Kekemelik Hakkında Birtakım Doğrular
Kekemelik terapisini lisan ve konuşma terapisti verir. Lisan ve konuşma terapisti, üniversitelerimizin lisan ve konuşma terapistliği kısımlarında lisans yahut yüksek lisansını tamamlayan sıhhat meslek elemanıdır.Kekemelik, tekrarlayan hareketler ve dudak, lisan, ses telleri üzere konuşma organlarının (artikülatörler) istemsiz gerilimleri ile konuşmayı kesintiye uğratan bir bağlantı bozukluğudur.
Kalıtsal olduğundan ve konuşma üretimini destekleyen nöral aktivitelerde yaşanan problemlerden kaynaklandığından kuşku duyulmamaktadır.
Kekemeliğin başlangıç seviyesi ve ileri seviye (inatçılaşmış, ısrarcı vb.) kekemelik diyebileceğimiz iki etabı vardır.
İlgili kalıtsal malzemesi taşıyan çocuklar çoklukla 3 yaşında kekelemeye başlarlar.
Bu çocukların %90’ı birinci 6 ayda kendiliğinden kekelemeyi bırakır. Kekelemeyi resen bırakma ihtimali yetişkinlikte dahi vardır lakin az görülür.
Konuşma organlarında kas tansiyonunun eşlik ettiği tekrar, uzatma ve blok (tıkanma) olmak üzere 3 evrensel kekemeliğe has davranış vardır.
Konuşma organları dışındaki (kol, bacak, gözler vb.) tansiyon ve hareketler ile konuşma organlarıyla yapılan fakat konuşma hedefli olmayan hareketler kekemelik davranışı değil, kekemeliğe eşlik eden ve bireye has alışkanlıklardır.
Bunlara ikincil davranış denir. İkincil davranışlar kekemeliği aşma eforunun sonucudur. Münasebetiyle ikincil davranışların varlığı, kekemeliğin tüm etaplarının tamamlandığına, bireyde kekemeliğe dair olumsuz farkındalık oluştuğuna ve kekemeliğin kökleştiğine işaret eder.
Kekeme çocukların büyük çoğunluğunda kekemelik, dikkat çekmeyen, kas tansiyonunun çok az olduğu sözcük, hece ve ses tekrarlarıyla başlar, gerilim arttıkça ses uzatmaları gelir ve sonunda da tıkanmalar başlar. Ender durumlarda ise üç kekemelik davranışı birden, birdenbire ortaya çıkar.
6 yaşından evvel Lidcombe programı ile yapılan müdahalenin, kekemelik üzerinde kalıcı tesirinin (yani kekemeliğin geri dönmememe ihtimalinin) çok yüksek olduğu kanıtlanmıştır.
Kekemeliğe erken müdahale formülleri ortasında en güçlü araştırma delillerine dayanan program Lidcombe’dur. Bu programın amacı, başlangıç seviyesi kekemelik yaşayan çocukların kekemeliğini sıfır yahut sıfıra yakın bir düzeye kalıcı olarak düşürmektir. Bu dönüşümün beynin kendini tekrar yapılandırma yeteneği (plastisite) ile ilgisi olduğu düşünülmektedir.
Bazı klinik çalışmalar Akıcılık Biçimlendirme Terapisi alan yetişkin bireylerde dahi beynin kendini yine yapılandırma yeteneği ile ortaya çıkan kalıcı dönüşümlere dair sağlam bilgiler içerir.
6 yaşından sonra yapılan müdahalelerde kekemeliğin “geri dönmeme” ihtimali düşüktür. Bu nedenle 6 yaşından sonra yapılan müdahalelerde gaye çoğunlukla kekemeliği kontrol etmeyi öğrenmek ve kekemeliğin yarattığı telaşları yönetebilmektir.
Kız çocukları hem kendi başlarına hem de terapi takviyesiyle kekemeliği denetim etmede daha başarılıdır.
Kekemelik, tekrarlayan hareketler ve dudak, lisan, ses telleri üzere konuşma organlarının (artikülatörler) istemsiz gerilimleri ile konuşmayı kesintiye uğratan bir bağlantı bozukluğudur.
Kalıtsal olduğundan ve konuşma üretimini destekleyen nöral aktivitelerde yaşanan problemlerden kaynaklandığından kuşku duyulmamaktadır.
Kekemeliğin başlangıç seviyesi ve ileri seviye (inatçılaşmış, ısrarcı vb.) kekemelik diyebileceğimiz iki etabı vardır.
İlgili kalıtsal malzemesi taşıyan çocuklar çoklukla 3 yaşında kekelemeye başlarlar.
