Milyarderlerin özel uzay seyahatleriyle ilgili haber başlıklarının gerisinde aslında daima daha derin bir inanç, kainata yayılmanın insanlığın geleceğini kurtaracağı inancı yatıyor. Fakat bu fikir nasıl oluştu?
Birçokları diğer gezegenlere yerleşmekten bahsediyordu. Lakin O’Neill Güneş Sistemi’nde yerleşime pek uygun gezegen bulunmadığının farkındaydı. Gezegenlerin yerleşim için kullanılabilecek yüzeyleri çoğunlukla insanların nefes alamayacağı atmosferlerle çevreliydi. Ayrıyeten gerek ay gerekse kayalık gezegenlerin yer çekimi de olduğundan gidiş gelişte de çok fazla yakıt tüketmek gerekecekti.
UZAYDA YÜZEN SİLİNDİRİK YERLEŞİMLER: O’NEILL’İN HAYALİ VE BEZOS
Onun yerine O’Neill dünyadan fazla uzak olmayan, uzayda yüzen yerleşimler hayal ediyordu. Bunlar silindirik yapılar olacak, beşerler buralarda yeşil, ormanlar, göller ve tarlalarla çevrili bir ortamda yaşayacaktı.
Evet, kolay gerçekleşebilecek bir şey değildi lakin büyülü görsel modellerin de katkısıyla, O’Neill’in hayalleri, bir jenerasyon genci etkileyecekti. İşte bu hafta memleketler arası haber sitelerinin manşetine çıkan biri de bunlar ortasındaydı.
1980’lerde O’Neill’in Princeton Üniversitesi’ndeki seminerlerine katılan öğrenciler ortasında, profesörün fikirlerini dikkatle not alan biri vardı.
“Uzay girişimcisi” olmak istiyor ve Dünya dışında kurulacak insan yerleşimlerinin uzun vadede insanlığın geleceğini oluşturacağına inanıyordu.
Üniversite gazetesinde çıkan yazısında “Dünya’nın kaynakları sonlu ve dünya iktisadı ve nüfusu büyümeye devam ederse, gidilebilecek tek yer uzay” demişti.
Devasa bir servet edinecek ve bir gün bu hayallerini gerçekleştirmek için harcamaya başlayacaktı.
Bu öğrencinin ismi Jeffrey Preston Bezos’du.
ZENGİNLER UZAY PROJELERİYLE EGOLARINI MI TATMİN EDİYOR?
Bezos üzere milyonerlerin neden uzaya gitmek istediğini anlayabilmek için, onların ne kadar tesirli olduğunu anlamak gerekiyor.
Bezos’un uzay şirketi Blue Origin ve rakipleri sıradan bir gözlemciye birkaç çok varlıklı adamın egolarını tatmin etmek için yürüttükleri projeler üzere görünebilir. Birçokları da, iklim krizi, dünyayı saran büyük bir salgın hastalık ve dev boyutlara gelen toplumsal adaletsizlik ve gibisi bir çok büyük sorun varken bu çeşit araştırmalara kaynak ayırılmasını duyarsızlık olarak görebilir.
Fakat bu uğraşların tümünün temelinde daha dikkatle değerlendirilmeyi hak eden bir ortak amaç var: Uzay yoluyla insanlığın uzun vadeli varoluşunu teminat altına almak.
Bezos kainata yayılmanın bunun tek yolu olduğunu söyleyen birinci kişi değil. Beşerler yüz yılı aşkın bir müddettir Dünya atmosferinin dışında yeni medeniyetler yaratma hayalleri kuruyor ve Bezos ve teşebbüslerinin üzerinden uzun vakit geçtikten sonra da nesillerce insan muhtemelen bunları hayal etmeye devam edecek. Pekala ancak bu hayallerde gelinen son nokta nedir?
İKİ YÜZ YILLIK DÜŞ: GALAKSİNİN FETHİ
Aslında insanlığın galaksiyi fethederek cinsinin kalıcılığını koruyabileceği fikrinin izini iki yüzyıl gerilere kadar sürmek mümkün.
