DUVAR- Gökçer Tahincioğlu, ‘Mühür’ün akabinde ikinci romanı ‘Kiraz Ağacı’ ile okur karşısına çıktı. Uzun yıllardır gazeteci olarak çok sayıda toplumsal sorunda kalem oynatan, haberlere imza atan Tahincioğlu’nun her iki romanının da ortak bir noktası var: Toplumcu gerçekçilik… Günümüzde ferdî sıkıntıların öne çıktığı sanat atmosferinde cümleyi toplumu birinci sıraya alarak kurmak elbette değerli. Türkiye üzere tarihinde azaplar, katliamlar, ırkçılık ve hak ihlalleri olan bir ülkede edebiyatın buralardan beslenmesi ve ortak bir hafıza ile yaşananların kaydını tutması, bu noktada da sanatın estetiğini bir kenara atmaması bir tercihten çok mecburilik haline dönüştü. Hakikaten, bunu yeni edebiyatta görmek pek mümkün değil… Müelliflerin, yayınevlerinin ve okurların oluşturduğu bir kişisellik algısının ve üretim pratiğinin olduğunu söylemek de yanlış olmayacaktır. Ancak, Tahincioğlu yeni romanında tüm bunları elinin zıddıyla itip, 2000’ler denince hafızalara kazınan, bir utanca ve toplumsal yıkıma sebep olan F Tipi cezaevlerini ve çabucak akabinde başlayan vefat oruçlarını odağına alıyor.
Devlet aygıtlarının insanları canlı diri yaktığı ve ismine ‘Hayata Dönüş’ dediği bu katliam birçok insanın hayatında telafisi mümkün olmayan travmalara ve sıhhat meselelerine neden oldu. Tahincioğlu, ‘Kiraz Ağacı’nda devrim-aşk-ölüm oruçları üçgeninde geçen bir öyküyü satırlara döküyor.
Hatırlamak mı daha uygun yoksa unutmak mı? Gökçer Tahincioğlu anlatıyor…
Kiraz Ağacı, fonda bir aşk hikayesi barındırıyor ancak art planında 1996 ve 2000 yılında yaşanan vefat oruçları var. Uzun yıllar çeşitli mecralarda gazetecilik yaptınız, anlattığınız bu kıssanın gazeteci olarak ne kadarına tanıklık ettiniz?
Kiraz Ağacı, karakterleriyle, olay akışıyla, karakterlerin yaşadıklarıyla, bir bütün olarak kurgu elbette… Fakat yakın tarihte yaşanılan, hala tesirlerini gördüğümüz, hesaplaşılmamış, yüzleşilmemiş yakıcı bir tarih, vefat orucu aksiyonları, öncesi ve sonrasında yaşananlar Kiraz Ağacı’nın alt yeri. Yalnızca 1996 değil, 2000 mevt oruçları… Lakin bu yerin seçilmesinin de Kiraz Ağacı’nın genel kurgusu ile net bir ilgisi var. Kiraz Ağacı, bir istikametiyle toplumsal hafıza, bir tarafıyla ferdî hafızayı tartışma savını taşıyor. Unutmanın ya da hatırlamanın güzel ya da makûs olduğunu söylemiyor ya da yaşanan somut bir olayla ilgili açık yargı bildirmemeye çalışıyor. Fakat hem şahsî yaşantımızda, daima toplumsal hayatta olup bitenlerin öylece geçip gitmediğini, günün sonunda, kapılar kapanıp, yüzler öteki istikamete çevrildiğinde de bunu somut olarak yaşayanların hayatının sürdüğünü aktarmaya uğraş ediyor. Bu çabanın bütünü de bir kurguya yaslanıyor elbette.
‘BİZE NE OLDU BU TÜRLÜ?’
Kitap, tıpkı mahallede büyüyen insanların günden güne değişimini anlatıyor, lakin sonrasında karakterlerin değişim kıssası bize bir mahalleden fazlası olduğunu düşündürtüyor. Karakterler başka farklı tahlil edildiğinde bugüne dair tanıdık yüzlerle karşılaşıyoruz. Mesela sağdan siyasete giren Yahya dede, torununun siyasi faaliyetinden korkup polisle işbirliği yapan biri, devlet ismine her türlü yolu mubah gören Mesut komiser bize bugüne dair ne anlatıyor?