Bu çocukların %90’ı birinci 6 ayda kendiliğinden kekelemeyi bırakır. Kekelemeyi resen bırakma ihtimali yetişkinlikte dahi vardır lakin az görülür.
Konuşma organlarında kas tansiyonunun eşlik ettiği tekrar, uzatma ve blok (tıkanma) olmak üzere 3 evrensel kekemeliğe has davranış vardır.
Konuşma organları dışındaki (kol, bacak, gözler vb.) tansiyon ve hareketler ile konuşma organlarıyla yapılan fakat konuşma hedefli olmayan hareketler kekemelik davranışı değil, kekemeliğe eşlik eden ve bireye has alışkanlıklardır.
Bunlara ikincil davranış denir. İkincil davranışlar kekemeliği aşma eforunun sonucudur. Münasebetiyle ikincil davranışların varlığı, kekemeliğin tüm etaplarının tamamlandığına, bireyde kekemeliğe dair olumsuz farkındalık oluştuğuna ve kekemeliğin kökleştiğine işaret eder.
Kekeme çocukların büyük çoğunluğunda kekemelik, dikkat çekmeyen, kas tansiyonunun çok az olduğu sözcük, hece ve ses tekrarlarıyla başlar, gerilim arttıkça ses uzatmaları gelir ve sonunda da tıkanmalar başlar. Ender durumlarda ise üç kekemelik davranışı birden, birdenbire ortaya çıkar.
6 yaşından evvel Lidcombe programı ile yapılan müdahalenin, kekemelik üzerinde kalıcı tesirinin (yani kekemeliğin geri dönmememe ihtimalinin) çok yüksek olduğu kanıtlanmıştır.
Kekemeliğe erken müdahale formülleri ortasında en güçlü araştırma delillerine dayanan program Lidcombe’dur. Bu programın amacı, başlangıç seviyesi kekemelik yaşayan çocukların kekemeliğini sıfır yahut sıfıra yakın bir düzeye kalıcı olarak düşürmektir. Bu dönüşümün beynin kendini tekrar yapılandırma yeteneği (plastisite) ile ilgisi olduğu düşünülmektedir.
Bazı klinik çalışmalar Akıcılık Biçimlendirme Terapisi alan yetişkin bireylerde dahi beynin kendini yine yapılandırma yeteneği ile ortaya çıkan kalıcı dönüşümlere dair sağlam bilgiler içerir.
6 yaşından sonra yapılan müdahalelerde kekemeliğin “geri dönmeme” ihtimali düşüktür. Bu nedenle 6 yaşından sonra yapılan müdahalelerde gaye çoğunlukla kekemeliği kontrol etmeyi öğrenmek ve kekemeliğin yarattığı telaşları yönetebilmektir.
Kız çocukları hem kendi başlarına hem de terapi takviyesiyle kekemeliği denetim etmede daha başarılıdır.
Kontrol edilemeyen kekemelik korkuyu, dert da kekemeliği artırır ve bu türlü masraf.
Kekemelik özü itibariyle dalgalı seyreder.
Henüz ilacı yahut ameliyatı yahut gen tedavisi yoktur.
Kekemelik Hakkında Kimi Yanlışlar
Aşağıda kekemelik hakkında sıklıkla sarf edilen kimi savlar yer alıyor. Bu argümanların yaygınlaşmasının bir nedeni kekemelik hakkında kâfi toplumsal şuurun oluşmaması olsa da en azından bir kısmının çıkar sahiplerince şuurlu olarak yayıldığı çok açıktır.
Kekemelik hastalık değildir, tedavi edilemez ancak tahlilsiz de değildir.
Çoğunlukla büyüyünce geçen bir bozukluk değil, büyüdükçe büyüyen bir bozukluktur.
Kekeme olmak, kekeleyerek konuşmak zorunda olmak değildir.
“Bazen çok takılıyor bazen hiç takılmıyor” tabiri yalnızca başlangıç seviyesindeki kekemeler için tam yanlışsız olabilir. Yerleşmiş kekemelikte durum dalgalı biçimde az yahut çok takılmaktır.
Heyecandan kekelenmez, kekeleme endişesiyle heyecanlanılır. Kekemeler kekeme olmayanlardan daha heyecanlı değildir.
Herkes biraz mavi gözlü, biraz diva yahut biraz disleksik olmadığı üzere, herkes biraz kekeme de değildir.
Psikolojik bir rahatsızlık değildir, tahlili de psikoterapi değildir.
Kaygı ve ruhsal travmalar kekemeliğe neden olmaz. DSÖ anketleri, dünya nüfusunun üçte birinden fazlasının çocukluk çağı travması yaşadığını göstermektedir. UNICEF’e nazaran ise dünya genelinde 5 yaşın altındaki 10 çocuktan 6’sı sistemli olarak ebeveynleri yahut bakıcıları tarafından fizikî ceza ve/veya ruhsal şiddete maruz kalmaktadır. Meğer kekemelerin tüm nüfusa oranı sabit bir formda %1-2 dir.