Oxford Üniversitesi’nde entellektüel tarih araştırması yapan Thomas Moynihan, 1800’lerin sonları ve 20’nci yüzyılda bilim insanlarının “kainatın insan gibisi çeşitlerle dolu olduğu inancında” olduğunu söylüyor.
İnsanlar öteki dünyaları hayal ederken, zihinlerinde, onların yaşama uygun olmayan kaya modülleri değil, Dünya’da olduğu üzere kimisi beşere benzeyen birtakım canlıların yaşadığı yerler olduğunu canlandırıyordu.
Moynihan, kainatın yükle ve neredeyse kesin olarak diğer canlı çeşitlerinin olmadığı ve insanlığın yayılabileceği devasa bir alan olduğu fikrinin ise, görece yakın bir vakitte anlaşılan bir gerçeklik olduğunu vurguluyor.
Aynı vakitte bilim insanlarını Güneş Sistemi ve ötesinde insan yerleşimleri oluşturma konusunda çok daha önemli bir halde düşünmeye sevkeden bir öteki faktör de, Güneş’in ısısını kaybetmesi ya da öteki bir felaket sonucunda bir gün insanlığının soyunun tükenebileceğinin giderek daha net bir formda anlaşılmasıydı.
Bir mühlet, her şeyin sonunun gelebileceği kanısı, derin bir karamsarlık yarattıysa da 1900’lerin başlarında atomun büyük güç barındırdığının keşfedilmesi ile insanlığın galaksiyi fethedebileceği konusunda yeni bir optimistlik dalgası yükseldi.
TSİOLKOVSKY VE 20 YÜZYIL BAŞLARINDA RUS KAİNATÇILIĞI
Bu optimistlik dalgası içinde en renkli tekliflerden biri Rus roketçi Konstantin Tsiolkovsky’den geldi.
Nükleer güçle hareket eden uzay araçlarıyla asteroitlere yerleşmeyi hayal ediyordu. 1911 yılında “İnsanlığın kıymetli bir kısmı muhtemelen asla yok olmayacak, lakin güneşten güneşe göçmeyi sürdürecek” yazmıştı.
Tsiolkovsky ve çağdaşlarının Rus “kainatçılığı”nın dini inancı andıran bir yanı da vardı.
Kainatın fethini, insanlığın mukadderatı yani kainatı insan egemenliği altına almasının büyük öyküsü olarak sunuyorlardı.
Fakat Moynihan’ın işaret ettiği üzere bu muhakkak kapitalist bir vizyon değildi.
Örneğin 1902 yıında Tsiolkovsky’ye esin veren bir öbür Rus Nikolai Fedorov, “milyonerlerin cazip sömürü projeleriyle öbür gezegenleri de çürütebileceklerinden” kaygı ettiğini yazmıştı.
GODDARD’IN UZAYA TOHUM ATMA HAYALLERİ
Diğer yandan Batı’da da kainatin kurtuluşunun seküler bir vizyonu ortaya çıkmaya başlıyordu.
Bu alanda tesirli bir şahsiyet birinci sıvı yakıtlı roketi tasarlayan Amerikalı mühendis Robert Goddard’dı. 1918 yılında “Son göç: İyimserler İçin Bir Not” başlıklı pek bilinmeyen kısa bir makale yazdı ve arkadaşlarına yolladı.
Thomas Moynihan, “Bu makalede Goddard, atomu parçalayabilirsek insanı da Güney Sistemi’nin ötesine gönderebileceğimizi söylüyordu” diyor.
Goddard, insanlığın biriktiği bütün bilgileri de beraberinde götürecek uzay seferleri hayal ediyordu. Onun sözleriyle “eskinin bittiği yerde yeni bir medeniyet” doğacaktı.
Ancak, şayet bu mümkün olamazsa, onun yerine, kainata protoplazma (canlı hücreler) göndermek suretiyle uzak dünyalarda bir mühlet sonra insanlığın ortaya çıkmasının tohumlarını atmak üzere radikal bir fikir de önermişti.
BEZOS VE MUSK NE İSTİYOR?
Bezos ergenlik yıllarında amacını, sınırsız güç ve kaynaklara ulaşmanın yolu olarak uzaya yönelmek olarak belirlemişti.
