Küçük yaşta geçirdiği bir rahatsızlık sonucu hayatına görme engelli olarak devam eden Mustafa İşcier’in “İki Pedal Arasında” isimli kitabı, Cinius Yayınları’ndan yayınlandı. Görme engelli bir bisikletçinin anılarından oluşan bu kitapta Mustafa İşçier, gezdiği yerleri ve tanıştığı insanları anlatıyor. Tandem (ikili) bisiklet üzerinde görme engelli birey ile ona eşlik eden birey tek yürek oluyor ve iki pedal ortasında eşit/erişilebilir hayat ideali doğrultusunda birleşiyorlar. Birlikte pedal çevirerek yol arkadaşlığı yapıyorlar. Görme engelli bireyle ona rehberlik eden birey ortasındaki dostluk iki pedal ortasında gelişiyor. Türkiye’de bir birinci olan bu kitap birebir vakitte üç basamaklı bir toplumsal sorumluluk projesine de hizmet ediyor. Kitabın yarı geliriyle tandem bisikletlerin alınması ve yerel yönetimlerle iş birliği yapılarak tandemlerin engelli vatandaşların hizmetine sunulması; pilot ve yardımcı pilotların eşleşmesi ve bağlantı kurmasını sağlayacak taşınabilir bir yazılımın oluşturulması; kitabın gören ve görmeyen tüm bisikletçilerinin tecrübe ve kanılarının paylaşıldığı bir elektronik dergiye dönüştürülmesi hedefleniyor.
Aslen ailem Erzurumlu lakin babamın memuriyeti sebebiyle Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde 1988 yılında doğdum ve orada büyüdüm. 14 yaşıma kadar görüyordum. Göz tansiyonum vardı lakin görüyordum. 14 yaşımda gözlerimi kaybettim. Göz tansiyonundan ötürü ameliyat oldum, kornea nakli yaptılar. Sonra enfeksiyon kaptı gözlerim ve gözlerimi kaybettim.
İki yıl boyunca eğitim hayatım kesintiye uğradı. Bir araştırma süreci yaşadım. Zira görme engellilerle ilgili hiçbir şey bilmiyordum. Yani görme engelliler hayatlarını nasıl sürdürüyorlar, nasıl eğitim alıyorlar bilmiyordum. Ailem de bilmiyordum. Araştırma ve bu duruma alışma süreci geçirdim. Sonrasında İstanbul Kilyos’taki Veysel Vardal Görme Engelliler Okulu’nu bulduk. Okulu beğendik ve burada eğitim hayatımı sürdürdüm. Orta 2’den devam ettim. Akabinde LGS’de aldığım puanla Anadolu Lisesi’ni tutturdum. Gemlik Celal Bayar Anadolu Lisesi’ne, Bursa’ya geçtim. Dört yıl da burada eğitimimi sürdürdüm. Sonra Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nü kazandım. Burada lisans ve yüksek lisans eğitimimi tamamladım.
Çocukken de bisiklete biner miydiniz?
Ama onun öncesinde bisiklet geçmişim var. Görürken de çocukluğumda bisiklet sürüyordum. 12 vitesli, 18 vitesli, 21 vitesli bisikletlerim vardı. Yeniden babamın memuriyeti sebebiyle 10 yaşımda Siverek’ten Bursa’ya göçtük. Uludağ’ın eteklerinde Telefrik Mahallesi’nde yaşıyorduk. Oralarda çok bisiklet sürmüşlüğüm vardır.
Tandem bisiklet nedir?
İngilizce’den geliyor, tandem. İkili, eş güdümlü yapılan her şey tandemdir. Tandem bisiklet; iki şahısla yapılan, eşgüdümlü yapılması gereken, eşit özveri ve eşit emek gerektiren bir faaliyet… Birlikte görmeyi, birlikte hissetmeyi, birlikte pedal çevirip birlikte toplumsallaşmayı isteyenlerin aracıdır aslında bu bisiklet. Yalnızca bir bisiklet değildir. Birebir vakitte toplumsallaşmanın de aracıdır.
