Prof. Dr. Yusuf Yılmaz, yapılan araştırmaların kahve tüketiminin karaciğer yağlanması riskini azalttığını ve karaciğer yağlanmasına karşı kollayıcı bir faktör olduğunu gösterdiğini belirterek, “Kahve karaciğer yağlanmasına yeterli gelir, ileri evre fibrozis (nedbe dokusu halinde karaciğer hasarı) ve siroz riskini azaltır. Kahvenin karaciğer yağlanmasına gizemli bir yararı var. Şayet diğer bir hastalık nedeni ile yasaklı değilse günde 2-3 fincan filtre kahve ülküdür. Yapılan araştırmalarda günde 2 kupa filtre kahve içmenin tüm kronik karaciğer hastalıklarında (NASH dahil) olumlu tesir yaptığını ortaya koymuştur. Emsal tesirin sade içilen Türk Kahvesi için de olabileceğini varsayım etmekteyiz” dedi.
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi ve Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği (TKAD) Yağlı Karaciğer Çalışma Grubu Başkanı Prof.Dr.Yusuf Yılmaz, Demirören Haber Ajansı’na(DHA) karaciğer sıhhati ile ilgili kıymetli açıklamalarda bulundu.
“KARACİĞER YAĞLANMASI YENİ BİR HALK SIHHATİ KRİZİ OLABİLİR”
Yağlı karaciğer hastalığının iki tipi olduğunu ve bunlardan birinin kolay yağlanma ve başkasının de NASH olduğunu söz eden Prof. Dr. Yılmaz,”Basit yağlanmada karaciğerde olağandışı yağ birikimi vardır fakat karaciğer hücrelerinde iltihaplanma ve şişme yoktur. Neyse ki tüm karaciğer yağlanmalarının yüzde 80-90’ı bu duruma uymaktadır. Oburu ise karaciğer yağlanması iltihap ile birlikte ise bu hastalığa NASH deniyor. 10 karaciğer yağlanmasından 1-2 tanesi aslında NASH’dir. Karaciğer yağlanmanız varsa bunun kolay bir yağlanma mı yoksa NASH mi olduğu kolay kan testleri ve ultrasonla anlaşılamaz. Bu bahiste tecrübeli bir gastroenteroloğa başvurmanız gerekir.İlaç ve tedavi prosedürlerindeki gelişmeler devam ediyor.Karaciğer yağlanması yeni bir halk sıhhati krizi olabilir” dedi.
“İLERİ EVRE SİROZ OLUŞANA KADAR EKSERİYETLE HİÇBİR BELİRTİ VERMEZ”
Karaciğer yağlanmasının karaciğerde iltihaba yol açtığı, siroza ilerleyebilen bir karaciğer hastalığı olan NASH’in alkol kullanımı ile bağı bulunmadığını lisana getiren Yılmaz, “Çoğu durumda NASH yüksek şekerli, yüksek yağlı beslenme ve hareketsiz ömrün sonucudur. NASH şişmanlık, tip 2 diyabet ve insülin direnci ile yakından bağlantılıdır. Türkiye’deki erişkinlerin yüzde 32’si ne yazık ki şişman, Avrupa kıtasının en obez ülkesiyiz, Tip 2 diyabet hastalığının sıklığının ülkemizde çok yüksek olduğu (günümüzde yüzde 20 )da düşünüldüğünde ne yazık ki karaciğer yağlanması sıklığında dünyada en üst sıralardayız. NASH şişmanlık, tip 2 diyabet ve insülin direnci ile yakından alakalıdır. İleri evre siroz oluşana kadar çoklukla hiçbir belirti vermez. Her 5 karaciğer yağlanmasından bir tanesi NASH’dir.Teşhisi için kan testleri, ultrason, Fibroscan ve karaciğer biyopsisi yapılması gerekli olabilir.NASH hastalığında mevt nedenleri sıklık sırasına nazaran kalp, kanserler ve sirozdur.İlaç tedavisi bulunana kadar en yararlı tedavi yolu diyet ve antrenmandır.” dedi.