Bu sonraki yıllarda çok fazla değişmedi. Uzayda insan yerleşimleri oluşturmanın, büyüme ve kaynakları tüketmeye doymayan insanlığı kurtarmanın tek yolu olduğunu düşünüyor.
Ona kalsa insanlık, gezegeni kirleten bütün ağır sanayii Dünya’dan uzaklaştırmalı ve uzun vadede O’Neill’in hayalini kurduğu uzayda yüzen silindirik yerleşimlere yayılmalı. Bunu kendisinin yaratamayacağının farkında lakin kendisini gelecek jenerasyonlar için bunun yolunu inşa eden kişi olarak görüyor.
Elon Musk ise insanlığın soyunun tükenmesi riski konusunda çok daha sert şeyler söylüyor ve birkaç gezegene bilhassa Mars’a yerleşilirse Dünya’da meydana gelebilecek bir felaketin bütün bir insan cinsini yok edemeyeceğine inanıyor.
SpaceX milyarderi Musk, kainattaki bütün medeniyetlerin, evrimlerinin bir etabında onları yok eden bir sonla karşılaştığını söyleyen “Büyük Filtre” tezinin aşılması fikrinden esinleniyor. İnsanlığın uzaya açılmasıyla galakside bu filtreyi aşabilen tek medeniyetin insanlık olabileceğini umuyor.
YA İNSANLIK, PROBLEMLERİNİ UZAYA DA TAŞIRSA?
Fakat Thomas Moynihan “Uzaya açıl, insanlığı kurtar” tezinin, bilhassa de şu yaşadığımız periyotta milyarderlerin sunduğu kadar güçlü olmadığına işaret ediyor.
Bu yüzyılda lokal olmayan ve çarçabuk yayılabilen önemli varoluş meseleleriyle yüz yüzeyiz.
Bunlar ortasında laboratuvarlarda üretilebilecek virüslerden, ezkaza vahim sonuçlar verebilecek yapay zeka deneylerine kadar çok fazla şey var. Bu tehditler Dünya’nın da ötesine uzanabilir. Moynihan çok gezegene yayılmanın vilayetle de bu cins risklerin tümünü ortadan kaldırmadığını söylüyor.
“Kısa vadede, çok riskli varoluş problemleri üzerinde kapsamlı bir tartışmayı başlatmak insanlığın geleceğini muhafaza bakımından Mars’a gitmekten çok daha ucuz bir yol olabilir” diyor.
Peki ya iklim değişikliği? İnsanlığın tamamını bir anda yok edecek bir tehlike olmasa bile, milyarlarca beşere kısa vadede büyük ziyan verecek bir kriz. Ve bugün yapılacak hiçbir uzun vadeli uzay seyahati yahut yerleşimi projesi şu an karşı karşıya bulunulan bu krizden kaçınabilmemize bir katkı sunmuyor.
Seller, orman yangınları ve sıcak hava dalgaları yaşadığımız şu günlerde, milyarderlerin uzay seyahati planlarını eleştirenlerin sayısı da bir epey yüksek.
Bugün karşı karşıya olduğumuz meselelerin büyüklüğüne bakarak, en azından kısa vadede öteki gezegenlere yerleşme fikrini şimdilik rafa kaldırmak gerektiğini düşünenler var.
DÜNYA’YI KORUMAK İLE UZAYA GİTMEK ARASINDA
Yakınlarda bilim müellifi Sim Kern tarafından kaleme alınan bir makale tam da bu duyguyu yansıtıyor. Sim Kern uzayın bir kurtuluş fikri bir her şeye tekrar başlama fikri sunabileceğini lakin gerçekte “yarattığımız sorun yumağını kaç ışık yılı seyahat edersek edelim, gerimizde bırakamayacağımızı” söylüyor.
Sim Kern insanlık olarak esasen hoş bir yerleşimimiz olduğuna vurgu yapıyor:
“Bu yerleşim çok büyük, bütün arkadaşlarımızı ve ailemizi alacak kadar büyük. Şahane bir yer çekimi ve solunabilir bir atmosfer halinde ortaya çıkan mükemmel bir radyasyon muhafazası mevcut. Neredeyse sınırsız güç kaynaklarıyla dolu. En öbür güneş. Çok ısınıp bizi büsbütün yakmadan evvel daha bir milyon yıl daha ömrü var.”
