Avrupa Troykası (üçlüsü) olarak isimlendirilen Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık, Cenevre’de sonuçsuz kalan nükleer görüşmelerin akabinde, BM Güvenlik Konseyi’nde, ‘tetik mekanizması’ ismi da verilen ve İran’a yönelik geçmiş yaptırımların tekrar yürürlüğe alınmasını öngören sistemin işletileceğini duyurdu.
Bu adım, 2006–2010 yılları ortasında İran’a karşı alınan altı yaptırım kararının otomatik olarak yine yürürlüğe girmesi manasına geliyor. Gözler artık, Kurulu oluşturan 15 ülkenin yansısında ve İran’ın vereceği karşılıkta. Bu koşullar altında, Ortadoğu’da tansiyon yine tırmanabilir.
Yaklaşık 10 yıl evvel İran ile Birleşik Krallık, Almanya, Fransa, ABD, Rusya ve Çin ortasında imzalanan ve Kapsamlı Ortak Hareket Planı (KOEP) olarak bilinen nükleer muahede sayesinde, Tahran’a yönelik Birleşmiş Milletler, ABD ve Avrupa yaptırımlarının değerli bir kısmı kaldırılmıştı.
BM Güvenlik Kurulu, Temmuz 2015’te aldığı kararla muahedeyi onaylamış ve bu kararın müddetinin 18 Ekim 2025’te sona ereceğini duyurmuştu. Muahedeye taraf rastgele bir ülke, gerektiğinde ‘yaptırımların yine devreye sokulmasını talep etme’ hakkına sahip bulunuyor. Bu da Tahran için ağır ekonomik ve diplomatik sonuçlar manasına geliyor.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi
30 GÜNLÜK SÜREÇ NASIL İŞLEYECEK?
2015 muahedesine nazaran, ‘tetik’ düzeneği işletildiğinde BM Güvenlik Konseyi’nin 30 gün içinde İran’a yönelik yaptırımların kaldırılmaya devam edip etmeyeceğine dair oylama yapması gerekiyor.
Yaptırımların kaldırılmaya devam etmesi için en az 9 üyenin ‘evet’ oyu vermesi ve daimi üyelerden hiçbirinin veto hakkını kullanmaması kural.
Ancak bu türlü bir durumda bile, Fransa yahut Birleşik Krallık’ın veto hakkını kullanması ihtimal dahilinde. Şayet karar çıkmazsa, 30 günün sonunda tüm BM yaptırımları otomatik olarak geri yürürlüğe girecek.
Bu da İran’a yönelik silah ambargoları, finansal kısıtlamalar, seyahat yasakları ve nükleer faaliyetlere yönelik sert kısıtlamaların geri gelmesi anlamına geliyor. Şayet Kurul farklı bir adım atmazsa, Eylül 2025 sonunda İran tekrar ağır BM yaptırımlarıyla karşı karşıya kalacak.
İRAN’IN TALEPLERİ
Tahran, müzakerelerin ‘baskı altında yapılmaması’, görüşmeler süresince ‘askeri olarak gaye alınmama’ garantisi, ABD ve İsrail’in haziran ayında düzenlediği ataklar nedeniyle ‘tazminat’, ayrıca ‘uranyum zenginleştirme hakkının tanınması’ şartlarını öne sürdü.
Ancak İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, kısa bir mühlet evvel ABD ile müzakerelerin ‘faydasız’ olduğunu söyledi. Bu da troyka taleplerinin uygulanabilirliğini zorlaştırıyor.
İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney
NE OLMUŞTU?
İran ile Avrupa troykası ortasında Cenevre’de yapılan son görüşmelerde ilerleme sağlanamadı; İran’ın somut teklif sunmadığı söylendi. Avrupa üçlüsü de bu durumda, ‘tetik mekanizmasını’ resmen devreye soktu.
Yaptırımların geri gelmesi halinde, 2006–2010 ortası alınmış altı karar yine yürürlüğe girecek. Bu kararlar; silah ambargosu, uranyum zenginleştirme yasağı, balistik füze programı kısıtlamaları, seyahat ve mal varlığı yaptırımları ve kargo denetimlerini içeriyor.
UAEA Başkanı Rafael Grossi, Washington ziyaretinin akabinde yaptığı açıklamada, İran’ın kontrollere yine müsaade vermesinin hukuken zarurî olduğunu vurguladı.
Ajansın Fordo, Natanz ve İsfahan tesisleri dahil olmak üzere tüm ilgili bölgeleri ziyaret etmek istediğini belirten Grossi, İran’ın elinde ‘silah imaline yakın saflıkta 400 kilogramı aşkın zenginleştirilmiş uranyum’ bulunduğuna dikkat çekti.
Bu gelişmelerin gölgesinde, İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Kazım Garibabadi, Avrupa’nın tekrar yaptırım sistemini devreye sokması halinde ülkesinin UAEA ile işbirliğini durdurabileceğini söyledi.
ABD ve Avrupa troykası, nükleer muahedeye dair en son tarih olarak Ağustos 2025’in sonunu belirlemiş durumda ve bugün itibariyle sürenn dolmasına adeta saatler kaldı. BM yaptırımlarına tanınan muafiyet ise 18 Ekim’de sona eriyor.
Kararın devreye girmesi halinde, Ortadoğu’daki tansiyonun yeni bir boyut kazanması bekleniyor.
