Kısırlık – İnfertilite nedir, nedenleri nelerdir ?
İnfertilite, yani istenildiği halde çocuk sahibi olamama pek çok toplumda kıymetli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tanım olarak, en az 1 yıl rastgele bir korunma metodu uygulanmaksızın haftada 2-3 kez girilen cinsel bağa karşın gebelik elde edilmemesi infertilite yani kısırlık olarak isimlendirilmektedir. İnfertilite görülme sıklığı toplumlar ortasında büyük farklılıklar göstermez. Tüm dünyada çiftlerin yaklaşık yüzde onbeşi infertilite nedeni yardımla üreme tekniklerine başvurmak zorunda kalmaktadır. Bu çiftlerin büyük bir kısmında hamile kalamamanın nedenini açıklayacak sebepler bulunabilirken, yaklaşık yüzde 10-12sinde rastgele bir patoloji tespit edilemez. Bu çiftler açıklanamayan infertilite olarak isimlendirilirler.
İnfertilitenin nedenlerini anlayabilmek ve tedavisini planlayabilmek için evvel bayanda ve erkekte üreme döngüsünün nasıl işlediğini ve gebeliğin oluş sistemini anlamak gerekir.
“Ne vakit çocuk sahibi olmayı planlıyorsunuz ?” sorusu pek çok yeni evli çiftin en çok karşılaştığı sorudur. Aslında bu soru yeni evlenen çiftlerin kendi kendilerine de birinci sordukları soruların başında gelir. Bilhassa bayanın çalışmadığı, klâsik aile yapısındaki çiftlerde balayında hamile kalma hayali kuran çok genç çift vardır. Çocuğun ailenin geçimi ve işleri için kıymetli olduğu, kırsal alanda ise yalnızca çocuk sahibi olmak için evlenen bayan ve erkekler azımsanamayacak kadar çoktur.
Bizim toplumumuz üzere çocuk sahibi olmanın ayrıcalık ve itibar olarak görüldüğü toplumlarda ise infertilite neredeyse hayati kıymete sahiptir. Bir öbür küme ise, çalışma hayatının zorlukları içinde evlenmeye vakit bulamamış fakat yaşı ilerlediği için bir an evvel evlenip çocuk sahibi olmayı düşünen bireylerden oluşur. Tüm bu bireylerin ortak yanılgısı istedikleri anda, hatta tahminen balayında hamile kalabileceklerini düşünmeleridir. Pek çok sinema sinemasında ve romanda kahraman tek bir münasebet ile ya da bebek istediği vakitte hamile kalabilirkengerçek hayatta durum bu değildir.
Hiçbir sıhhat sorunu olmayan büsbütün olağan bir çifti ele aldığımızda, bayanın tek bir adet devrinde, her gün ilgide bulunsalar bile, hamile kalma mümkünlüğü yalnızca %25dir. Çiftin fertilite potansiyelini gösteren bu durum “fekundite” olarak isimlendirilir. İnsan, organizma olarak üreme potansiyeli çok yüksek bir canlı değildir. Bunun pek çok nedeni vardır. Kimi yumurtalar döllenmez, kimileri da döllense bile embriyo periyodunda gelişme gösteremez. Gebelik bir manada baht işidir. Bunu kabaca Rus ruletine benzetmek mümkündür. Hangi çiftin hamile kalabileceğini, yada hangisinin hamile kalamayacağını evvelden varsayım etmek imkansızdır!
Tek bir alakada %25 olan gebelik elde etme talihi bir yılın sonunda %85e çıkar. Yani bir yıl sonunda her 100 çiftten 85inde gebelik elde edilecektir. Geri kalan 15 çift ise infertilite ile karşı karşıya demektir. Birtakım müelliflere nazaran ise birinci yılın sonunda gebelik olmaz ise, ikili infertil demek hakikat değildir. Bunun için 2 yıl beklemek gerekmektedir. Nitekim de birinci yılın sonunda %85 olan gebelik oranı ikinci yılın sonunda %92 civarında saptanır.
Tek bir adet siklusunda hamile kalma bahtı pek çok faktörün tesiri altındadır. Bu faktörleri inceleyecek olursak
Bayanın yaşı: Biyolojik saat ilerledikçe bayanın hamile kalma bahtı giderek azalır. Bunun enönemli nedeni yaş ile birlikte yumurtalıklardaki yumurta sayısı ve kalitesinin azalmasıdır. 20 yaşında bir bayan ile 21 yaşındakinin hamile kalma olasılıkları ortasındaki fark çok büyük değilken 30lu yaşlarda bu fark daha fazla mana kazanır.