“Uzay gemimizde (Dünya’da) inceleyebileceğimiz, davranışlarını, lisanlarını ve zekalarını daha yeni yeni anlamaya başladığımız 8 milyon farklı ömür biçimi var. Bu öteki tipler bize hava, besin, ilaç, su temizleme hizmeti veriyor hatta bizim için müzik söylüyor, havaya nefis kokular salarak nefes almayı bile güzelleştiriyor” diye sürdürüyor.
Eğer bizden sonraki nesiller ikna olursa, buna Bullerby senaryosu deniyor. Bu senaryo ismini ünlü İsveçli çocuk kıssaları müellifi Astrid Lindgren’in kitaplarında geçen her türlü tasadan uzak kırsal hayat ortamından alıyor.
Burada, insanlığın bir mühlet sonra uzayı fethetme hayalinden vazgeçip Yeryüzü’ne odaklandığı ve yeşil güç ile sürdürülebilir tarıma yönelerek, istikrarlı ve huzurlu bir toplum yarattığı hayal ediliyor.
Eğer kozmostaki öteki canlılarla hala karşılaşmadıysak, kim bilir tahminen onlar da bu türlü bir hayatı seçmiş ve uzaya açılmamayı tercih etmiştir.
Peki lakin sahiden çok uzun vadede bu türlü kalabilir miyiz? Şayet yüzbinlerce yıldan kelam ediyorsak Güneş Sistemi ve Samanyolu’na yayılma fikri insanlığın geleceği açısından daha önemli bir seçenek olarak gündeme gelemez mi?
Şu anda bu türlü bir projeye girişilmesine karşı olanlar bile çok uzun vadede bunu reddetmekte zorlanabilirler.
Ortalama bir göğüslü canlı tipinin ömrü, 1 milyon yıl üzere görünüyor. Bu da şayet bir şey yapmazsak bir gün insanlığın da çeşit olarak bu noktaya geleceğine işaret ediyor.
Felaketlerin uzun vadede tipimizi büsbütün yok etmesi kaçınılmaz olabilir. Ancak öbür hayvanlardan farklı olarak insan ileri bir zekaya sahip.
O nedenle birçok araştırmacı uzay seçeneğinin, insanlığın geleceği için çok daha uzun vadeli bir tahlil sunduğunu düşünüyor. Şayet galaksinin her yerinde yerleşimleri olursa, insanlık daha kalıcı olabilir.
‘İLERLEMELER RASYONEL OLMAYAN BEŞERLER SAYESİNDE GERÇEKLEŞİR’
Oxford Üniversitesi’nden Anders Sandberg “Bütün yumurtaları birebir kırılgan sepete koymama yanlısıyım” diyor.
“Uzay yerleşimleri gezegenlerden daha kırılgan ve daha zayıf tahliller olabilir lakin onlardan çok sayıda inşa edebilirsiniz: Bir defa birkaç tane büyük yerleşim inşa ettiğinizde, o vakit birçok küçük küçük yerleşim yapmak da kolaylaşır. O noktada riskleri azaltmış olabilirsiniz” diye ekliyor.
Thomas Moynihan da bu görüşte:
“İnsanlığın uzun vadeli potansiyellerini tam olarak kullanabilmesi için bir evrede gidilebilenin ötesine uzanması gerekiyor. Dünya, Güneş’imizin yaşlanmasıyla birlikte giderek yaşanmaz hale gelecek. Ancak Cihan’ın genişlikleri hayatı ve şuurun zenginliklerini bunun çok ötesine taşıyabilir.”
Ancak burada şöyle bir sorun da var: Çok ileri bir vakitte bile ebediyen bir uzay projesine başlamamak için birtakım münasebetler olacaktır. Her vakit Dünya’da halledilmesi gereken daha acil problemlerle yüz yüze gelinebilir.
