Bahar Göçer*
8 Mart haftasındayız. Bayanlar için bedelli bir hafta. Klasik kutlamalar her yıl yapılır. Her ne kadar bu sene kutlama havasında olmasa da, 8 Mart’ın minimum gerekleri yeniden yerine getirilecektir. Bayanların çalışma hayatında, konutta, sokakta vs kendilerini erkeklerle eşit hissedecekleri, cinsiyetlerinden ötürü ikinci sınıf hissetmeyecekleri bir Dünyada yaşama hayalleri yeniden lisana getirilecektir. Bayanının sesini duymaktan hoşlanmayan, her fırsatta sesini bastırmaya çalışan, eril anlayış da bayanların iş hayatı ve öteki alanlarda kelam sahibi olmaması için elinden geleni yapmaya devam edecektir. Yüzyıllardır gücü elinde tutan erkek hükümran anlayış alışılmış ki gücü devretmemek için elinden geleni arkasına koymuyor. Bu arbede sürüp sarfiyat. Bir tarafta eşit haklar isteyen bayanlar bir tarafta gücü devretmek istemeyen eril anlayış.
Kadınlarla ilgili yazmaya başlayınca aklıma birinci gelen sarsıntı bölgesindeki bayanlar oldu. Ne yaparsak yapalım aklımızdan hiç gitmeyen, bölge insanları her mevzuda önceliğimiz olacaktır. Bölgedeki bayanlar, bayan probleminde da en ağır aksiliklere sahip olanlardır. Çocuğunu kaybetmiş, yakınlarını kaybetmiş bayanlar var. Yaşadıkları konutları yuva yapmak için uğraşmış, zelzeleyle bütün emekleri yerle bir olmuş bayanlar var. Şimdilerde ise barınmak, çocukların karnını doyurmak, paklık, banyo, hijyen üzere temel muhtaçlıklarını karşılayamayan bayanlar var. Asıl derdim bayanların iş hayatındaki yerini yazmak olsa da, bölgedeki bayanların kederlerinin daha büyük olduğunu söylemek boynumuzun borcudur.
Türkiye’de yaşayan bayanlar olarak, iş hayatında erkeklerle eşit şartlara sahip değiliz. İşim gereği, birçok iş alanı ile temas halindeyim. Bu temaslarda çalışanların yaşadıkları problemleri teğe bir gözlemliyorum. Ayrıyeten ben de bir bayan olarak, yıllarca fabrikalarda mühendislik yaptım. Son yıllarda İş Güvenliği Uzmanlığı ve mühendisliği birlikte yapıyorum. Her iki durumda da bir sürü sorun yaşadım ya da gözlemledim. Bu sıkıntılar genç iken de vardı, yaş aldıkça da var ve devam ediyor.
Öylesine görmezden gelinip hasır altı ediliyor ki; “iş hayatında bayan olmamdan ötürü sıkıntılarım var” ya da “erkekler, iş hayatındaki bayanlara hak ettiği düzlemde davranmıyor” desek, ortalık birbirine giriyor. Bayanlara, erkeklerle eşit şartlarda davranılmadığı asla kabul görmüyor. Bir de yukardan bakan haller var; kadınların daha rahat olduğu, erkeklerin işlerinin bayanlardan sıkıntı olduğu, söylenenin bilakis bayanların zorluk yaşamadıkları vs haller var.
İş hayatında erkeklerle bayanların kıyaslamasını çabucak yapalım. Öncelikle İş hayatında en âlâ erkekler iş yapar. Erkekler sırf güçlü değil ayrıyeten akıllıdırlar. Bayanların kesinlikle eksikleri vardır. Diyelim ki yönetici işe alınacak olsun; bir bayanla bir erkek iş görüşmesine gittiğinde, tıpkı okuldan mezun olsun, tecrübesi tıpkı olsun, işe erkek alınır. Şayet bayan ve erkek ikisi de birebir işe alınacaksa, erkek yüksek maaş alır. Erkek meskeni geçindirendir. Erkek meskenine, ailesini para götürmelidir. Bayan çalışmasa bile olur. Haydi çalıştı diyelim, çok para kazanmasına, erkek kadar maaş almasına gerek yoktur. Erkek her türlü bayandan daha yeterli çalışır ve iş yerine daha çok yararı vardır. Bayanlar iş konusunda çok şey bilmezler. Halbuki biliyor musunuz; genelde birebir işi yapan bir bayan ve bir erkeğe baktığımızda, bayanlar bilgi olarak erkeklerden daha düzgün ve daha araştırmacıdır. Sanırım, bayanlar da kendini eksik hissettiği için daima bir şeyler öğrenme çabasındalar. Maalesef ki işini düzgün yapan bayanlara genelde “erkek üzere kadın” yakıştırması yapılır. Üstte yazılanlara bir şey daha ekleyeyim; erkeklerin en hoşlanmadığı şeylerden biri yöneticilerinin bayan olmasıdır.