Cinsel bağlantı sıklığı: Cinsel münasebet sıklığı açısından olağan ya da olağandışı diye bir sınıflamayapmak yanlışsız değildir. Değerli olan alaka sayısının az ya da çokluğu değil yeterliliğidir. Bunun için optimum sayı haftada 3 bağlantıdır.
Zamanlama : Cinsel bağ sıklığının yanı sıra münasebetin zamanlaması da kıymetlidir. Yumurtlamanın olduğu günlerde girilecek olan bağlantı, gebelik mümkünlüğünü arttıracaktır.
Süre:Çiftin ne kadar vakittir çocuk istediği değerli bir noktadır. Hamile kalmaya uğraşan çiftlerde ortadan geçen mühlet uzadıkça, tıbbi yardım almadan başarılı bir gebelik elde etme mümkünlüğü da o ölçüde azalmaktadır.
Patoloji: İnfertiliteye neden olabilecek bir patolojinin varlığı da gebelik bahtını azaltır. Bunlara en hoş örnek geçirilmiş ameliyatlar ya da endometriozisdir.
Eğer bir çiftte fertilite sorunu varsa bu gebeliği nasıl tesirler? Hamile kalma pek çok faktörün tesiri altındadır. Örneğin sperm sayısı olması gerekenin yarısı kadar olan birerkek ve olağan bir bayandan oluşan çiftte gebelik bahtı yarı yarıya azalır. Gebeliği etkileyen her faktör için durum bu türlü değildir. Örneğin bayanda her iki tüpün de tıkalı olduğu durumlarda gebelik bahtı neredeyse yok üzeredir. Emsal halde testislerinde sperm üretimi olmayan ya da spermleri testisten dış dünyaya taşıyan kanalların işlev görmediği erkeklerin de doğal yollardan çocuk sahibi olmaları büyük sürpriz olur.
Bu açıdan bakıldığında çocuk isteği ile tabibe müracaat eden çiftlerde hem erkek hem de bayan ayrıntılı olarak incelenmelidir. Çiftin her ikisinde de sorun olduğunda gebelik talihi bunların toplamı ölçüsünde değil çarpımı ölçüsünde azalır. Şayet insan ömrü 300-400 yıla çıkarılabilse ve bu mühlet zarfında bayandan yumurta, erkekten de sperm üretimi sağlanabilse, açıklanamayan infertilite hadiselerinin tamamına yakını hamile kalabilirdi. Bu durum infertilitede vaktin değerini açıkça ortaya koyan bir olgudur. Gebelik mümkünlüğü arttırılmalıdır ve bu da fakat tıbbi tedavi ile mümkün olmaktadır.
Ne vakit endişelenmeli, ne vakit tabibe gitmeli ?
Şayet bir yıldan uzun bir müddettir ovülasyona denk gelen günlerde 2-3 günde bir nizamlı olarak cinsel bağlantıda bulunuyorsanız ve rastgele bir korunma metodu uygulamadığınız halde hamile kalamadıysanız infertil sınıfına giriyorsunuz demektir. Bu asla olağan yollardan hamile kalamazsınız demek değildir lakin istatistiksel manadan bakıldığında baht azalmış olmaktadır. Artık tıbbi yardıma gereksiniminiz vardır. Bu yardım için belli ve kesin bir vakit yoktur.
Bebek sahibi olmamanız sizi endişelendirmeye başladığında bir jinekoloğa gitmelisiniz. Pek çok çift infertiliteyi çekinecek hatta utanacak bir durum olarak görür ve kendilerini yalnız hissederler. Halbuki durum bu derece makus değildir. Tüm dünyada pek çok çift tıpkı sorunu yaşamaktadır ve bunları değerli bir kısmı çok kolay tedavilerle hamile kalabilmektedir.
Burada çiftleri kısıtlayan infertilitenin her vakit kıymetli bir sorun olmasına karşın acil olmamasında yatmaktadır. Genelde şahıslar doktora gitmeyi rastgele bir mazeretin ardına saklayarak ertelemekte ve daima gelecek ay demektedirler. Meğer hayatta vakit dışında her şeyin telafisi mümkündür.
Bazı durumlarda ise tabibe müracaat etmeden evvel 1 yıl beklemek gereksizdir.
