Prof. Dr. Özener: Erken ikaz sinyali demek tek başına bir çözen değil
Mikail BIYIKLI – Ömer HASAR/İSTANBUL,(DHA) – 5. Memleketler arası Sarsıntı Erken İhtar Konferansı’nda konuşan Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, “Eğer zelzele inançsız bir binada oturuyorsanız istediğiniz kadar erken ikaz sisteminiz olsun, dünyanın en harika erken ihtar sistemi sizde olsa ancak binanız yıkıldıktan sonra bunun pek bir manası olmayacaktır. 3-5 saniyede kaçma şansınız yok” dedi.
İstanbul Planlama Ajansı (İPA) ve İBB Sarsıntı Risk İdaresi ve Kentsel Uygunlaştırma Daire Başkanlığı iş birliğinde 5. Milletlerarası Zelzele Erken İhtar Konferansı düzenlendi. Konferansa Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, İBB Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökçe ve zelzele alanında yerli yabancı uzmanlar katıldı.
“İKİNCİL AFETLERİN ÖNÜNE GEÇMEKTE KULLANILABİLİYOR”
Prof. Dr. Haluk Özener, “Erken ikaz sistemini aslında bir zelzele olmadan evvel haber veren bir sistem olarak değil de aslında zelzele olduktan sonra sarsıntının yıkıcı dalgalarının yerleşim yerlerine yahut kritik tesisleri ulaşmadan yapılan bir ikaz olarak algılamak lazım. Öteki takdirde yani olmayan bir sarsıntısı daha evvelce erken ikaz olarak vermek sarsıntı kestirimine giriyor ki şu andaki gündemdeki mevzumuz zelzele varsayımı değil sarsıntı, zelzele erken ikaz sistemleri. Bu sistemler biraz evvel de anlattığım üzere İstanbul’da 2001 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü tarafından kurulan bir sistem var. İstanbul acil müdahale ve erken ikaz sistemi. Bu sistem 2001 yılında kuruldu. Nelerden oluşuyor? Sismik istasyonlardan oluşan bir sistemden bahsediyoruz. Bir sarsıntı olduğu vakit sarsıntının birinci dalgası olan P dalgası ki daha az yıkıcı olan ve daha süratli bir dalga. Bu sismik istasyonlara ulaştıktan sonra geriden gelen yıkıcı dalganın ortasındaki olan müddetle biz erken ikaz sinyali yolluyoruz. Artık daha sağlıklı anlamak için sizin sarsıntının olduğu kaynak, yerleşim yerine ne kadar uzaksa, erken ihtar sinyali o kadar evvel alabiliyorsunuz. Yani ortadaki aralık müddet açılıyor. Şayet zelzelenin kaynağı yerleşim yerlerine çok yakınsa Marmara örneğinde verirsek kimi yerlerle 5 ila 7 saniyeden bahsedebiliyoruz ki 5 ila 7 saniye bugün yalnızca sarsıntıdan sonra ortaya çıkabilecek ikincil afetlerin önüne geçmekte kullanılabiliyor” diye konuştu.
“3-5 SANİYEDE KAÇMA BAHTINIZ YOK”
Depreme sağlam konutun ehemmiyetine dikkat çeken Özener, “Bu sistem olarak çalışan bir sistem. Siz onun sinyalini alabilecek bir altyapıyı kurarsanız bu sistemi sinyali alabilirsiniz. Yani münasebetiyle şu anda mevcutta kurum bazlı, kuruluş bazlı, işleyen bir sistemden bahsediyor. Lakin Türkiye geneline yayılacak bir erken zelzele ikaz sistemi olarak baktığın vakit aslında bunu yalnızca Kandilli’nin yalnızca bir kuruluşun, belediyenin yapması mümkün değil. Aslında bu hususta yetkili olan kurum AFAD’ın tahminen liderliğinde daha evvel burada deneyimi olan kurum ve kuruluşların takviyesiyle, yardımıyla bu türlü bir erken ikaz sistemi tüm ülke için kurulabilir. Sarsıntının kaynağı yerleşim yerlerinin ne kadar uzaksa erken ihtar sinyali o kadar yararlı oluyor. Örnek veriyorum Kahramanmaraş sarsıntılarından sonra o sarsıntının Hatay’a ulaşana kadar geçen müddette tahminen size bir dakika ya da 30-40 saniye bir erken ikaz iletisi alma bahtınız var. Hasebiyle 40 saniye tahminen bir insan hayatını kurtarabilir. Ancak 3-5 saniyeden bahsettiğin vakit bu çok kısıtlı kalacaktır. Aslında erken ikaz sinyali demek tek başına bir tahlil değil. Aslında çoklu afet idaresinden bahsetmemiz lazım. Münasebetiyle öncelikle zelzele inançlı konutlarda oturmamız lazım. Yani 3-5 saniyenin çok bir manası yok. Biraz evvel söz ettiğim üzere yani 3 saniyede size doğal gazı kesebilir. Elektriği diyelim ki kesebilir. ya da çeşitli tedbirler sarsıntı sonrasında olacak ikinci afetler tarafından bahsediyoruz ancak siz şayet zelzele inançsız bir binada oturuyorsanız istediğiniz kadar erken ihtar sisteminiz olsun, dünyanın en kusursuz erken ihtar sistemi sizde olsa lakin binanız yıkıldıktan sonra bunun pek bir manası olmayacaktır. 3-5
saniyede kaçma bahtınız yok” tabirlerini kullandı.