Tandem bisikletle tanışmanız nasıl oldu?
Tamdem bisiklete üniversite yıllarımda başladım. Üniversitede görme engelliler ünitesi vardı. Tahminen ismini duymuşsunuzdur; Görme Engelliler Teknoloji ve Eğitim Laboratuvarı (GETEM). Ona bağlı bir de engelli komitemiz var. Onlar aracılığıyla ve Boğaziçi mezunlarının da katkısıyla bir tandem alındı. Hayatımda ikili bisiklet, yani çift seleli, çift pedallı bisiklet görmüşlüğüm yoktu. O formda başladım, farklı oluşumlarda sürüşler yaptım.
Bisiklet sizin için nasıl bir araç?
Bisiklet benim için bir özgürlük. Benim için bir toplumsallaşma aracı. Tabiatla baş başa, iç içe olmak, doğayı en düzgün biçimde hissedebileceğimiz araç bence bisiklet. Bir arabayla, uçakla, otobüsle gezdiğiniz yerleri hissedemezsiniz. Hızla akan ve geçen bir imaj vardır, yalnızca camdan dışarıya bakarsınız. O da bizim için bir mana taşımıyor. Esasen görmüyoruz. Otomobilin camından bakamadığımız için de, o denli bir yere gitmenin bizim için manası olmuyor. Ancak bisikletteyken o yolu hissediyorum, kuşları, güneşi, yüzüme çarpan rüzgârı, havayı, doğayı hissediyorum. Hasebiyle bu bana bir canlılık ve yaşanmışlık takıyor. Gerçi yalnızca bizim üzere görmeyenler için değil, görenler için de o denli olduğunu düşünüyorum.
Sizin bir de derneğiniz var değil mi? Biraz bu derneğin faaliyetlerinden bahseder misiniz?
Tandem bisiklet kavramını Türkçeleştirdik, “eş pedal” ismini verdik. 2015 Kasım’ında resmi olarak Eşpedal Derneği’ni kurduk. Kurucu başkanı benim. 2017 Temmuz’unda da merkezimizi İstanbul’dan İzmir’e devrettik. Türkiye’nin birçok noktasında derneğin temsilcilikleri var; İstanbul, Bursa, Eskişehir, Ankara, Denizli, Antep’te ve daha birçok yerde… Olağan resmi olarak kurulmuş öteki oluşumlar da var. Ferdî sürüşler yapan görme engelli arkadaşlarımız da var ancak Manisiz Pedal ve Eşpedal (espedal.org) dernekleri bu faaliyetleri yürütüyor.
Rehberlik yapmak isteyenler ya da tandem bisiklet kullanmak isteyen görme engelliler ne yapmalı?
Bu derneklerin sayfalarına ulaşmak kâfi. Hepsinin toplumsal medya hesapları var. Bisiklet sürmeyi bilenler rehber olabilir, görme engelliler de co-pilot olarak sürüşler yapabilir. Eşpedal’ın kolektifi de, temsilciliği de İstanbul’da bulunuyor, biz de kolektif ve temsilcilik olarak İstanbul’da faaliyetler yürütüyoruz. Hatta talep olduğunda farklı vilayetlere de gidiyoruz. Mesela 2017 Kasım’ında Mardin’in Midyat ilçesine gittik, Küçük Adımlarla Büyük Yarınlara sürüşüne katıldık. Orada üç görme engelli olarak sürüş yaptık, Mardin’in tarihi ve turistik yerlerini gezdik. Birebir vakitte Van’a gittik. Van Gölü’nün etrafını bisikletlerimizle döndük, 400 kilometrelik bir sürüş yaptık. Erciş Kazım Karabekir Okulu’nda görme ve işitme engellilerle sürüşler yaptık, sunum gerçekleştirdik. Van’ın ve Bitlis’in farklı noktalarında engelli merkezlerine uğradık. Çok hoş bir tipti.
Rehber bulmakta zorlanıyor musunuz?
