Recep. T. Teke, İsrail’in Filistinlileri tehcir siyasetlerini ve Ürdün ile Mısır’ın yansılarını AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Hamas’ın 7 Ekim’de gerçekleşen akınlarının akabinde İsrail, Gazze’yi karadan ve havadan ağır bombardımana maruz bıraktı. İsrail’in hala devam eden hücumlarında hayatını kaybeden Filistinli sayısı 10 bini aştı. Ayrıyeten İsrail ordusunun 28 Ekim’de başlattığı kara operasyonunda kent merkezinin de içinde bulunduğu Gazze’nin kuzeyi büsbütün kuşatılmış durumda. İsrail’in bu bölgedeki askeri operasyonları devam ederken bir yandan da Filistinli siviller Gazze’nin kuzeyinden güneyine yanlışsız tahliye ediliyor. Hasebiyle ortadan ikiye bölünen Gazze’de birçok uzmanın ve memleketler arası örgütün “etnik temizlik” kapsamında değerlendirdiği ve “savaş suçu” olarak gördüğü bir süreç başlamış durumda. Öte yandan kamuoyuna pek yansımasa da Yahudi yerleşimcilerin Batı Şeria’da yaşayan Filistinlilere karşı baskı ve ihlalleri de tehlikeli boyutlara ulaştı. Tüm bunlar İsrail’in, Batı Şeria ve Gazze’de yaşayan Filistinlilere yönelik yeni bir tehcir siyaseti mı uygulamak istediği sorusunu gündeme getiriyor. Bu ihtimali epey ciddiye alan Ürdün ve Mısır idareleri ise İsrail’e sert ihtarlarda bulunarak bu türlü bir siyasetin kendileri için “kabul edilemez” olduğunu net bir biçimde ilan etti. Münasebetiyle Tel Aviv’in Filistinlileri zorla yerinde etme üzere bir siyaseti varsa da bunu büyük bir bölgesel krize yol açmadan yürürlüğe koyması mümkün değil.
İsrail’in planları
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, 7 Ekim hücumlarından sırf bir hafta sonra Gazze’nin kuzeyinde yaşayan yaklaşık 1,1 milyon Filistinliye bölgeyi tahliye etme daveti yaptı. Havadan gönderilen broşürlerle duyurulan bu davette, Filistinlilerden Gazze’nin güneyine yani Mısır sonuna yanlışsız gitmeleri istendi. Böylelikle Gazze’nin kuzeyinin Filistinlilerden arındırılması için birinci adım atılmış oldu.
İsrail’in bu bölgeye yönelik kara operasyonu ise 28 Ekim’de başladı. İsrail ordusu bu operasyonla Hamas’ın Gazze’deki varlığına kesin bir halde son vermek istediğini belirtiyor. Lakin operasyonun uzun vadeli amaçları belirsizliğini koruyor. Yani “İsrail için zafer ne manaya geliyor?”, “İsrail’in çıkış stratejisi nedir?”, “İsrail Gazze’yi tekrar işgal mi etmek istiyor?” üzere sorulara şimdi net yanıtlar vermek mümkün değil. Bununla birlikte İsrail’in hava ve kara operasyonlarının Gazze’de yaşayan Filistinlilere tesiri ortada; vefat ya da göç.
Kasım ayının birinci haftası prestijiyle İsrail hücumlarında öldürülen Filistinli sayısının 10 bini geçtiği bildirildi. Hayatını kaybedenlerin değerli bir kısmı bayan ve çocuklardan oluşuyor. İsrail’in hücumlarından korunmak isteyen Filistinliler ise Gazze’nin güneyine gerçek göç etmeye zorlanıyor. İsrail ordusu halihazırda Gazze’nin kuzeyini büsbütün kuşatmış durumda. İsrail tankları Gazze kent merkezine hakikat ilerlemeye devam ediyor. Birebir vakitte hala Gazze’nin kuzeyinde bulunan Filistinlilerin güneye gerçek göç etmesini mümkün kılmak için kuşatmanın ortasından bir tahliye koridoru açıldı. Tüm bunlar Netanyahu’nun neyi amaçladığını açıkça gösteriyor. İsrail’in güvenliğini sağlamak mazeretiyle birinci etapta Gazze’nin kuzeyini insansızlaştırmak ve zarurî göçler yoluyla bölgeyi Filistinlilerden arındırmak. Bu tehcir siyasetinin milletlerarası hukuktaki karşılığı ise etnik temizlikten öteki bir şey değil.
İsrail işgali altındaki Batı Şeria’da yaşanan olaylar kelam konusu bu tehcir siyasetinin Gazze’yle sonlu kalmadığını gösteriyor. 7 Ekim akınlarından bu yana, Batı Şeria’da yaşayan Filistinlilere karşı gerçekleştirilen şiddet aksiyonlarında önemli bir artış meydana geldi. Son bir aylık mühlet zarfında gerek İsrail askerleri gerekse Yahudi yerleşimcileri tarafından yapılan ataklarda, 150’nin üstünde Filistinli öldürüldü. Ayrıyeten İsrail ordusu keyfi sebeplerle 2 binden fazla Filistinliyi tutukladı. Filistinlilere yönelik baskı ve şiddetin artması nedeniyle bilhassa yasa dışı Yahudi yerleşim ünitelerine yakın bölgelerde yaşayan yüzlerce Filistinli konutlarını terk etmek zorunda kaldı.
