halkalama yaptıklarını söyledi.
Göçmen kuşlara kimlik numarası üzere kod içeren halka taktıklarını belirten Yavuz, “Halkalanan göçmen kuşları farklı yıllarda tekrar yakaladığımızda kayıt altına alıyoruz. Mesela 10-12 yıl sonra tekrar yakalanan boz ötleğen bir ötücü kuş çeşidimiz var. Bülbüller çok alan sadakati gösteriyor. Tıpkı bülbülü neredeyse tıpkı tarihlerde, 27 Ağustos’ta her sene tekrar tekrar yakalayabiliyoruz.” sözünü kullandı.
Göçmen kuşların binlerce kilometre katederek Sahra Altı Afrika’ya kadar ulaştıklarına dikkati çeken Yavuz, “Kışı geçiriyorlar, tekrar Türkiye’ye dönüp tahminen daha da kuzeye gidip üreyip, tekrar kışlama alanlarına dönüyorlar. Yani üreme alanlarıyla kışlama alanlarında bir döngü var. Biz de o sırada yakalıyoruz. Kimi tipleri tekraren yakalayabiliyoruz. Buradaki tekrar yakalamamızdaki temel sebep de oryantasyon. Kuşların yer ve istikamet bulma kabiliyetleri hayli gelişmiştir.” diye konuştu.
‘KUŞLARA YARDIMCI OLACAK HEM ÇEVRESEL HEM DE İÇSEL KİMİ FAKTÖRLER VAR’
Yavuz, insanların bir yerden bir yere giderken çok gelişmiş teknolojik aletleri kullandığını lisana getirerek, şöyle devam etti:
“Ama bunlar kuşlarda içsel olarak var. Kuşlara yardımcı olacak hem çevresel hem de içsel birtakım faktörler var. Çevresel faktörler nedir? Ayın, yıldızların, güneşin pozisyonu, polarize ışık… Topoğrafyayı görerek göç ediyorlar. Topoğrafrayı alıyorlar, yani coğrafyayı, yükseltileri, sıradağları, ırmakları, akıllarında tutuyorlar, haritaya kaydediyorlar. Kimi araştırmalar var ki genetik olarak içsel yönelimi aktardığı söyleniyor. Bununla ilgili 1950’lerden beri başlamış çalışmalar var, deneysel çalışmalar. Başka taraftan dünyanın manyetik alanı algıladıklarına dair çeşitli çalışmalar var. Kuşların burun ve gagalarında dünyanın manyetik alanını algılayabilmelerini sağlayan ferromanyetikler var. Bunlar, manyetik alanın kuvvet istikametlerine gerçek istikamet bulmalarına yardımcı oluyor.”
HALKALADIKLARI BOZ ÖTLEĞENİ 12 YIL SONRA TEKRAR YAKALADILAR
Kızılgerdan üzere birtakım kuşlarla ilgili çalışmalar yapıldığını anlatan Yavuz, şunları kaydetti:
“Kızılgerdan üzere kimi kuş tiplerinde yapılan çalışmalarda, gözlerinde kromatinler (Hücre çekirdeğindeki DNA’nın, histon denilen küçük molekül yüklü bazik proteinler ile oluşturduğu yapı) olduğu söyleniyor. Kromatinler protein yapıdalar ve CRE-1, CRE-4 üzere kromatinler vasıtasıyla manyetik alanı algıladıkları, bu biçimde taraflarını buldukları söz ediliyor. 1950’lerde yapılan araştırmalarda göç vakti kuşlar göç etmeye istekli olduklarında, yalnızca göçmen kuşlarda görülen bir şey, göç huzursuzluğu davranışı gösteriyorlar. Bu şu demek; kuş göç edeceği vakit içsel bir ritim onlara göç etmeleri gerektiğini söylüyor. Değişen gün uzunluğunun hormonlarına tesiri sayesinde daha etkin oluyorlar, kanat çırpıyorlar, kafes içinde çırpınıyorlar. Bilim insanları da bu davranışı görerek diyorlar ki ‘Biz onların göç huzursuzluğunu bu formda görebiliyorsak o vakit ölçüsünü da ölçebiliriz’. Evvel ölçüsünü ölçerek ne kadar uzaklık göçebilir, onu araştırıyorlar. Sonra da diyorlar, ‘Göç huzursuzluğu bize aslında aralıktan fazla yönelimi de gösterebilir’ ve kafes yönelimlerine başlıyorlar. Oryantasyon kafesleri var, istikamet bulma kafesleri ayarlıyorlar. Onun için de ‘Bu kuş nereye gitmek istiyor’ üzere soruları sordukları çeşitli deneyler yapıyorlar. Buradan yola çıkarak, ‘Madem kuşların oryantasyon düzeneği var, o vakit bu nasıl ortaya çıktı? Nasıl gerçekleştiğini de buluruz’ diyorlar. İşte bu manyetik alanın algılandığı, proteinlerin rol oynadığı bütün bu çalışmalar o denli ortaya konuluyor.”
Doç. Dr. Kiraz Erciyas Yavuz, halkalayıp tabiata saldıkları ve 12 yıl sonra tekrar yakaladıkları boz ötleğen sayesinde hem bu kuşların ömür müddetlerini hem de yıllar boyunca tıpkı rotayı kullanarak göç ettiklerini belirlediklerini kelamlarına ekledi.
(HABER MERKEZİ)
