Naz Erdoğan
Mültecilik, dünyanın neresine giderseniz gidin bir ‘hiçlik’ duygusu olarak yanı başınızda beliriyor. Hiçbir yere ilişkin olmamak ne demek? Yurtsuz olmak? Afgan, Pakistan, Suriye ve daha niceleri… Türkiye’nin de kıymetli gündemlerinden biri olan mülteci sorunu, İbrahim Bakırhan’ın kaleminden ‘Kimsesizler Adası’ ismiyle bir romana dönüştü. Bakırhan, yaşanan tüm problemleri romanında çarpıcı bir üslupla anlatıyor.
Dikenli tel örgüler gerisinde bekletilenler, ucuz can yelekleriyle botlara bindirilenler… Bir ülkeden diğer bir ülkeye itilen kimsesizler olarak kalmayacaklar. Roman boyunca Mr. Nobody’nin dahice planlarına ortak oluyor okurlar. Aksiyon, dram, mevtle hayat ortasında ince çizgi…
İbrahim Bakırhan’la romanını konuştuk.
Bu ikinci romanınız, ayrıyeten senaryo yazıyorsunuz. Yazıyla olan münasebetinizi anlatır mısınız?
Yeditepe Üniversitesi elektrik kısmı mezunuyum ancak hiçbir vakit profesyonel olarak bu işi yapmadım. Bunun yerine 2007 yılında gittiğim Brezilya’daki hayattan etkilenerek orada yaşama kararı aldım. Sonrasında birçok ülkede kalma, birçok kültür ve insan tanıma fırsatım oldu. Böylece nasıl bir dünyanın içinde yaşadığımı daha yeterli anlamış oldum. En son olarak da 12-13 yaşlarımdayken, Necip Fazıl Kısakürek’in “Bir Adam Yaratmak” isimli tiyatro yapıtının sinemasını izledikten sonra başlayan yazma hevesimi besleyecek, birçok deneyim ve bilgi birikimini pahalandırmak üzere birinci kitabım olan, ‘Kalem Koleksiyoncusu’nu yazdım.
Yazmak, sonsuz sayıda kombinasyonları olan bir denklemle uğraşmak üzere. Yalnızca o denklemin bir kesimini kaleme alıyorsunuz, kendi yorumlarınızı katarak. Bir bakıma yaratıcı oluyorsunuz. Sizin insanlarınız, sizin sokaklarınız, sizin hikâyeniz… Bunu yaparken tadılan hissin bir tanımını yaz deseniz, işte o noktada aciz kalırım.
‘MR. NOBODY, NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ’NÜ KAZANAN BİRİNCİ HAYALİ KARAKTER BİLE OLABİLİR’
‘Kimsesizler Adası’, öbür ismiyle Refugeepolis… Romandaki baş karakteriniz Mr. Nobody, dünyanın gündemini meşgul eden mülteci meselesine radikal bir deva arayışı içinde. Mültecileri “sorun” demeden anabilecek miyiz? Mr. Nobody’nin uğruna dünyayı karşısına aldığı bu gayretini siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Mr. Nobody, yani tam olarak karşılığı “Bay Hiç kimse”. Bu karaktere bir isim vermedim. Zira vereceğim rastgele bir isim bile onu bir taraf yapabilirdi. Aslında karakterin fedakârlığı, ismiyle başlıyor. Bu yüzden bu karakterin karakteristik özelliklerini belirlerken çok titiz davrandım. Her şeyden öte inanılmaz derecede tarafsız müşahede yapabilen bir vicdanı ve o vicdan doğrultusunda aldığı kararları var Mr. Nobody’nin. Aldığı kararlar sonrasında da elde ettiği sonuçlar, kazanımlar ve kayıpları göz önünde bulundurursak, Nobel Barış Ödülü’nü kazanan birinci hayali karakter bile olması beklenen. Keşke her ülkenin onun gibi bir başkanı olsa diyebiliyorum.
Mültecilere gelirsek de, mülteci=sorun! Bir devlet düşünün ki muhatap kaldığı mültecilere kapısını açsın, yedirsin, içirsin, giydirsin… Yani tüm insani görevlerini yerine getirmiş olsun. Sizce bu, o mültecinin, yerinden yurdundan edilmişliğini unutturabilir mi? Topraklarından zorla göçe yollanan insanların son durakları tekrar kendi toprakları olmadığı sürece, mültecileri anarken “sorun” demeden anamayacağız bu durumu.
Kimsesizler Adası, İbrahim Bakırhan, 264 syf., İnkılap Kitabevi, 2021.
Mr. Nobody’nin terk ettiği konforlu hayat, bir evsizle temasıyla başlıyor. Bir yangınla başlayan olaylar zinciri, Mr. Nobody’nin konforunu kaybetmesine yol açıyor. Mültecileri, evsizleri sahiden anlayabilmek için konforumuzu mu kaybetmeliyiz? Bir muharrir olarak siz nasıl bir dönüşümle bu hayatlara odaklandınız?
Gerçekten birtakım zahmetlerle karşılaşılmadan o zahmetin ne demek olduğunu algılayamıyoruz. Algıladığımızı varsayalım, içinde yaşadığımız kurallar uygun ya da makûs her ne olursa olsun bizi öylesine hipnotize ediyor ki, daha kötüsünün bir diğerinin başına gelişini umursamıyoruz. Sabah gazete manşetlerinde bir bebeğin kıyaya vurmuş cesedini eline alan bir askerin fotoğrafını görüyor ve günlerce buna üzülüyoruz. Şu an prestiji ile o bebeğin isminin Aylan olduğunu, giydiği t-shirt’ün renginin kırmızı, şortunun mavi olduğunu kaç kişi hatırlıyor? Yarın kaç kişi hatırlayacak? Günde kaç Aylan bebek ölüyor? Onların yaşaması, bizim konforumuzun bozulmasıyla gerçekleşecekse, tabiri caizse yerin tabanına girsin o konfor.