Çok sık ya da seyrek adet görmek
Geçirilmiş pelvik enfeksiyon öyküsü
2’den fazla sayıda düşük
Bayan yaşının ileri olması
Erkekte testislerin küçük olması
Prostat enfeksiyonu hikayesi.
varsa vakit kaybetmeden profesyonel bir yardim ya da teklif almak için teşebbüste bulunmak makul olacaktır.
Tabibe başvurmadan evvel kimi kolay tedbirler ile üreme potansiyelinizi arttırabileceğinizi aklınızdan çıkartmayın. Bu tedbirlerin en başında gelenlerden birisi beden tartısı, diyet ve antrenman ortasındaki istikrarın sağlanmasıdır.
Uygun diyet ve idman optimal üreme işlevi için son derece değerlidir. Düşük kilolu ya da çok şişman bayanlar hamile kalmada zahmetler yaşayabilirler. Kadınlık hormonu olan östrojenin büyük kısmı yumurtalıklarda üretilir. Fakat yağ dokusu da küçümsenemeyecek bir östrojen kaynağıdır. Döllenme olayı hassas hormonal dengelerin rol aldığı karmaşık bir olaydır.
Bu olayın muvaffakiyet ile sonuçlanabilmesi için stabil bir hormonal durum gereklidir. Bu nedenle az ya da fazla kiloların infertiliteye neden olabilmesi şaşırtan bir durum değildir. Olağanın %10-15 altında ya da üstünde olan beden yükü üreme sistemini kökten etkileyebilir. Bunun en hoş örneği beslenme bozukluğu olan çok zayıf şahıslarda adet kanamalarının sistemsiz oluşudur. Bu sistemsiz kanamalar genelde anovülasyon yani yumurtlamanın olmaması ile bir ortada seyreder. Maraton koşucuları, yüzücüler üzere ağır sporlar ile uğraşan bayanların pek birçoklarında adet düzensizlikleri ve dolayısı ile infertilite sorunu mevcuttur.
Fertilite üzerinde tesirli bir diğer faktör de sigara ve alkoldür. Sigara erkeklerde sperm sayısını azaltırken bayanlarda da yumurta kalitesini bozar. Emsal halde alkolde sperm sayısı üzerinde olumsuz rol oynadığı tespit edilen bir unsurdur.
Değişik hastalıklar için kullanılan ilaçlar da fertiliteyi tesirler. Bilhassa ülser ve tansiyon ilaçlarının sperm sayıları üzerine tesirli olduğu bilinmektedir. Kafein alımının azaltılması ise konsepsiyon bahtını arttırır.
Cinsel bağlantı sıklığı üreme yeteneğini direk etkileyen en kıymetli faktörlerden birisidir. Bağlantı ne kadar sık olursa gebelik talihi o derece yüksek olur. Burada kastedilen her gün girilen alaka değildir. Bu sperm sayı ve kalitesini azaltır. Ülkü olan ovülasyona yakın günlerde gün çok bağlantıya girmektir. Günümüzde hem erkeğin hem de bayanın çalışma hayatı içinde olması, mesleksel gerilimler ve telaşlar nedeni ile cinsel güdülerde ve istekte azalma birden fazla çiftin ortak yakınmasıdır. Bu nedenlerle ilgi daha çok hafta sonları olmaktadır. Doğal olarak bu çiftlerin gebelik elde etmesi gecikecek ve büyük olasılıkla çift infertilite nedeni ile tabibe başvurmak zorunda kalacaktır.
İlişkinin sıklığı yanı sıra zamanlaması da son derece değerlidir. İnsan dışında çabucak hemen bütün canlılar yumurtlama devrini bilirler. Östrus ya da kızgınlık devri olarak isimlendirilen bu devrede cinsel istekleri artar ve çiftleşirler. Hatta kedilerin bu özelliği pek çok espiriye de mevzu olmaktadır. Meğer insanlarda durum farklıdır. Bayanda besbelli bir kızgınlık devri yoktur ve pek çok bayan yumurtlama periyodunu fark edemez. Çeşitli teknikler ile bayanın adet tertibi saptanır ve ovülasyon periyodu tespit edilebilir. Fertil devir denilen hamile kalma mümkünlüğünün yüksek olduğu periyotta bu nedenle gün çok bağlantı önerilir.