Anders Sandberg “Çok gezegenli olmak büyük bir vizyon ve uzun vadede yeterli bir şey, ancak hiçbir vakit rasyonel bir şey olmayabilir” diyor lakin “Bütün ilerlemeler rasyonel olmayan beşerler sayesinde olur” kelamını hatırlatarak şöyle tamamlıyor:
“Bugün Bezos ve Musk’ın yaptığı şeyler makul olmayabilir, lakin (en azından son tahlilde) hala güzel bir şey yapıyor olabilirler. “
Bugünün milyarderlerinin öncelikleri, kişilikleri, servetleri ve toplumsal adaletsizlik ya da iklim değişikliğine karşı tavırları ya da çalışanlarına nasıl davrandıkları konusunda farklı kanılarınız olabilir lakin kısa bir vakit dilimi içerisinde uzay seyahati konusunda değerli ilerlemeler sağladıkları inkar edilemez.
Bunları yapmayıp sonraki nesillere mı bırakmalıydılar? Tahminen. Ancak bu, katkılarını değersizleştirmiyor.
Anders Sandberg, Elon Musk ile yıllar evvel daha SpaceX şirketi uzaya roket gönderip geri getirmeden evvel, işadamının Oxford Üniversitesi’nin İnsanlığın Geleceği Enstitüsü’ne yaptığı ziyaret sırasında konuştuklarını hatırlıyor.
“Oxford’daki Grand Cafe’de otururken, öylece, peçetelerin üzerine çizimler yaparak bana o sırada nasıl, NASA’nın yaptığından çok daha ucuz halde uzaya araç gönderip getirebileceğini anlatıyordu. Ben de başımı sallayıp ‘Umarım haklısınızdır’ diyordum. Eh, yapabileceğini ispatladı.”
Ne var ki Sandberg, insanlık bir gün uzun bir mühlet geleceğini garanti altına alacak galaksiye yayılmış bir medeniyet kuracaksa bunun vilayetle de 21’inci yüzyılda yaşamış iki milyarderin dilekleri ve düşleri doğrultusunda şekillenmeyebileceğine de işaret ediyor.
“Eğer uzayla ilgili vizyonu birkaç kişinin belirlemesini istemiyorsak, hepimiz bu husustaki düşlerimizi ve taleplerimizi lisana getirmeliyiz” diyor.
Milyarderler jenerasyonunu eleştirenler onların yapacağı projelerin, toplumsal adalet ve eşitsizlik üzere bugünün büyük sıkıntılarını hesaba katmadan oluşacağından tasa ediyor. Lakin bu cins mevzuları uzay keşif planlarına dahil etmek için birçok fırsat çıkabilir.
Örneğin lisan bilimci Sheri Wells-Jensen uzun vakittir engelli astronotların uzay programlarına katılması konusunu gündeme taşıyor. Bu yıl Avrupa Uzay Kurumu (ESA) onun tekliflerini dikkate almış olmalı ki, ‘parastronotlar’ almak için iş ilanı verdi.
Ve birçok kişi gücünü iklim değişikliği ve şu anda yüz yüze olduğumuz daha kısa vadeli problemlere odaklamak istese de gelecek jenerasyonlar bugünün gayretlerinden da yararlanarak uzun vadeli uzay projelerine yönelmek isteyebilir.
Sonuçta uzay projeleri ile iklim değişikliğiyle gayret her vakit birbirine alternatif öncelikler değildi.
Dünya’yı uzayda “mavi bir nokta” olarak gösteren uzaydan çekilmiş fotoğraflar birçok beşere gezegenimizi kurtarmanın ne kadar değerli olduğunu gösterdi. Ayrıyeten uydu teknolojisi olmasaydı, iklim değişikliğini bilimsel olarak bu kadar uygun anlayamayabilirdik.
Uzun vadede uzayın derinliklerine yayılmak Silikon Vadisi’ndeki bir avuç milyarderin değil insanlığın projesi olabiir.
Geleceğimizin çok ileriki bir basamağında galaktik bir medeniyet kurulabilir. Tahminen Bezos’un O’Neill’in silindirik yüzen uzay yerleşimleri düşü gerçek olabilir. Tahminen bu, tipimizi yok olmaktan kurtarabilir.
Fakat ne istikamete gidersek gidelim, gelecek, 21’inci yüzyılın en güçlü adamları göçüp gittikten çok sonra hayatta olacak olan Samanyolu vatandaşlarının öncelikleri ve dilekleriyle şekillenecek.