İsrail’in çok sağcı Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir, Batı Şeria’da Filistinlilere karşı uygulanan şiddetin tırmanmasında ve sistematik bir hale gelmesinde büyük bir rol oynuyor. Yahudi yerleşim ünitelerinin genişlemesini ve sayısının artmasını savunan Ben-Gvir, Hamas taarruzlarının tanıdığı siyasi hareket alanından istifade ederek Batı Şeria’da “gayriresmi bir yerinden etme” siyaseti yürütüyor. Ben-Gvir’in Yahudi yerleşimcileri silahlandırmaya hızla devam edeceğini açıklaması ise bu siyasetin sürat kazanacağına işaret ediyor. Hasebiyle İsrail sadece Mısır’a komşu olan Gazze’de değil, Ürdün hududunda bulunan Batı Şeria’da da Filistinlilere yönelik tehcir siyaseti uyguluyor.
Mısır ve Ürdün’ün tepkileri
İsrail’in Filistinlilere yönelik uyguladığı siyasetlerden en çok etkilenen ülkelerin başında Mısır ve Ürdün geliyor. Sırasıyla 1979 ve 1994 yıllarında İsrail’le barış muahedesi imzalayan bu iki ülke tarihî olarak İsrail-Filistin probleminin tam merkezinde yer alıyor. Hamas ve İsrail ortasında klâsik olarak arabuluculuk yapan Mısır, Refah Hudut Kapısı üzerinden Gazze’yi dış dünyaya bağlıyor. Ürdün ise gerek nüfusunun yaklaşık yarısının Filistin kökenli vatandaşlardan oluşması gerekse Kudüs’te bulunan Müslüman ve Hristiyan kutsal yerleri üzerinde vesayet sahibi olmasıyla öne çıkıyor. Lakin Filistin sorununda kelam sahibi olan bu iki ülke, patlak veren krizlerden de hayli olumsuz etkileniyor. 1948’den bu yana bölgede yaşanan gelişmeler bu çıkarımı ziyadesiyle doğrular nitelikte. Tıpkı biçimde İsrail’in Filistinlileri Gazze ve Batı Şeria’dan çıkarmaya teşebbüs etmesi tekrar en çok Mısır ve Ürdün’ü etkileyecek. Çünkü Filistin topraklarından başlaması mümkün bir mülteci dalgasının birinci durağı bu iki ülke olacak.
Geçen hafta İsrail hükümetine bağlı bir bakanlığın, Gazze’de yaşayan 2,3 milyon Filistinlinin Mısır’ın Sina Yarımadası’na nakledilmesini öngören bir plan hazırladığı ortaya çıktı. İsrail tarafı bu raporun bağlayıcı olmadığını tez etse de Gazze’deki Filistinlilerin “geçici” olarak Sina’ya yerleştirilmesi çatışmanın birinci günlerinden beri gündemi meşgul etmeye devam ediyor. Tekrar Netanyahu hükümeti açıkça söz edemese de Sina senaryosunun birçok açıdan İsrail için en ülkü siyaset olduğu ortada. Fakat hem Mısır hem de Ürdün idareleri Filistinlilerin Sina yarımadasına itilmesine kati bir halde karşı çıktı. Siyasi, ekonomik ve ulusal güvenlik üzere açılardan değerlendirildiğinde Mısır ya da Ürdün’ün Filistinli mültecileri kabul etmesi mümkün gözükmüyor.
Konuyla ilgili açıklama yapan Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, İsrail’in Filistinlilere yönelik uygulamak istediği tehcir siyasetinin ülkesinin İsrail’le olan barışını tehdit edeceği ikazında bulundu. Çünkü Kahire idaresi Refah üzerinden Sina’ya yerleştirilecek Filistinlilerin bir daha memleketlerine dönemeyeceklerinin farkında. Bu durum İsrail’in Filistin meselesini Mısır’a da ihraç etmesi manasına geliyor. Sisi rejimi ise bu problemin yaratacağı siyasi, diplomatik ve ekonomik yükü sırtlamak istemiyor. Ayrıyeten Filistinlilerle birlikte Hamas mensuplarının da Sina’ya girişi kelam konusu olacak. Müslüman Kardeşler’i terör örgütü ilan eden Sisi rejiminin, İhvan’ın Gazze’deki temsilcisi olarak ortaya çıkan Hamas’a uzun vakittir kuşkuyla yaklaştığı biliniyor. Çatışmadan evvelki yıllarda dahi vakit zaman Sina’da kontrolü sağlamakta zorlanan Mısır, ulusal güvenliğiyle ilişkilendirdiği sebeplerden dolayı Hamas’ın bu bölgede faaliyet göstermesini istemiyor. Zira Hamas’ın İsrail’e karşı direniş hareketini Sina’ya taşıması, İsrail-Hamas çatışmasının Mısır’a sirayet etmesine ve bölgenin Mısır için istikrarsızlık üretmesine sebep olacak. Son olarak Filistinlilerin Sina’ya yerleştirilmesi Mısır’ın İsrail’in tehcir siyasetine istek gösterdiği manasına gelecek. Bu durumun Sisi’nin siyasi meşruiyetine büyük bir darbe vuracağı aşikar. Münasebetiyle rejim güvenliğini öbür tüm önceliklerin üstünde tutan Sisi’den İsrail’in mecburî göç siyasetine yeşil ışık yakması beklenemez.