Sürekli muhatap olduğumuz bir soru var; “Bize ne oldu bu türlü?” Yaşadıklarımızın akabinde bir kesim ısrarla bunu soruyor. Bir diğer taraf ise “Hiçbir şey olmadı, zati böyleydik” diyor. Bütün bu çıkmaz sokaklara, vakit zaman beni de öfkelendirse de biraz daha anlayarak bakmaya çaba ediyorum. Bize sahiden bir şey oldu mu? Hepimiz, bunu soracak kadar mı değiştik nitekim? Kast edilen, azap, cinayet, bayana yönelik şiddet, ayrımcılık ise uygarlık tarihinin başından bu yana yalnızca bizim değil, insanlığın değiştiğini söylemek mümkün değil elbette. 12 Eylül öncesinde ve sonrasında yaşanan katliamları, cinayetleri, 90’ları bir yana bırakıp, yalnızca bugünkü hak ihlallerini temel aldığınızda bu sorunun öfkelendirici tarafı ortaya çıkıyor. Çünkü yalnızca öznelerin değiştiğini görüyorsunuz. Fakat biraz daha anlamaya uğraş ettiğimde, tahminen de fazla güzel niyetle, şunu görüyorum. Anlamlandırılamasa da bir paha kaybından kelam ediliyor. Yalnızca zalimi ya da mağduru temel alan bir telaffuz değil bu. Hepimizi baştan aşağıya kuşatan bir bedel kaybı. Manaların kaybolduğu, daha çok ve daha süratli biçimde her yere yetişmeye çalıştığımız bir iklimin içerisindeyiz uzun vakittir. En çok direneni bile kuşatan bu iklim, elbette mana ve kıymet konusunda da boş durmuyor. Kiraz Ağacı’ndaki Yahya bir bu manada bir “ayak uyduran” profili. Komiser Mesut ise “uydurmaya çalışan” tahminen.
Ölüm oruçları üzere hassas bir mevzuyu kitabınızda cesurca işlemişsiniz. Bu çok da alışık olduğumuz bir muharrir tutumu değil… Türkiye edebiyatının, son yıllarına baktığımızda bilhassa bu cins bahislerden uzak durmasının nedeni nedir sizce?
12 Eylül’den bugüne yaratılmak istenen iklim, 90’larda, 2000’lerde yaşanan sosyolojik dönüşüm, esasen bu coğrafyanın insanı usandıran gerçekleri üzere birçok münasebet sıralanabilir. Enteresan bir tarafı da var yalnızca bireyi öne çıkaran, o bireyin var olduğu şartları yok sayan metinlerle okur ortasındaki bağın. Birebir okurların, yabancı muharrirlerin son derece politik yapıtlarını büyük heyecanla takip ettiğini de görüyoruz bir yandan. Lakin Türkiye edebiyatının son devrine ait genel okur tercihlerinin bireyi temel alan metinler olduğunu da görüyoruz. Tercihler bu olduğunda, yayınevleri de bu metinlere yönelmeyi seçiyor. Lakin yazmak, çizmek, üretmekle ilgili her bahiste bana kalırsa temel bir prensip var. Ürettikleriniz, tercihleri de belirliyor. Bu nedenle zorlayıcı olmak gerektiğini düşünüyorum. Edebiyatın, haberden, seslerden de büyük bir tesiri var. Bu nedenle Güney Amerika edebiyatına baktığınızda her romanda, her hikayede bir biçimde fonda bireyi kuşatan iklimle, yaşadığı coğrafyayla ilgili bir taban görebiliyorsunuz. Rus edebiyatına ve hatta çağdaş Amerikan edebiyatına baktığınızda da böyle… Elbette ideoloji her yerdedir. Bir beyaz yakalının gündelik hayat sancılarında da bir burjuvanın gündelik tercihlerinde de bunu görürsünüz. Bu istikametiyle bireyi temel alan edebiyat da aslında anlatan bir fonksiyon görüyor. Yeniden de Yaşar Kemal’in, Orhan Kemal’in, Vedat Türkali’nin bir gelenek yarattığı Türkiye edebiyatında son yıllarda o anlatıdan kaçınma eğilimi net biçimde görülüyor. Hele ki meşruiyet yerinin çok sağlam olmadığına inanılan bahislerden net biçimde kaçınılıyor.
Kiraz Ağacı, toplumsal ve kişisel hafızanın peşine düşüyor. Romanda hatırlatmak yer yer can yakıyor, yer yer keyifli ediyor. Sizce toplumsal ve ferdî manada hatırlamak mı, yoksa unutmak mı daha makuldur?
Kiraz Ağacı, bir soruyla başlıyor. “Tek bir hakkın olsa unutmayı mı yoksa hatırlamayı mı seçersin?” Elbette, romanın buna ait bir kelamı de var. Kişisel ve toplumsal hafıza, istediğimiz vakit istediğimiz biçimde çalışmıyor. En çok unutmak istediğimiz, en çok unutturulmak istenen, daha büyük, daha korkutucu biçimde karşımıza çıkıyor bir biçimde. Siz unutsanız, bir oburu unutmuyor çünkü. Ya da iliklerinize kadar sızan bir unutamama hali kelam konusu oluyor aslında. Hangisinin daha makul olduğunu söylemek, fazla tariflemek, dayatmak olur. Lakin romana çalışırken benim gözlemlediğim, ferdi ve toplumsal manada, uğraş gösterseniz bile travmaların, üzüntülerin unutulamadığı. Roman, buna yöneliyor ve bir tanım vermeye uğraş ediyor. Bir unutma ve hatırlama tanımı.