Bazen kolay olmuyor maalesef. Aslında gönüllükle yapılıyor ve insanların işi çıkabiliyor, vazgeçebiliyor. Son dakika iptaller yaşayabiliyoruz. Mimar Sinan Üniversitesi’nde sosyal sorumluluk kurulu var, oradaki öğrenciler birçok sivil toplum örgütüne yardım ediyor. Mesela biz de onlardan talepte bulunmuştuk. 2017’de bize çok takviye oldular. Toplumsal medyayı kullanmamızda, görseller hazırlamamızda yardım ettiler. Bisiklet sürmeyi bilmiyorlarsa bile, stantlarımızda vazife yaptılar. Genelde üniversiteler yardımcı oluyor. Lakin bazen hiç kimseyi bulamayıp aktiflik iptal ettiğimiz de oldu. Zira rehber olmadan sürüş yapamıyoruz. Benim de bazen rehber bulamadığım, üzüldüğüm anlar oldu. Ancak kafadar arkadaşlarımla sürüş yaptığımda mutluluğun doruklarına ulaştığım da oldu.
Bugüne kadar yaşadığınız en enteresan olay neydi? Yaşadığınız anıları biraz paylaşır mısınız?
Türkiye’den bir görme engelli olarak, tandem bisikletle birinci yurt dışı cinsini da ben yaptım. 2016 Haziran’ında Gürcistan, Ermenistan ve Kafkas tipi gerçekleştirdim. Gürcistan’a giderken Artvin Hopa’dan tipi başlattık. Oradan Batum’a giriş yaptık. Batum’da Çeda diye bir kasaba var, orada bilgi merkezine gittik. Natali isimli çok cana yakın bir hanımefendi bize çay ısmarladı, sohbet ettik. Ortadan yıllar geçti, bir arkadaşıma birebir rotayı verdim. O da bisikletle gezerken tıpkı merkeze uğramış. Yeniden Natili oradaymış ve rotayı nereden öğrendiğini vs. sormuş. “Bir görme engelli arkadaşım verdi” deyince de, “Natali “Mustafa’yı mı diyorsun? Tandemle gelmişti” diye beni hatırlamış. Bu benim için çok hoş bir şey. Bunu duyduğumda çok keyifli olmuştum. Onların yüreklerinde kalmak çok hoş bir şey.
Çok anım var ancak birini daha anlatayım; yıllar evvel Manisiz Pedal’la Bursa’ya bir tıp yapmıştık. Kitapta bu kadar ayrıntılı anlatmadım, kamera ardını vereyim size; o tipti bir bacağı olmayan ya da protezi olan engelli arkadaşlarımız da vardı ve hepsi bisikletleriyle gelmişti. Fatih isimli arkadaşımın da bir bacağı yoktu, protez kullanıyordu ve gece körü olduğunu söylemişti. Narlıdere’den gecenin yarısı dönerken Fatih’i bana rehber olarak verdiler. Adam hem gece körü hem de protez bacakla sürüyor (gülüyor). Onunla 30 kilometre kadar çılgınca ancak çok da hoş bir sürüş yaptık. Alışılmış arkadaşlarımız etrafımızda bisikletleriyle sürerek bizi korudular, rastgele bir kaza geçirme riskimiz yoktu. Hem o arkadaşlarımıza hem de Fatih’le birbirimize güvendik.
“İki Pedal Arasında”, görme engelli bisikletçileri anlatan birinci kitap değil mi bu? Bu fikir nasıl oluştu?