Ben 2015 yılında Brezilya’da bir kaza sonucu 4 yaşındaki evladımı kaybettim. Cenazesini Türkiye’ye getirmek istediğimde, Brezilya gümrüğü, “Ülkelerimiz ortasında cenaze gönderim muahedesi yok” dedi. Yıllarca yaşadığım bir ülkede o an mülteci pozisyonuna düştüm. Çaresizlik ve yalnızlık denilen şeyin ne demek olduğunu o an anladım. Bu kırılma noktasının da beni şu an olduğum kişi yapmasında çok büyük bir tesiri oldu.
”KİMSESİZLER ADASI’NIN BİR DİJİTAL PLATFORM İLE ÇALIŞMALARINI SÜRDÜRÜYORUZ’
Bir senarist olarak Mr. Nobody’nin kıssasını beyazperdeye aktarmayı düşünüyor musunuz? Romanlarınızın yanı sıra senaryo çalışmalarınız hakkında da bilgi verir misiniz?
‘Kimsesizler Adası: Refugeepolis’, beyazperde olmasa da kıymetli bir dijital platform ile çalışmalarını sürdürdüğümüz bir proje. Tahminen sinema olarak değil fakat bir dizi olarak hayata geçecek. Bu da açıkçası beni çok heyecanlandırıyor. Daha önce yazmış olduğum kıssa ve senaryoları tasarlarken kurmuş olduğum matematiğin gerçek olduğunun ispatı niteliğinde. Nedir bu matematik? Evet kıssa çok kıymetli lakin o kıssa için seçtiğiniz karakter o öykü için ne kadar uygun? Kurulan o dünyada karakter kendisine ne kadar gerçek bir yer bulabilir? Sonuçta fonksiyonsuz bir karakter, hizmetten çok baş karıştırıp gerek okuyucuyu gerekse de izleyiciyi sıkabilir. Kalemi elime almadan evvel birinci olarak titizlikle bu husus üzerinde çalışmalar yaparım. Bazen o denli oluyor ki, yarattığınız rastgele bir karakter, ana öykünün ötesine geçip izleyiciyi ya da okuyucuyu, bulundukları kıssadan fazla kendi geçmiş öyküsünü merak ettirir hale getirebiliyor. O vakit da oturup o karakterin öyküsünü yazmaya başlıyorsunuz. Tam olarak o noktada da ana kıssanın ve karakterlerinin ne kadar sağlam bir temel ve inandırıcılık üzerine kondurulduğunu görüyorsunuz.
‘BİR MÜELLİF OLARAK GÖREVİM, OKUYUCUYU KISSAYA İNANDIRMAK’
Romanınız Cenevre’de geçiyor. Anadolu coğrafyasındaki bir müellif olarak kendi ülkeniz dışındaki hayatlara ve coğrafyaya odaklanmış durumdasınız. Sanatkarlar yerelden evrensele ulaşma isteği içindedirler. Siz romanınızda lokal bir kıssa anlatmıyorsunuz. Neden bu türlü bir üslup denediniz?
Bu öyküde bu stili tercih etmemin birkaç sebebi var. Öncelikle bir müellif olarak görevim, okuyucuyu bir kıssaya inandırmak. Şayet bu öykü Anadolu coğrafyasında geçseydi ve Mr. Nobody bir Türk olsaydı, kendim bile bu kıssaya inanmazdım. Öbür taraftan, Birleşmiş Milletler’in ikinci büyük yerleşkesinin Cenevre’de oluyor oluşu da bu durumu etkiledi. Evet, karakterimiz bir Amerikalı da olabilirdi ancak tekrar o vakit kimseyi inandıramazdım. Bunların tümü yerine daha tarafsız ve adil algılanabilecek bir ülkenin vatandaşı yaptım Mr. Nobody’yi. Ayrıyeten, İsviçre’nin de bir Avrupa Birliği üyesi olduğunu düşünürsek, mülteci sıkıntısına birebir muhataplardan biri oluyorlar. Kısaca kıssaya direkt hizmet eden bir atmosferi kullanmam gerekiyordu.
Kitabınızın sonuna geldiğimiz de kıssanın süreceğini hissettiriyorsunuz? Bir serinin birinci dizisini mi okuduk?
Aslında Mr. Nobody’nin birinci girmiş olduğu uğraşı ve amacına yanlışsız attığı adımları ‘Kimsesizler Adası: Refugeepolis’ isimli kitapta işlemeden evvel, bu öyküyü bir dizi formatında tasarlamıştım. Dizinin birinci döneminde kitaptaki kısım, yani Mr. Nobody’nin mülteciler için bir ada kurma fikrinin geldiği yere kadar işlemişken, öteki dönemlerde da mültecilerden oluşan toplama bir milletin neler yapabileceğini kaleme aldım kısım senaryolarında. Nihayetinde tüm mülteciler Müslüman değil ya da birebir lisanı de konuşmuyor. Çok önemli kültürel farklılıkları da var. Tek ortak noktaları ise birlikte yaşamak zorunda kaldıkları bir adada nefes alıyor oluşları ve dünyanın geri kalanının mülteci meselesinin olmadığı bir güne merhaba deyişleri. Tüm bu süreçleri, belli karakterler üzerinden bir seri halinde hem dizi hem de kitap olarak işlemeyi istiyorum.
