BBC’ye konuşan CERN Genel Yöneticisi yeni devasa çarpıştırıcının isminin Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı olduğunu söyledi.
Amaçları fizikte ihtilal yaratacak ve cihanın nasıl çalıştığını daha uygun anlamamızı sağlayacak yeni parçacıkları keşfetmek.
Teklifleri kabul edilirse üstün çarpıştırıcı, bugün kullanılan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’ndan (LHC) üç kat büyük olacak.
Makinenin heyetim maliyetinin 12 milyar sterlini bulacağı varsayım ediliyor.
Gerekli mali kaynağı İngiltere’nin de dahil olduğu Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nin (CERN) üye ülkeleri sağlayacak ve birtakım uzmanlar bunun ekonomik açıdan mantıklı olup olmadığını sorguluyor.
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nın en büyük başarısı, 2012 yılında Higgs Bozonu ismi verilen yeni bir parçacığın tespit edilmesiydi.
Ancak o vakitten bu yana, karanlık husus ve karanlık gücün izini sürmenin sıkıntı bir maksat olduğu anlaşıldı. Bunun yanında kimi araştırmacılar daha ucuz seçeneklerin olduğuna inanıyor.
“GELECEĞİN DAİRESEL ÇARPIŞTIRICISI”
BBC’ye konuşan CERN Genel Yöneticisi Prof. Fabiola Gianotti, yeni makinenin isminin Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı (FCC) olduğunu ve onaylanırsa “güzel bir makine” olacağını söyledi.
“Bu, insanlığın cihan hakkındaki bilgimizle ilgili temel fizikteki soruları yanıtlamada ileriye gerçek muazzam adımlar atmasına imkan sağlayacak bir araç. Bunun için daha güçlü bir araca muhtaçlığımız var” diye ekledi.
CERN, Cenevre yakınlarında, İsviçre ve Fransa hududunda yer alıyor.
LHC, etrafı 27 km olan dairesel bir yeraltı tünelinden oluşuyor. Atomların (hadronların) içini hem saat istikametinde hem de saat istikametinin aksine ışık suratına yakın suratlara çıkarabiliyor ve belli noktalarda onları dünyadaki öbür atom parçalayıcılardan daha güçlü bir biçimde birbirine çarpabiliyor.
Çarpışmalardan arta kalan daha küçük atom altı parçacıklar, bilim insanlarının atomların hangi husustan oluştuğunu ve birbirleriyle nasıl etkileşime girdiklerini anlamalarına yardımcı oluyor.
DEVRİMSEL BİR KEŞFE HAZIRLIK
Süper çarpıştırıcının 10 yıldan uzun müddet evvel Higgs Bozonu parçacığını keşfetmesi çığır açıcıydı.
Evrendeki öteki tüm parçacıklara halini veren bir yapı taşının varlığı, 1964 yılında İngiliz fizikçi Peter Higgs tarafından öne sürülmüş, parçacık fakat 2012 yılında LHC’de keşfedilmişti.
Keşif, Standart Model ismi verilen atom altı fiziğinin son yapboz kesimiydi.
Teklif daha büyük çarpıştırıcının iki evrede inşa edilmesini öngörüyor.
İlki 2040’ların ortalarında çalışmaya başlayacak ve elektronları birbirine çarpıştıracak. Artan gücün, bilim insanlarının detaylı olarak çalışabileceği çok sayıda Higgs parçacığı üretmesi umuluyor.
İkinci etap 2070’lerde başlayacak ve daha güçlü, şimdi icat edilemeyecek kadar gelişmiş mıknatıslar gerektirecek. Yeni parçacık arayışında elektronlar yerine daha ağır protonlar kullanılacak.
Geleceğin Dairesel Çarpıştırıcısı’nın 91 km’lik etrafı, Büyük Hadron Çarpıştırıcıs’nın neredeyse üç katı ve derinliği de iki katı kadar olacak.
Peki neden daha büyük bir hadron çarpıştırıcısına gereksinim duyuluyor?
Bunun nedeni, imali 3,75 milyar sterlin tutan ve 2008’de faaliyete geçen LHC’nin şimdi kainatın yüzde 95’ini oluşturan parçacıkları açıklamaya yetmemesi.
Bilim insanları hala iki büyük bilinmeyeni arıyor: Yer çekiminin aksisi üzere davranan ve kainattaki galaksiler üzere objeleri birbirinden ayıran, karanlık güç ismi verilen bir kuvvet.
Diğeriyse tespit edilemeyen lakin varlığı yerçekimi sayesinde hissedilen karanlık unsur.
Profesör Gianotti bize “Kaçırdığımız büyük bir şey var” diyor.
FCC’ye gereksinim duyulduğunu zira bu karanlık parçacıkların keşfinin, cihanın nasıl çalıştığına dair daha kapsamlı yeni bir teorinin önünü açacağını söylüyor.
CERN’deki çok sayıda araştırmacı bundan yaklaşık 20 yıl evvel LHC’nin bu gizemli parçacıkları bulacağını öngörmüştü. Lakin bu gerçekleşmedi.
Frankfurt İleri Araştırmalar Enstitüsü’nden Dr. Sabine Hossenfelder gibi birtakım bilim insanlarıysa, yeni çarpıştırıcının başarılı olacağına dair hiçbir garantinin olmadığını söylüyor.
“Parçacık fiziği, nükleer fizikten doğmuş, tarihî nedenlerden ötürü büyük ve yeterli finanse edilen bir araştırma alanı haline gelmiş bir alan ve makul bir büyüklüğe, tahminen de mevcut büyüklüğünün onda birine kadar inmesi gerekiyor” dedi.
İngiltere hükümetinin eski baş bilimsel danışmanı Profesör David King, BBC’ye projeye 12 milyar sterlin harcamanın “pervasızca” olacağını söyledi.
”Dünya iklim acil durumunun tehditleriyle karşı karşıyayken, bu araştırma fonlarını gelecekle ilgili riskleri yönetme eforlarına yönlendirmek daha makul olmaz mı?” diye sordu.
Diğer taraftan parçacık fizikçileri ortasında dev bir dairesel çarpıştırıcının en uygun seçenek olup olmadığı konusunda da bir fikirbirliği yok.
Glasgow Üniversitesi’nden Profesör Aidan Robson, BBC’ye doğrusal yapılacak bir çarpıştırıcının daha az maliyetli olacağını söyledi ve bunu şöyle açıkladı:
“Üç ana avantajı var. Birincisi, doğrusal bir makine evre aşama yapılabilir. İkincisi, maliyet profili hayli farklı olur; münasebetiyle birinci evre daha az maliyetli olur ve üçüncüsü, tünel daha kısa olur ve üretimi daha kısa sürer”.
Avrupa’da ve dünya çapında fizikçiler ortasında yapılan görüşmelerle CERN tercihini FCC’den yana kullandı.
Şimdiyse bu yeni makineyi fonlamak zorunda kalacak olan üye ülkelerin teklife reaksiyonunu ölçme sürecindeler.