Bir nefes ve teneffüs sorunu değildir. Kekeme bireylerde teneffüs hastalıklarının görülme sıklığı kekeme olmayan popülasyonla birebirdir. Kekemeler de dinlenme halinde soluk alıp verirken kekeme olmayan bireyler kadar diyaframlarını kullanırlar, bu yeti doğuştan gelir.
Kekeme bireylerin neredeyse hiçbiri müzik söylerken, kendi kendilerine dua ederken, bebeklerle ve çiçeklerle, evcil hayvanlarıyla “konuşurken”, ritmik sayarken, evvelden ezberlenen bir şeyi koro halinde söylerken kekelemez ve bu bir mucize değildir. Zira kekemeler sadece “gerçek diyaloglar” sırasında kekeler.
Anne babanın çocukla irtibatı kekemeliğin ilerleyişini engellemede ve kekemeliğin denetiminde değerli olsa da kekemelik anne babanın çocukla yahut birbirleriyle kurduğu yanlış bağlantıdan kaynaklanmaz.
Ne Yapmalı?
Kendinizde yahut çocuğunuzda kekemelik olduğundan şüpheleniyorsanız en kısa müddette bir lisan ve konuşma terapistiyle bağlantıya geçmelisiniz
Klinik deneyler, belirli sistemlerle 6 yaşından evvel yapılan terapiler ile çocukların hiç yahut neredeyse hiç kekelemeden konuşmayı başardıklarını ve kekemeliğin geri dönmeme ihtimalinin çok yüksek olduğunu göstermektedir.
6 yaşından sonra yapılan müdahalelerde “geri dönmeme” ihtimali düşüktür. Bu nedenle 6 yaşından sonra yapılan müdahalelerde maksat kekemeliği kontrol etmeyi öğrenmek ve kekemeliğin yarattığı kaygıları yönetebilmektir.
Eğer Bir Yetişkinseniz ve KekeliyorsanızÖncelikli tavsiyem bir lisan ve konuşma terapistinden denetimli konuşma tekniklerini öğrenmenizdir
.
Kekelemek sizde uzun vakittir çok büyük gerilim yaratıyor ve konuşmaktan kaçınma, içine kapanma, depresyon üzere meselelere da yol açıyorsa yalnızca lisan ve konuşma terapisinin size yetmeyebileceğini bilmelisiniz. Bir psikiyatrist yahut klinik psikologdan da takviye almanız da gerekebilir. Bazen yara taştan büyüktür.
Bu imkanınız yoksa, kendi başınıza şunları deneyebilirsiniz:UNUTMAYIN!
Aşağıdaki tavsiyeler, pratikte işe fayda ve bilimsel desteklere sahip olsalar da, bütünlüklü ve sistematik bir tahlil sağlamayacaktır.
Öncelikle, siz aslında hep kekelemiyorsunuz! Yani kekelemediğiniz vakitlerde yaptığınız yahut yapmadığınız şeylerin farkına varmak sorunu çözmese de âlâ bir başlangıçtır.
Bilerek kekelemeye çalışabilirsiniz. Fakat bunu başlangıç seviyesi kekemelik üzere, yalnızca tekrarlarla yapmaya çalışın. Örneğin “Bee-bee-be-nim adım Adem. Kııı-kııı-kııı-kırk altı yaşındayım”. Bunu denemek, daha az tansiyonlu bir konuşma sağlayabilir.
Kekelemeye başlamadan evvel sistematik biçimde sergilediğiniz ikincil davranışları (göz kırpma, başı havaya kaldırma, lisan şaklatma, derin derin nefes alma vb.) tespit edip bu davranışların konuşmanıza yararı dokunmamakla kalmayıp, konuşmanızı engellediğini fark edin.
Etkili konuşan insanların tıpkı vakitte yavaş konuştuğunu fark edin. Konuşma suratınızı düşürün. Bunu rastgele bir cep telefonunun ses kaydı uygulamasıyla yapabilirsiniz. Öncelikle bir metni okurken sesinizi kaydedin, sonra ses kaydını 0,75x suratına düşürerek oynatmaya başlayın ve eşzamanlı olarak birebir metni okuyun. Okumada bu sürate alıştıktan sonra, konuşurken bundan biraz daha süratli ancak asla eski suratınızda olmayan bir konuşmaya alışmaya çalışın.