“DEPREMİ ŞİMDİ EVVELDEN BİLEMİYORUZ”
Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Zelzele Uzmanı Prof. Dr. Şerif Barış ise, “İstanbul’da sarsıntı fayları çok yakın olduğu için kurulan sistem erken ihtar değil, acil müdahale ve erken ikaz sistemi. Bu ne demek? Erken ihtar sistemleri tıpkı vakitte bir sarsıntı olduktan sonra kent içerisindeki hasar dağılımını çok süratli tespit ederek hangi bölgelerde yolların kapanacağını, hangi bölgelerde ağır hasarın olacağını belirleyen bu biçimde afeti yönetecek valiye çok süratli görsel bilgi sunan sistemlerdir. O açıdan bakıldığında kapanan yollar, çöken köprüler ortaya çıkan yangınlar ve ağır hasarlı bölgeleri bilerek arama kurtarma, itfaiye emniyet ve elbette birinci yardım için ambulansları oraya sevk etmek açısından değerli. Biz sarsıntı çalışan uzmanlar olarak zelzelesi şimdi dünyada evvelden bilemiyoruz. Zelzelesi evvelden bilmek mümkün olmadığı için zelzele ziyanını azaltacak çalışmalara tartı verilmesi lazım. Biz bilim adamları bu çalışmaları, zelzelelerin ziyanını azaltacak çalışmaları kesinlikle yapıyoruz ancak herkesin zelzele şuurunu artıracak kendi meskenlerinde aile afet planı şirketlerde ise acil durum planı yerine afet ve acil durum planı yapılarak sarsıntı öncesi oluşacak hasarları ziyanları ve can kayıplarını azaltacak kesinlikle bir hazırlık, ziyan azaltma ve tedbirler almaları gerekiyor” dedi.
“İSTANBUL’UN İGDAŞ ÜSTÜNDEN 760 TANE İVME ÖLÇERİ VAR”
İBB Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökçe de, “İstanbul öteden beri zelzeleye hazırlanıyor ve erken ikaz sistemi de bunun ögelerinden bir tanesi. Riski azaltabilmek için her ne kadar erken sarsıntıyla ilgili bir bilgi sahibi olunur ise o kadar riskleri düşürüp can ve mal kayıplarını düşürmek mümkün. Biliyorsunuz Marmara Denizi kıymetli bir kırılmaya ve fay kırılmasına sahip ve bu yalnızca İstanbul’u değil Bursa’yı, Kocaeli’yi, Yalova’yı, Tekirdağ’ı, Çanakkale’yi bütün bölgeyi etkileyecek kıymetli bir felaket olabilir. Onun için sarsıntıdan kaynaklı ikincil afetlerin tesirini azaltmak yani yangın, elektrik kesintisi, elektrik patlaması, elektrik kontağı, doğal gaz patlaması ve kontağı ve bunların birbirlerini tetikleyerek oluşturacağı daha büyük felaketleri azaltmak gazı kesmekle, elektriği kesmekle mümkün olabilir. Erken ikaz sistemlerinin ikinci afetleri bu manada azaltması manasında çok büyük katkısı var. Öbür taraftan toplu bulunan sanayi tesislerinde gökdelenlerde, yüksek yapılarda da erken ihtar sisteminin toplu hayatı ve ikincil afetleri etkileyebileceğini düşünüyoruz ve bunu da destekliyoruz. Onun için bu basamakta öncelikle erken ihtar sistemlerinin geliştirilmesi, ne kadar daha erken bize haber verilirse o erken haberin kent ömrünü daha olumlu etkileyebileceği, can kaybını azaltabileceği bir süreci araştırıyoruz. Bu manadaki ulusal ve milletlerarası araştırmacılara takviye vermek onların çalışmalarını dinleyip öğrenmek yeni çalışmaların oluşmasıyla tahminen bu süreyi daha evvel çekebilmek ve aldığımız ilerlediğimiz bu gelişmeyle de kent hayatındaki can kaybını, mal kaybını azaltmak temel amacımız. İstanbul’un İGDAŞ üstünden 760 tane ivme ölçeri var. Kandilli Rasathanemiz üstünden de çok sayıda ivme ölçerimiz ve sismik önden tespit edecek belirleyicilerimiz var. Kandilli Rasathanenizde bunu işbirliği halinde de çalışıyoruz ve rasathanemizle birlikte yeniden işlettiğimiz bir tsunami erken ikaz sistemi ve aksiyon planımız da var. Hasebiyle mümkün bir Marmara sarsıntısında Marmara Denizi’nden gelecek tsunami dalgalarının da kıyı bölgelerimize ulaşabileceği en yüksek kodları da belirlemiş ve onun da ihtar sistemini kurmaya çalışır vaziyetteyiz. Hasebiyle hem Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ile hem de ilgili tüm kurumlarımızla İGDAŞ genel müdürlüğümüz ağır bir mesai içerisinde sarsıntı dairemiz bir işbirliği içerisinde. Zelzelesi ortalama 12 saniye evvelce öngörüp kesme talihinden bahsediyoruz. 3 ila 30 saniye ortasında değişebilecek bir zelzelenin oluş yerine nazaran iddiadan bahsedilir” dedi.