Komiser Mesut karakteri romanın diyalektik ögelerinden birisi. O’nu azap anlarında da annesinin koynunda uyurken de görüyoruz. Bu noktada toplumsal sıkıntıların insanlık üzerinde yarattığı tahribatı görüyoruz. Siz bu ‘iyi’ ve ‘kötü’ ögeleri hangi niyetle aldınız?
İyi ya da berbat diye ele almak, anlamamak olurdu galiba. Bu mahalleden bakıldığında, Mesut, vahim bir karakter fakat o vahim karakterin bütün beşerler üzere zayıf tarafları de var. Bir öteki yerden baktığınızda ise herkes üzere ana kuzusu, devleti milleti için ömür vermiş bir kahraman da görebilirsiniz. İdeolojik bakışımız bunu şekillendiriyor olsa da ben yeterli ve berbatın her vakit o kadar birbirine karışmadığını düşünüyorum. Herkes yeterli, herkes makûs bir tarafıyla elbette lakin bunun dışında, net bir kötülük, net bir güzellik tarafı da var. Tanıl Bora’nın tabiriyle, adaleti tanımlamak güç olsa da adaletsizliği çabucak tanıyabiliyorsunuz misal. Ben, Mesut’u düzgün ya da berbat olarak ele almak yerine, anlamaya uğraş ettim. Kendince yeterli, kendi mahallesince uygun görülen bir adamın ne yaşadığını, nerelerde bocaladığını öğrenmek, anlamak, aktarmaktı çabam. Benim açımdan romandaki en kıymetli karakterlerden biri.
‘EDEBİYATIN GÜCÜNÜ AZIMSAMAMAK GEREKİYOR’
Türkiye’de sol-sosyalist siyasetin vakit zaman halktan uzaklaştığı tenkitleri köpürtülür. Medya ve öbür aygıtlar siyaset yürüten insanları kriminalleştirip halktan koparmayı gayeler. Sizin romanınızda ise, herkes üzere beşerler olduklarını görüyoruz. Ötekiliği yıkan bir anlayışla yazıyorsunuz. Sorum şu: Edebiyat toplumları dönüştürebilir mi?
Elbette dönüştürür. Kültür ve sanat alanında iktidar kurmaya çabalayan, kuramadığında ülkeyi yönetse bile dönüşümü sağlayamadığını düşünenlerin sağlam bir nedeni var. Toplumsal dönüşümler, bugünden yarına, bir anda olmuyor. Edebiyat, haberlerden, açıklamalardan, mitinglerden, aktüel tartışmalardan çok daha güçlü ve kalıcı. Yeni “okunmuyor” tenkitleri bir yana, bir biçimde okunuyor ve tesiri uzun müddet devam ediyor. O tesir, toplumun üzerine yapışan, biçimlendiren bir tesir. Edebiyatın gücünü azımsamamak gerekiyor.
Her iki romanınız da toplumsal dönüşümü ele alıyor. Bir gazeteci ve muharrir olarak geleceğe dair öngörüleriniz nelerdir?
Ben hayatta her şeyin inşa edilerek yaratılabileceğine inanıyorum. Yalnızca umudun değil, sevincin, hüznün hatta. Büyük talihsizlikler, harika gelişmeler kapımızı çalabilir elbette. O vakit bir diğer yerinden savaşmaya başlıyorsunuz tarihin. Lakin o savaşlar verilmeden, ortaya yaşayabileceğiniz bir orman, bir çatı, bir deniz çıkmıyor. Bu manada, tarihe tersten bakmak da mümkün. 90’lar misal yalnızca karanlığın, faili meçhullerin, JİTEM’in tarihi değildir. Bütün bu karanlığa karşı cesurca direnen insanların da tarihidir. Bugün de yaşananlara direnenler çok. Çok somut cevap vermediğimin elbette farkındayım lakin bana kalırsa, en geniş manasıyla neyi, nasıl inşa edeceğimiz üzerine düşünmek ve karar vermek, geleceği de belirleyecek.
Okurlarınızı bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Uzun müddettir, farklı bir teknikle, farklı bir perspektiften yazılacak bir metin üzerine düşünüyorum. Odağımda destanlar, masallar, söylenceler var ve bunun üzerine çalışmaya uğraş ediyorum. O çalışmalar biraz sonuç verdiğinde, yazmayı tasarladığım metnin de omurgası ortaya çıkar diye umut ediyorum.