“TÜRKİYE’DE 4 MİLYON NASH HASTASI OLDUĞU KESTİRİM EDİLİYOR”
Türkiye’de 4 milyon NASH hastası bulunduğu ve 150 bin bireyde de şu an NASH’e bağlı siroz gelişmiş olduğunun kestirim edildiğine vurgu yapan Prof. Dr. Yusuf Yılmaz, “Erişkin her 4 bireyden birinde karaciğer yağlanması var. Ultrasonda karaciğer yağlanması görülen her 5 hastanın 4 adedinde karaciğer kan testleri olağandır. Karaciğer yağlanması olan her 5 hastanın birinde NASH var. Tip 2 diyabeti olan her 3 bireyden birinde NASH vardır. NASH hastalarının yaklaşık yüzde 80’inde obezite, yüzde 70’inde metabolik sendrom, yüzde 50’sinde tip 2 diyabet var. Obezitesi olanların yüzde 85’inde, tip 2 diyabeti olanların yüzde 65’inde, metabolik sendromu olanların yüzde 50’sinde karaciğer yağlanması var. NASH hastalığında en sık mevt nedeni kalp kaynaklıdır. Hele de metabolik sendrom birlikteliği varsa kalp damar hastalığı olarak kalp krizi, inme/felç geçirme riski en yüksektir. Böylesine değerli sonuçları olan bir hastalığın sıklığı ülkemizde obezite ve diyabet sıklığındaki çarpıcı artışa paralel olarak artmaktadır. Yeni elde ettiğimiz bilgiler karaciğer yağlanması sıklığının ülkemizde ürkütücü seviyelere ulaştığına işaret etmektedir. Bu nedenle bu hastalığın önlenmesi ve tedavi edilmesi konusunda acil tedbirler alınması gerekmektedir. Aksi taktirde gelecek on yıllarda ülkemizi bu sinsi hastalığın sonuçlarıyla orantılı ağır ekonomik bedeller beklemektedir” diye konuştu.
NASH TEŞHİSİ NASIL KONULUYOR?
Prof.Dr.Yusuf Yılmaz, NASH teşhisinin nasıl konulduğuyla ilgili şunları söyledi: “Yağlı karaciğer hastalığı çoklukla diğer bir nedenden ötürü yapılmış karaciğer kan testlerinde yükselme (AST ve ALT) yahut ultrasonda karaciğer yağlanması saptanmasıyla karşımıza çıkar. Karaciğer testlerinde yüksekliği yol açabilecek öbür karaciğer hastalıklarının olmadığını göstermek için hekiminiz alkol kullanıp kullanmadığınızı, mevcut hastalıklarınızı, ilaçlarınızı, ailede karaciğer hastalığı olup olmadığını soracak, ek kan testleri isteyecektir. NASH kesin teşhisi ve hangi evrede olduğunun belirlenmesi için yahut yapılan testlerinizde bozulmaya yol açabilecek öteki hastalıklarınızın olmadığından emin olmak için karaciğer biyopsisi yapılması gerekebilir. Fibroscan ile karaciğer fibrozis evresi ve birebir vakitte yağlanma ölçüsü ölçülerek gerekirse biyopsi yapılabilir. Karaciğer biyopsisi iğne ile karaciğerden çok küçük bir doku (karaciğerin 50 binde 1´i) alma sürecidir. Bu doku öbür bir doktor tarafından mikroskop ile incelenip NASH hastalığınızın olup olmadığı, ayrıyeten eşlik eden fibrozis dene nedbe dokusunun evresi söylenir”
“NASH TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELER”
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi ve Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği (TKAD) Yağlı Karaciğer Çalışma Grubu Başkanı Prof.Dr.Yusuf Yılmaz, NASH tedavisiyle ilgili şu tavsiyede bulundu:
“Kilo kaybı ve fizikî aktivite şu ana kadar tesiri kanıtlanmış en yeterli tedavi prosedürleridir. Lakin kilo kaybı kademeli ve yavaşça olmalıdır (haftada en fazla 1,6 kg), zira daha süratli kilo kaybı da yağlanmaya yol açabilir. Bu pahaların çok üzerinde danışanına kilo verdirmeleriyle toplumsal medyada övünen diyetisyenler tersine utanç duymalıdır. NASH’i ortadan kaldırabilmek için 1 yıllık müddet içinde beden yükünün en az yüzde 7’si kadar, fibrozisin ortadan kaldırılabilmesi için en az yüzde 10’u kadar kilo verilmelidir (Örneğin 100 kg olan bir hasta NASH’i düzeltmek için en az 7 kilo, NASH’in neden olduğu karaciğer fibrozisini düzeltmek için en az 10 kg vermelidir) Diyetisyen eşliğinde beslenmenizin ömür şekli değişikliği biçiminde tekrar düzenlenmesi önerilir. Kilo vermek ve uzun vadede bu çabayı sürdürmek zordur ve hastalar bu türlü büyük bir değişime karşı kendilerini güçsüz hissedebilirler. 10 hastadan lakin bir tanesi 1 yıllık mühlet içinde yüzde 10’dan fazla kilo kaybını başarabilir, bu durumda dahi fibrozisde yüzde 45 gerileme başarılabilir”
“KARACİĞER YAĞLANMASINA KARŞI NELER YAPILMALI”
Prof. Dr. Yusuf Yılmaz, karaciğer yağlanmasına karşı neler yapılması gerektiğiyle ilgili de hususlar halinde sıraladı:
1.KENDİ YEMEKLERİNİZİ KENDİNİZ PİŞİRİN
“Tabağınızda nelerin olduğu hakkında bilgi sahibi olmanız için, mümkün olduğunca sıfırdan pişirmeniz tavsiye edilir. Hazır besinler, atıştırmalık eserlerde bile, çok yüksek düzeyde yağ, tuz ve şeker içerirler.
2. YAĞ ALIMINI AZALTIN
Etlerin, balıkların ve kabuklu deniz hayvanlarının ızgarası ve tercihen doymamış yağlar açısından varlıklı yağlar (zeytin yağı, keten tohumu) kullanılması tavsiye edilir.
3 PORSİYONLARINIZI DENETİM ALTINDA TUTUN
Dengeli bir öğün burada gösterildiği biçimde oluşmalıdır.
4: SU İÇİN
Vücudun su gereksiniminin karşılanması temel ehemmiyet taşır. Doğal aromalar: taze limon, nane yahut salatalık suya taze ve lezzetli bir tat verecektir. Sıcak şekersiz içecekler: Çay yahut kahve (şeker yahut tatlandırıcılardan kaçınılmalıdır) de tercih edilebilir.
5.SAĞLIKLI ATIŞTIRIN
Eğer yapabiliyorsanız, atıştırmalıklardan kaçınmanız en güzeli. Fakat bu her vakit başarılamaz ve bu nedenle hakikat atıştırmalıkların seçilmesi kıymetlidir: Badem, ceviz ve fındık: yeterli bir protein kaynağıdır ve sizi daha uzun müddet tok meblağ. Meyveler: iyi seçeneklerdir, lakin önerilen şeker alımını aşmanıza yol açabilecek kadar yüksek şeker içermediğine dikkat edin. Bilmenizde yarar var: Yavaş yiyin! Midenizin beyninize tokluk bildirisi göndermesi, yemeğe başlamanızdan itibaren en az 20 dakikadır. Süratli yemek yerseniz, çok yiyebilirsiniz.
6.KIRMIZI YİYECEKLER
Market alışverişi yaptığınızda, satın aldığınız besinlerdeki etiketleri dikkatlice okuduğunuzdan emin olun. Bunlar, sepetinize koyduğunuz eserlerin besin içerikleri hakkında kıymetli birer bilgi kaynağıdır. İçindekiler listesinde, gereçler tartı sırasına nazaran tanımlanır: Eserin ana bileşenleri ebediyen önde gelir. Listedeki birinci bileşen tereyağı yahut yağ ise, eserin yağ içeriği muhtemelen çok yüksektir. Örneğin: 100 gramında 20 g üzerinde şeker bulunan bir eser, çok yüksek oranda şekerli bir eserdir. 100 gramında 3g üzerinde yağ bulunan bir eser, çok yüksek oranda yağ içeren bir eserdir. İşlenmiş et (sucuk, salam gibi) ve hazır paketli yiyeceklerden mümkün olduğunca uzak durun.
