“İstanbul’da sağlıklı besine nasıl ulaşılır?” sorusunun peşine düşen Kentte Beslenme Hakkı Çalıştayı, Kadıköy Tasarım Atölyesi’nde düzenlendi. Çalıştayda, sağlıklı beslenme hakkı altı başlık altında konuşuldu. İştirakçiler her bir başlık için ayrılan masalarda sağlıklı besine ulaşmakta yaşadığı problemleri anlattı ve kolaylaştırıcılarla tahlil tekliflerini paylaştı.
Çalıştayda, “Tanımlar ne anlatıyor?”, “Besleyici besin nedir?”, “Sağlıklı besine nasıl ulaşırız?”, “İsraf etmeden nasıl besleniriz?”, “Evde neler üretelim?”, “Yerel idareler ne yapabilir?” soruları, kolaylaştırıcılar eşliğinde tartışıldı.
BUGÜN SAĞLIKLI, YARIN SAĞLIKSIZ
İlk olarak “Besleyici Besin Nedir?” sorusunu tartışan masaya gidiyorum. Evvel herkes kendini tanıtıyor, akabinde tartışma başlıyor. Tüm iştirakçiler neyin sağlıklı neyin sıhhatsiz olduğu ile ilgili büyük bir karmaşa olduğunda hemfikir. İştirakçilerden biri, daima değişen bilgiler sebebiyle bilime güvenemediğini tabir ediyor ve “Bilimsel diye isimlendirilen birçok araştırmayı şirketler finanse ediyor. Bilhassa sütle ilgili yapılan araştırmalar böyle” diyor. Öbür bir iştirakçinin gündeminde muhteşem besin avokado var: “Her gün çok yararlı diye haber oluyor. Pekala, yetiştirildiği şartlara dair bilgi sahibi olmadan nasıl çok yararlı diyoruz, diyemeyiz.”
Bir öbür masadayız, buradaki soru “Sağlıklı besine nasıl ulaşırız?” Bu soruya verilen en tesirli yanıt üreticilerle direkt alaka kuran kooperatiflerden ve besin topluluklarından eser almak oluyor. Lakin besin topluluklarının ve kooperatiflerinin sayısı epey az. Öteki bir deyişle kooperatifler ve besin toplulukları butik kalıyor. Lokasyon ve fiyat sebebiyle toplumun büyük bir bölümünün buralara erişimi hudutlu. Besin topluluğu tecrübesinin hayatını kökten değiştirdiğini söyleyen bir iştirakçi, “Ben bu kadar yıl nasıl yaşamışım, ne yemişim?” diyor.
GIDA KAVRAMLARI SÖZLÜĞÜNE MUHTAÇLIK VAR
Çalıştayın ikinci kısmında altı farklı soru etrafında şekillenen tartışmalar ve iştirakçilerin talepleri kolaylaştırıcılar tarafından bir ortaya getirildi ve paylaşıldı. Birinci sunumu Kadıköy Kent Kurulu Besin Çalışmaları kümesinden Kemal Kutlay yaptı. Sağlıklı besin ile ilgili bir kavram düzensizliği olduğuna dikkat çeken Kutlay, en çok atalık, doğal, organik, sertifikalı kavramlarının karıştırıldığını söylüyor. Kutlay’a nazaran tanımlar ve kavramların yer aldığı bir sözlüğe gereksinim var: “Bir ortada davranabilmemizin yolu tıpkı tanımlar ve kavramlar üzerinden birebir şeyi anlayarak mümkün olabiliyor.”
Kutlay lisanlara pelesenk olan doğal ve ekolojik sözcüklerinin gerçek bir formda kullanılmadığını söz ediyor: “Üzerinde doğal yazıyor lakin doğal değil. Ekolojik tarım diyoruz, lakin şu anda beslenmemizin ekolojik tarımla alakası yok. Hatta bu beslenme halinin ekolojik yapıyı önemli bir formda bozduğunu görüyoruz.”
BESLENİYOR MUYUZ DOYUYOR MUYUZ?
Göztepe Kooperatifi gönüllüsü Nursel Polat, “Her baştan bir ses çıkıyor, neyi yiyip neyi yemeyeceğimiz daima değişiyor” diyerek başlıyor konuşmasına. Bu alandaki bilgi kirliliğini önlemek içinse bir halk sıhhati komitesi kurulmasını öneriyor.
Beslenmekle, doymak ortasında değerli bir fark olduğunu belirtiyor ve besleyici besinin en değerli iki özelliğini ise şöyle tanımlıyor: “Bizi hasta etmez, güçlendirir.”
Polat, besleyici besinlerle olan alakamızı çoğaltmak için konutta yemek pişirmeye vakit ayrılması ve bağırsak florasına uygun bu coğrafyada yetişen eserlerle beslenilmesi gerektiğine vurgu yapıyor.
NEOLİBERAL SİYASETLERLE SAĞLIKLI BESİN MÜMKÜN DEĞİL
Yer Deniz Kooperatifinden Selma Eroğlu’na nazaran ise sağlıklı besine ulaşmanın birinci adımı bilinçlenmek: “Öncelikle sağlıklı besin nedir, bunun bilinmesi lazım.” Eroğlu, bugün gelinen noktada tüketicinin marketlere ya da semt pazarlarındaki eserlere güvenmediğini söylüyor. Bu inancın yine tesis edilmesi içinse lokal idarelerin, taban örgütlenmelerinin ve kooperatiflerin birlikte çalışması gerektiğini belirtiyor. Eroğlu şöyle devam ediyor: “Aslında bu bir sistem sorunu, neoliberal siyasetler son bulmadığı sürece sağlıklı besine ulaşmamız mümkün değil.”
Öte yandan besinin görselliğine ehemmiyet veren tüketici alışkanlığı hala çok yaygın. Eroğlu, bunu “Parlak elmalar, tıpkı uzunlukta limonlar talep ettikçe sağlıklı besinden uzaklaşıyoruz. Münasebetiyle kentteki tüketim alışkanlıklarımızın değişmesi gerekiyor” diye anlatıyor.
Eroğlu’na nazaran sağlıklı besine ulaşmak için en temel sorun örgütlenmek: “Beslenme hakkı tüm bir ülke boyunca büyümeli, gelişmeli. STK’lar, dernekler, kitle örgütleri üzere paydaşlarla bu sorunu çözebiliriz.”
KOLEKTİF ÜRETİM ve TAKAS
Temiz Hasat Kooperatifi Kurucusu Rengin Oncan, bugün bir çok kişinin sağlıklı ham unsura ulaşmadığı için konutta üretim yapmaktan çekindiğini söylüyor: “Özellikle peynir ve tereyağı yapmak isteyen ve süte güvenmediği için yapmayan çok insan var.”
Köyü ya da yazlığı olanlar olmayanlara kıyasla turşu, reçel, sirke, mantı, tarhana üzere eserlerin üretimini daha rahat yapabiliyor. Oncan, bilhassa büyük kentlerde yaşayanların vakit problemi çektiğine dikkat çekerek eserlerin takas edilmesini öneriyor: “Tarhana yapan tarhanasını, sirke yapan sirkesini paylaşabilir” diyor.
Çalıştay sonunda hazırlanan sonuç bildirgesi lokal idarelerle ve sivil toplum örgütleriyle paylaşılacak.