Kekemeliğin konuşma organlarında yaşanan istemsiz ve sistematik kasılmalar olduğunu unutmayın. Sözcüklerin boğazınızda takılıp kalması, tıkanma, boğulma üzere hislerinizin tümü, üstte bahsettiğim kekeleme sinyalleriyle, kekemelikle savaşmanızdan kaynaklanır. Sıkılı bir yumruğu daha da sıkarak açamazsınız.
Kekelemeden önce, kaslarınızın tansiyonundan (veya kendi belirleyeceğiniz bir histen) kekeleyeceğinizi anlamaya çalışın ve konuşma gayretini 1 saniyeliğine büsbütün bırakın. Birinci başlarda bunu yapmakta, hatta susmakta zorlanacaksınız ve sonrasında yüzde elli ihtimalle tekrar kekeleyeceksiniz. Lakin vakitle tüm bu maksatların olumlu istikamette geliştiğini göreceksiniz.
Nefes almak gerer, nefes vermek gevşetir. İlla ki nefesle ilgili bir şey yapacaksanız, konuşmaya sessizce nefes vererek başlayın. Bunu her konuşmaya H sesiyle yahut fısıldayarak başlamak üzere düşünebilirsiniz.
Akıllı telefonlar ve Bluetooth kulaklıklar ile Delayed Auditory Feedback (DAF) uygulamalarını deneyebilirsiniz. Kullanımı nispeten kolaydır ve yetişkin kekemelerde, farklı oranlarda da olsa, etkililiği kanıtlanmıştır. DAF, kendi konuşmanızı kulağınıza 0 ile 1 saniye ortasında değiştirilebilir oranlarda geç ulaştırarak, kekemeliğin altında yatan nörolojik süreç bozukluklarını tabir yerindeyse “hack”lemenizi sağlar.
Çocuğunuzun Yeni Kekelemeye BaşladıysaKanıta dayalı, kekemeliğe erken müdahale prosedürlerini ( Lidcombe, Palin, RestartDCM vs ) uygulayan bir lisan ve konuşma terapisti ile irtibata geçmek en doğrusu olacaktır.
Çocuğunuzun kekemeliği hakikaten başlangıç basamağında ise ve başlangıcın üzerinden üç ay geçmemişse, irtibata geçtiğiniz terapist muhtemelen çocuğun durumunu uzaktan takip etmeyi tercih edecektir. Aksi takdirde terapistiniz, hangi programın yahut metodun uygulanacağını, nasıl bir süreç izleneceğini ve program gayelerinin ne olduğunu açıkladıktan sonra, sizin de onayınızla, terapi sürecine başlayacaktır.
UNUTMAYIN! Aşağıdaki tavsiyeler, pratikte işe fayda ve bilimsel desteklere sahip olsalar da, bütünlüklü ve sistematik bir tahlil sağlamayacaktır.
Bir lisan ve konuşma terapistine ulaşma imkanınız yoksa ve yalnızca çocuğunuzun kekelediğini görmezden gelmeyi tercih etmiyorsanız, şu tavsiyeleri deneyebilirsiniz:
Öncelikle çocuğun konuşma yükünü mümkün olduğunca azaltın. Çocuklar konuşmadan da oyun oynayabilirler, kitap dinleyebilirler. Çocuğa “bu ne renk, bu hayvanın ismi ne…” üzere faydasız sorular sormak yerine, ne yemek istediği, nereye gitmek istediği üzere gerçek sorular sormakla yetinebilirsiniz.
Çocuğunuzun kekemeliğini görmezden gelmeyi ve kekeleme anlarına reaksiyon vermemeyi deneyin.
Çocuğunuzu bilhassa yetişkinlerle çok fazla bir ortaya getirmemeye çalışın. Yetişkinlerin tavsiye verme, uygunluk etme, yaraya parmak basma ihtimalleri çok yüksektir.
Aslına bakarsanız çocuğunuz büyük ihtimalle sözcüklerinin onda birinde dahi kekelemiyordur. Çocuğunuzun 1 problemli sözcüğünü eleştirmek yerine, geri kalan 9’unu pekiştirin. Çocuğunuz kısa da olsa bir cümleyi kekelemeden akıcı bir biçimde söylediğinde onun ne kadar hoş konuştuğunu söyleyin.
“Aferin, hiç kekelemedin” sözü “Yemeğin altını yakmamışsın, bravo!” sözüne emsal formda, olumluymuş üzere görünse de olumsuz bir sözdür ve uygun davranışın tekrarlanmasını pürüzler. Siz yalnızca “Aferin, çok hoş konuştun” üzere (Yemek çok hoş olmuş, eline sağlık) nitekim olumlu tabirleri tercih edin. Kekemeliğin varlığına değil yokluğuna odaklanmak, çocuğun akıcı konuşma tecrübesini güçlendirecektir.