Kendi anılarımı ve tecrübelerini paylaşmak için yola çıktım. Bu alanda sahiden bir boşluk var. Literatürel manada bu boşluğu doldurmak gerektiğini düşündüm. Sizin de söylediğiniz üzere bir birinci. Yurt dışında tandem bisiklet ve bu sürüşlere dair yazılmış kitaplar var ancak Türkiye’de tandem bisikleti ve engelli bisikletçileri husus alan hiçbir kitap yok. Bu kitap bu hususta birinci ve özgün. Birebir vakitte yurt dışındaki kitaplar da yarış odaklı; olimpiyatlar ve paralimpik oyunlar üzerine. Türkiye’de resmi olmayan yarışlar ve tipler yapılıyor fakat paralimpik resmi yarış yok. Bu kitapta olanlar da yurt dışındaki kitaplarda yok. Mesela bu kitapta bisikletin toplumsal tarafa daha çok vurgulanıyor. Turistik olarak gezilen ve görülen yerler daha ön planda. Önde süren şahısla, geride süren engellinin birbiriyle diyaloğu, toplumsallaşma süreci bu kitapta daha çok vurgulanıyor. Tahminen birilerinin önünü açar, üzerine öteki şeyler koymak isteyenler çıkar diye bu kitabı yazmak istedim. 2014 yılından beri tandem bisiklete biniyorum. Altı yıllık tecrübemi aktarmak istedim. Çıraklık. Kalfalık periyodumu artık aştım, açıkçası ustalığımı da paylaşayım istedim. Güzel ki de yazdım. Okuyanlardan çok hoş dönüşler alıyorum. Benim hedefim, bu kitabın bir engelli kitabı olması değil, insanların bir seyahat rehberi, bir kent rehberi görmesi… Okuyanlar esasen bunu fark edecektir. Bir görme engellinin gözünden çevreyi, dünyayı algılayış biçimini göreceksiniz. Betimlemeler, yazım çeşidi, üslup, akıcılık mevzularında da kendime güveniyorum. Olağan ki üstada erişemem fakat kendimi “Kör Yaşar Kemal” olarak görüyorum.
Ayrıca bu kitap üç kademeli bir toplumsal sorumluluk projesine de hizmet ediyor. Biraz da bu projeyi anlatır mısınız?
Bu kitaptan gelen gelirle, onlarca bisiklet alacağım üzere bir savım yok. Bir tandem bisikletin fiyatı en az 2000 TL, yani kıymetli. Şu anda bir bisiklet alabilecek bütçem oluştu. Kitabın gelirinin bir kısmını buna ayırıyorum ancak kaç bisiklet alabileceğimi bilmiyorum. Birinci basamak olarak, mahallî idarelerle irtibata geçip olağan bisiklet istasyonlarının yanına tandem bisiklet istasyonlarının kurulması ve engellilerin bundan faydalanması. Mesela İstanbul’da, İstanbul kartını kullanarak bir rehber, görme engelli bir bireyle sürüş yapabilmeli. Bunun örnekleri, Antep’te, İzmir’de var lakin benim projemin farkı burada şu: iki pedal ortasında taşınabilir yazılım oluşturup hem insanların sürüş sonrası tecrübelerini paylaşacakları bir platform olsun hem bisikletin sanal takibi yapılsın hem de beşerler bu uygulama üzerinden diyalog kurarak sürüşler yapsınlar istiyorum. Bu uygulamada pilot ve co pilot havuzu oluşturup, eşleştirmeler yapılacak. Bu projenin ikinci evresiydi, üçüncü etap ise tecrübelerin elektronik bir mecmua olarak yayınlanması. “İki Pedal Arasında”nın yalnızca Mustafa İşçier’in yazdığı bir kitap değil, tüm engellilerin kolektif dergisi, tecrübelerini ve seyahatlerini aktardığı yer olmasını amaçlıyorum.
Hiçbir lokal idareyle görüşmeniz oldu mu?
Henüz hiçbir belediyeye başvurmadım. Şu anda kitabın üzerinden her şey dönüyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin elinde tandem bisikletler var, bunların istasyonu yapılsın istiyoruz. Bu istasyonlara kitabın geliriyle biz de katkı sunalım.
Başka hayalleriniz, projeleriniz var mı?
Bu kitabı genişletip ikinci baskısını yapmak istiyorum. Van, Mardin çeşidi üzere çeşitleri eklemek istiyorum. İkinci baskıyla birlikte kendime yurt dışı cinsleri için dayanak, bir fon bulmak istiyorum. Gürcistan, Ermenistan, Kafkas bölgesini gezdiğimi söylemiştim, ancak bunu genişletmeyi planlıyorum. Aklımda “Sekiz ülke, sekiz komşu” tipi var.