7. YAPABİLDİĞİNİZ KADAR ANTRENMAN YAPIN, LAKİN KENDİNİZİ ÇOK ZORLAMAYIN!
Egzersiz hem kişinin kendisini uygun hissetmesini sağlar, hem de bedeni şekillendirir: Diyabetikler için kilo, şeker düzeyi denetimi, kalp hastalığı riskinin azaltılması… Antrenman, güç tüketimine yol açan rastgele bir harekettir:Hafif antrenman :yürüyüş, bahçe işleri…Orta şiddet: yüzme, tempolu yürüyüş, pilates Yüksek şiddet: tenis, bisiklet, koşu
8.SİGARAYI BIRAKIN
Yaptığımız bilimsel araştırmada sigaranın yağlı karaciğer hastalığında karaciğerdeki hasarı besbelli arttırdığını gösterdik. Yurt dışında yapılan bir araştırmada sigaranın bırakılması ile bu olumsuz tesirde geri dönüşüm olabileceği gösterildi. NASH´de en sık vefat nedeninin kalp damar hastalıkları olduğu düşünüldüğünde NASH hastasının sigara içiyor olması akıllara ziyandır. NASH hastası siroz olmaktan korkar lakin kalp hastalıklarından ölme riski siroza nazaran kat kat yüksektir.
8.ALKOLDEN UZAK DURUN
NASH hastalığı alkol kullanmayanlarda görülen hastalıktır, lakin az miktarda (genellikle toplumsal içici olarak tanımlanır) alkol kullananlarda da NASH görülebilir. Kıymetli oranda olmayan alkol kullanımının karaciğer yağlanması üzerinde olan tesirleri konusunda çelişkili sonuçları olan araştırmalar vardı. Lakin çok itibarlı bir mecmua olan Lancet’te yayımlanan çok büyük bir bilimsel araştırma bu husustaki tartışmalara son noktayı koydu: Alkol kullanımının inançlı ölçüsü sıfırdır. Yani bir damla dahi alkol kullanmayın!
9. KAHVE İÇİN
Yapılan araştırmalarda günde 2 kupa filtre kahve içmenin tüm kronik karaciğer hastalıklarında (NASH dahil) olumlu tesir yaptığını ortaya koymuştur. Benzeri tesirin sade içilen Türk Kahvesi için de olabileceğini varsayım etmekteyiz. Araştırmalar kahve tüketiminin karaciğer yağlanması riskini azalttığı hatta karaciğer yağlanmasına karşı kollayıcı bir faktör olduğunu göstermiştir. Kahvenin nasıl bir düzenek ile bu koruyuculuğu sağladığı günümüzde hala bir araştırma bahsidir. Yeni araştırmalar kahvedeki kafein üzerine odaklansa da kahveol ve kafestol üzere öbür unsurların ya da kahvenin içerdiği antioksidanların karaciğer üzerinde olumlu tesirleri olduğunu söyleyebiliriz. Ama çay, yeşil çay üzere kafein içeren öteki eserlerin karaciğer üzerinde misal tesirler yaptığı gösterilmemiştir. Bu da burada kafeinin tesiri olduğu fikrinden bizi uzaklaştırmaktadır. Ayrıyeten yapılan çalışmalar kahvenin bağırsaktaki mikrobiyotamız üzerine tesir ederek bağırsak-karaciğer bağlantısı ile karaciğerdeki yağ depolanmasını engellediğini, karaciğerden yağ salınımını arttırdığını göstermiştir. Ayrıyeten kahvenin bağırsaktaki geçirgenlik proteinlerinin tamiratını kolaylaştırdığı, böylelikle ziyanlı hususların barsak yolu ile karaciğere geçişini engellediği, lipid ve güç metabolizmasını da düzenlediği gösterilmiştir. Sonuç olarak kahve karaciğere güzel gelir, ileri evre fibrozis (nedbe dokusu formunda karaciğer hasarı) ve siroz riskini azaltır. Üstelik siroz olanlarda dahi karaciğer kanseri gelişim riskini düşürür. Kahve içerken şeker kullanmamalıyız, mümkünse sütsüz yahut çok az süt katarak içmeliyiz. Şayet öteki bir hastalık nedeni ile yasaklı değilse günde 2-3 fincan filtre kahve ideali, ne daha azı ne de daha fazlası.
10. KÜRLERDEN UZAK DURUN
NASH hastalığında işe yaradığı kanıtlanan ve hastaların kullanımına sunulabilecek hiçbir kür, bitkisel eser şimdi yoktur. Hatta bunların bir kısmı karaciğerinize ziyan verebilir. Enginarı mevsiminde, maydonoz, limonunuzu salatanızla yiyin. Bu tekliflerin yol açtığı karaciğer toksisitesini o öneriyi yapanlar değil tekrar bu karaciğer hastalığının uzmanı olan gastroenterologlar görmektedir. Bitkisel beslenme merakınız varsa diyetisyeninize başvurarak `Akdeniz Diyeti´ uygulayın.