İsrail’in tehcir siyaseti, Ürdün’ün güvenlik ve istikrarına yönelik daha önemli tehditler içeriyor. Bu nedenle Ürdünlü üst seviye yetkililer, Filistinlilerin zorla yerinden edilmesine karşı Mısır idaresine göre çok daha sert ihtarlarda bulundu. Ürdün Hükümdarı 2. Abdullah yaptığı açıklamada, bu bahsin kendileri için bir “kırmızı çizgi” teşkil ettiğini kuvvetli halde vurguladı. Ürdün Başbakanı Bişr el-Hasavne ve Dışişleri Bakanı Eymen Safedi ise yaptığı açıklamalarda, Kral Abdullah’tan da ileri giderek Filistinlileri tehcir etme teşebbüsünü “savaş sebebi” olarak kıymetlendirdi. Amman idaresi, Gazze’de yaşayan Filistinlilerin Sina’ya nakledilmesinin, Batı Şeria’da yaşayan Filistinlilerin Ürdün’e gönderilmesine emsal teşkil edebileceği kanaatinde. Bu türlü bir nüfus transferi ise ülkenin ulusal güvenliğine ve siyasi istikrarına yönelik “varoluşsal bir tehdit” olarak algılanıyor. 1948 ve 1967 Arap-İsrail savaşlarının yol açtığı göç dalgaları sebebiyle demografik yapısı kalıcı olarak değişen Ürdün, İsrail-Hamas çatışmasının benzeri bir senaryoya taban hazırlamasından kaygı duyuyor.
Ürdün idaresi, Netanyahu liderliğinde kurulan ve “İsrail tarihindeki en sağcı koalisyon” olarak nitelendirilen İsrail hükümetinin Batı Şeria’da uyguladığı siyasetlerden da bir epey rahatsız. Batı Şeria’da yaşanan gelişmeleri tasayla takip eden Ürdün, İsrail askerlerinin ve Yahudi yerleşimcilerin Filistinlilere yönelik şiddet hareketlerine ait ağır tenkitlerde bulundu. Nitekim Ürdün Dışişleri Bakanı Safedi, ABD merkezli CNN International televizyon kanalına verdiği röportajda, bu aksiyonları “yerleşimci terörü” olarak nitelendirdi. Ürdün, İsrail’in Hamas hücumlarını mazeret ederek Batı Şeria ve Kudüs’te statükoyu kalıcı olarak değiştirmek istediğini düşünüyor. Bu taraftaki teşebbüsleri “savaş sebebi” olarak değerlendireceğini birçok defa ilan eden Ürdünlü yetkililer, yaptığı sert açıklamalarla İsrail’i bu siyasetlerden caydırmaya çalışıyor. Ayrıyeten Ürdün idaresi, İsrail’i dizginlemek, bölgesel ve memleketler arası manada tecrit etmek için ağır diplomatik uğraş harcıyor. Ürdün’ün eforları İsrail’in kara operasyonunu engelleme konusunda yetersiz kaldı. Ancak ABD Başkanı Joe Biden ve AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen ile görüşmeler yapan Kral Abdullah, bu iki önderden İsrail’in Filistinlileri yerinden etme siyasetlerine karşı dayanak sağlamış görünüyor. Bu durum sadece bölge ülkelerinin değil Batılı memleketler arası aktörlerin de Filistinlilerin Gazze ya da Batı Şeria’dan çıkarılmasına karşı İsrail üzerindeki baskıyı artıracağı manasına geliyor.
Sonuç olarak, İsrailli yetkililer aksini tez etse de alanda yaşanan gelişmeler Tel Aviv’in Filistinlilere yönelik mecburî göç siyaseti uyguladığını gösteriyor. Lakin İsrail’in bu siyaseti Mısır ve Ürdün’ün ulusal güvenlik ve siyasi istikrarına yönelik önemli bir tehdit oluşturuyor. Bu iki ülke İsrail’in tehcir siyasetine karşı itirazlarını sert bir biçimde lisana getirdi. Milletlerarası kamuoyunun da İsrail’e yönelik baskılarının gitgide arttığı görülüyor. Tüm bunlara karşın İsrail’in mecburî göç konusunda ısrarcı olması global sonuçları olan bölgesel bir krize sebebiyet verecek.
[Recep T. Teke, Levant Çalışmaları Araştırma Asistanı, ORSAM]
Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