Erkeklerin fizikî gücünün bayandan daha yüksek olduğu konusu herkesçe kabul görüyor. Lakin artık ağır materyal kaldırarak iş yapmak hayli az. Bedenen çalışılan yerlerde kaldırma ve taşıma ekipmanları var. Vilayetle ağır materyaller kaldırılacaksa bu ekipmanlar kullanılır. İş yerlerinde yüksek ölçüde tartı kaldırmak zati erkekler için de uygun değildir. 21.yy’da bu ekipmanların olduğu yerlerde fizikî gücün çok da manası yok. Fabrika ve gibisi üretim yapan yerlerdeki teknoloji nitekim insanların yaptıkları işlerde, tartı kaldırarak çalışmayı minimuma indirmiş durumdadır. Demek istediğim fizikî güç artık bir avantaj değil.
Kadınların fırsatı olduğunda birçok işi yapar. Bizim algımıza öylesine yerleşmiş ki kimi işleri asla bayanlar yapamaz. Öğrenilmiş çaresizlik yaşıyoruz. Bayanlar da hakikaten o alanlarda pek çalışmıyorlar. Geçenlerde bir bayanla tanıştım. Yeni işe başlayacak, kaynak yapıyor. Birinci sefer kaynak işi yapan bir bayan gördüm. Düşündüm çok mantıklı, bayanlar kaynak yapabilir. Bunun için bir güç vs gerekmiyor. Hatta bayanların el personelliği ve sabrı daha yeterli olduğu için hoş de yapabilir bu işi. İşin tehlikelerine gelince kaynak erkek için de bayan için de çalışma esnasında tehlikeli ve önlem alınması gerekir. Ben dahil hepimiz bayanların kaynak yapamayacağı konusunda sessizce uzlaşmışız. Biraz sohbet ettik, işini uygun yaptığı konusunda epey argümanlı lakin çok telaşlı ve panikti. Ben ortalama iş yaparsam, çok yeterli olmazsam kimse beni işe almaz diyor. Bu durum karakterine de oturmuş. Muhtemelen kendini kanıtlama, en güzel olma gayreti, onu telaşlı ve telaşlı yapmış. İçten içe onunla gurur duydum.
Son periyotlar CNC tezgahlarının başında da genç bayan çalışanlar görüyorum. Teknik liselerde bu alanlardan mezun olmuş gençler bunlar. Sayıları çok değil lakin tekrar de birkaç büyük şirkette var. Küçüklerde rastlamadım şimdi. CNC dediğim bilgisayar programlı, malzemeyi el değmeden işleyen makinalar. Endüstride çok pahalıdır ve fiyat olarak değerli makinalardır. Bayanların o makinalarda operatörlük yapması gurur verici bir şey. Makinanın başında operatör olarak çalışıyorlar. Onları görünce gece vardiyalarının nasıl geçtiğini, geçmişe nazaran daha rahat olup olmadığını da merak ettim. Birtakım fabrikalarda bayanlar parmakla gösterilecek kadar az olur. Bir tane sekreter, çaycı, temizlikçi, tahminen bir de mühendis dışında kadın göremezsiniz. İnşaatlarda da bayanlar çok azdır. Benim mühendislik yaptığım yıllarda gece mesaisine kalırdım. Benden öbür bayan olmazdı. Alışılmış birtakım yerler karanlık olurdu. Oralara gittiğimde huzursuz hissederdim. Sigaram bitse bakkaldan sigarayı almaya emekçiler sarfiyat beni göndermezlerdi. Feodalizmin tepe yapmış hali. Gündüzleri de sıkıcı olurdu. İnsan bayan olarak etrafında öteki bayanlar görmek istiyor ancak koca fabrikada bayan sayısı 3. Başlar daima birebir; paklık sekreterlik vs işlerinde bayanlar çalışır. Başka işlere tercih hâlâ bayanlardan yana değil. Fakat hoş haber bayanlar nerde çalışsalar çok olumlu bildirimler var. Girdikleri her alanda başarılılar. Aslında bu cümleyi yazmak bile çok saçma, başarmamaları için hiçbir sebep yok. Her alanda olmamaları için sebep yok. Şartlar değişip dönüşmeye başladı ancak bu değişim her yerde olmalı.