11. KALİTELİ UYKU (EN AZ 5-6 SAAT, EN ÇOK 8-9 SAAT) İÇİN EFOR GÖSTERİN
Düzenli bir uyku ritmine sahip olmamak da karaciğer yağlanması riskini arttırıyor. Sistemli, kâfi müddette, zifiri karanlıkta, sessiz bir ortamda olmayan uyku sirkadyen ritmimizi yani beden saatimizi bozar. Beden saatimiz uyku-uyanıklık, yeme-içme alışkanlıkları, metabolizma ve hormonal salınım döngülerimizi denetim eder. Sirkadyen ritimdeki düzensizliklere bağlı bozulan leptin hormonu metabolizması tokluk algımızda bozulmalara neden olur. Melatonin sirkadyen ritim ile uyumlu olarak bilhassa gece beyinde sentezlenen (yüzde 80’i) bir hormondur. Melatonin yaş ilerledikçe yağlanmamızı ve insülin direncini önleyici tesire sahiptir. Ancak biyolojik saatimizdeki bozulmalar melatonin salgılanmasında da bozukluklara yol açar. Uykusuzluk daha çok yeme, daha az hareket etme, insülin direnci ve kilo alma ile ilişkilendirilmiştir. Buna bağlı yağlı karaciğer gelişme riski artmaktadır. Araştırmalar uyku bozukluğu olan bireylerin karaciğer hasarı ve karaciğer kanseri açısından da daha riskli bir kümede yer aldığını göstermektedir. Yani uykusuzluğun hem karaciğer hastalığı oluşumu hem de karaciğer hastalığının seyrinin kötüleşmesinde olumsuz tesiri vardır. Öteki bir kıymetli mevzu uyku mühleti ve uyku kalitesidir. Beş saatten az uyuyan bireylerde ilerleyen vakitte karaciğer yağlanmasının görülme riski artmaktadır. Tekrar çeşitli nedenlere bağlı gece uyanık kalan bireyler de karaciğer yağlanması gelişmesi bakımından risk altındadır. Gece vardiyesinde çalışan bireylerin karaciğer yağlanması açısından risk altında olduğu son zamanlardaki araştırmalarda gösterilmiştir. Bu bireyler ilerleyen devirlerde NASH için artmış riske sahip olurlar. Bu yüzden hastalarımıza ömür stili değişiklikleri için tertipli bir diyetin yanı sıra beş saatten az olmayan sistemli bir gece uykusu önermekteyiz. Alışılmış ki teknolojik aletlerden uzak, zifiri karanlık ve sessiz bir ortamda.
12: İDMAN YAPIN
Kilo kaybı ve fizikî aktivite ile NASH ile bağlantılı durumların (örneğin şişmanlık, tip 2 şeker hastalığı, hipertansiyon, hiperlipidemi, insülin direnci) denetimi de kolaylaşır. Yağlı karaciğer hastalığında en sık mevt nedeninin kalp kökenli olduğu hatırlanacak olursa kilo verme ve fizikî aktivite ile yalnızca karaciğer yağlanmasının değil kalp damar hastalığı riskinin azalacağı anlaşılır. Yağlı karaciğeri olanlar mutlaka alkol tüketmemelidir. Bunu yanı sıra fruktoz içeren hazır meyve sularından, ayrıyeten meşrubatlardan (meyve suları, kola, fanta, gazozlar vb), da kaçınılmalıdır. ‘Organik’, ‘bitkisel’, ‘doğal’ sözleri ile söz edilen yiyeceklerin karaciğeriniz için her vakit ‘sağlıklı ve güvenli’ manasına gelmediği unutulmamalıdır. Doktor onayı olmadan herhangi bir bitkisel ilaç, çeşitli kürler, vitamin yahut ilaç kullanılmamalıdır. Çok şişman hastalarda obezite cerrahisi NASH hastalığını düzeltebilir. Siroza bağlı karaciğer yetmezliği yahut karaciğer kanseri gelişenlerde karaciğer nakli yapılabilir.” (DHA)