Geçenlerde inşaat mühendisi arkadaş etekle şantiyeye gitmiş. Şantiyenin içinde gezmiş, personeller laf sokmuşlar. O gün bir daha şantiyeye girmedim diyor. Bilemedim tahminen de laf sokmakta haklıydılar diyor. Şantiyeye etekle gelinmemeli diyor. Biz bayanların bile başı karışık. Şantiyede etek giyilmez, şantiyeye giderken pantolon giyilir önlemli olmak gerekir. Otelde genç bayan hemşire etek giydi diye idare uyarmış. Etek giymesi uygun değilmiş forma ve pantolon giymeliymiş. Otel deniz kenarında ve konaklayanların bikini ile dolaştığı yer. Böylesi bir yerde giyilen kıyafet sorun oluyor. İş güvenliği açısından geniş etek giymek, makinalara ve etrafa takılacağı için uygun olmayabilir, bu kabul edilebilir bir durum. Lakin iş yerinde etek giymenin, şort giymenin sorun olması inanılmaz. Bu kıyafet konu bizi en çok yoran sıkıntılardan biri. Mühendisliğe birinci başladığım yıllarda, benden yaşça büyük bir bayan mühendis cumartesileri işe şortla gelirdi. Bize de dönüp, “bu insanları alıştırmak lazım kızlar” kederi. “Bu yüzden her Cumartesi şortla geliyorum” kederi. Bir nevi kılık kıyafetinizden, ömür biçiminizden taviz vermeyin iletisi verirdi bize. Yazılı olmayan ve herkesin kabul ettiği kurallar var ve biz bayanlar, bunları değiştirmek için bayağı çabalıyoruz.
Bir inşaat firmasına, genç bir bayan iş güvenliği uzmanı olarak işe alındı. Şimdi yeni mezun. Şantiye büyük ve bodrum katı var. Birgün denetime şantiyeye geldim. Erkek inşaat mühendisi, genç uzman şantiyeye bodrum kata gittiğinde, gerisinden birini gönderip takip ettiriyormuş. Uzmanın başına bir şey gelir diye. Bunu da anlatıyor. Ülke olarak feodalizmde tepe yaptık. Bunu yaptığından uzmanın haberi yokmuş, uygun ki yokmuş ziyadesiyle onur kırıcı olurdu. Çünkü inşaat bodrum katında, taciz vs olmasın diye önlem almak işyerinin vazifesi. Başka taraftan bayanlar kendini koruyamayacak kadar aciz değiller. Bu başların ve durumların değişmesi için sanırım daha çok yol var.
Toplumsal baskılara ve eril sisteme karşın bayanlar ağır ağır hayatın her alanına sızıyorlar. Hangi işi yaparlarsa da yeterli yapıyorlar. Bunun için akılları da yetenekleri de çok kâfi. Erkek hâkim dünyada biz varız diyorlar ve seslerini duyuruyorlar. Bilhassa genç kuşak, teknik liselerden üniversitelerden aldıkları eğitimlerin iş hayatında uygulamasını yapıyorlar. Evvelce bayanların olmadığı işlerde de artık varlar. Hayatın her alanında epey, bu eşitlik çabası sürecek. Bayanların olmadığı iş hayatı çok eril ve sevimsizdir. Kullanılan lisandan, insanların birbirine davranışlarına birçok durum daha özensiz ve kabadır. Bol ölçüde güç ve iktidar savaşı, küfür, saygısız davranışlar mevcuttur. Bayanlar varsa o işyerinde her şey daha derli toplu ve sistemli. Bunları yazarken övgü olsun diye değil, hakikaten büyük eksiklik olduğu için yazıyorum. Bayanlar bulundukları her yeri değiştirip dönüştürüyorlar. Keşke iş yerlerine bayan kotası konsa.
LGBT’nin halleri iş hayatında büsbütün vahim. Bugüne kadar LGBT olduğunu bildikleri birini işe aldıklarını görmedim. Çalıştığım yerlerde kesinlikle eşcinseller vardı lakin kendilerini ifşa etmeye cüret edemiyorlardı. LGBT’nin çalışma hayatındaki durumu uzun bir yazının konusu ve durumları bayanların durumlarından çok daha güç.
Yıllardır yazıp söylediğimiz problemleri, bayan erkek eşitsizliğini bir kere daha lisana getirdik ve bir kere daha cinsiyet ayrımı olmaksızın, bayanlarında hayatın içinde olması için gerekli şartların sağlanması gerektiğini anlatmaya çalıştık. Daha yazılacak çok fazla olumsuz haller var ancak şimdilik bu kadarla bırakalım. Yukarda yazılanlar birebir ya gözlemlenmiş ya da tecrübelenmiş durumlardır. Geçmişe nazaran değişen durumlar var, bu kazanımlar için savaşan gönlü büyük bayanlar da var. Bir gün cinsiyet ayrımı olmaksızın bayan ve erkeğin eşit şartlarda ve eşit pozisyonlarda yaşayacağı, ayrım yapılmayan bir Dünya olacak lakin onun için bayanlar bu yolda çok uğraş verecek. Arttan gelene bir gül bırakan tüm bayanlara selam ve sevgilerle.
*A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