Cinsel ilgi ve fertilite ortasındaki bağ ile ilgili son nokta uygun halde ilgide bulunmaktır. Tabiatta çok değişik hayvan tipleri vardır ve bunların her biri soyunu devam ettirmek için farklı düzenekler geliştirmiştir. Örneğin domuzlar sperm açısından çok cimridirler. Erkeğin penisi spiral halindedir ve dişinin vajinasına adeta vidalanır. Bu sayede tek bir sperm bile boşa gitmez. İnsanlarda bu biçim düzenekler mevcut değildir. Gerçekte bu tıp tekniklere gerek de yoktur.
İlişki sonrası semenin vajina dışına kaçması son derece olağandır. Pek çok bayan bunu gebelik bahtı açısından olumsuz bir faktör olarak yorumlamakla birlikte gerçek bu değildir. Semenin dışarı gelmesi münasebetin uygun formda yapıldığının göstergesidir. Çocuk isteyen çiftlerde genelde önerilen erkeğin üstte olduğu durumlardır. İlgi sonrası bayanın en az 5 dakika sırt üstü yatması ve vajinal duştan kaçınması da başka teklifler ortasındadır. Bağ esnasında kayganlığı sağlamak gayesi ile kullanılan yapay hususlar spermler üzerinde ölümcül tesir yaratabileceğinden önerilmemektedir. Çok gerek duyuluyor ise petrol bazlı olanlar yerine sıvı parafin tercih edilmelidir.
İnfertiltenin geçmişe nazaran daha sık görülmesinin nedenlerinden biriside bayanların çalışma hayatı içinde daha fazla yer almalarıdır. Birçok bayan çocuk sahibi olmak için işinde yükselmeyi beklemekte bu nedenle de yaşı ilerlemektedir. Tekrar pekçok patron -ki buna çok büyük holdingler de dahildir- işe alacakları bayan işçiye makul bir mühlet hamile kalmama kısıtlaması getirmektedir. Vakit geçtikçe bayanın üreme potansiyeli azalmakta ve dolayısı ile infertilite daha sık karşımıza çıkmaktadır. Aslına bakılırsa bebek sahibi olmak için en uygun vakit diye birşey sözkonusu değildir.
Kadının üreme potansiyeli 20-30 yaş ortasında tepededir. 30 yaştan sonra azalan bu potansiyel 35 yaşından sonra keskin ve süratli bir düşüş gösterir. Bebek sahibi olmak için en uygun vakit hayli şahsî bir karardır. Lakin çeşitli nedenler ile çocuk sahibi olmayı geciktiren ya da geciktirmeyi düşünen şiftlerin karşısında diğer bir sorun daha vardır: Toplumsal baskılar. Çabucak her toplumda bilhassa aile büyükleri biran evvel torun sahibi olmak için baskı kurma eğilimindedirler. Medyada yer alan ve çiftlerin biran evvel bebek sahibi olmasını öneren yazılar da misal formda baskı ögesidir. Tüm bu faktörlerin tesiri ile yeni evli ya da uzun müddet tesirli metotlarla korunmuş çiftler daha infertilite sınıfına girmedikleri halde sadece bayan 30 yaşına geldi diye doktor, doktor dolaşabilmektedirler.
Üreme potansiyeli azalıyor mu?
Bu soru hem bahis ile ilgilenen tabiplerin hem de olayla direk ilgili olan çiftlerin yanıtını aradığı sorulardan biridir. Karşılık kesin değildir fakat muhtemelen önerme doğrudur. Bayanın evlenme yaşının artması, cinsel özgürlük ile birlikte cinsel yolla bulaşan hastalık oranlarındaki yükselme, nedeni bilinmemekle birlikte erkekte sperm sayısındaki küresel azalma bu durumun nedeni olabilir.
Sperm sayılarındaki azalma enteresan bir küresel müşahededir. Hakikaten de son 15-20 yılda tüm dünyada yaygın olarak sperm sayılarında bir azalma eğilimi dikkati çekilmektedir. Bu durumun çevresel kirlenmeden mi yoksa çağdaş hayatın yüklediği gerilimden mi kaynaklandığı belirli değildir. Sevindirici olan ise üreme potansiyeli üzerindeki çok aksiliğe rağmen, yardımla üreme tekniklerindeki gelişmeler ve buna bağlı olarak artan muvaffakiyet oranlarıdır. Yeniden çağdaş insanın infertiliteyi tabu olmaktan çıkarması ve tedavi alternatiflerini şuurlu bir formda değerlendirmesi de kayda bedel bir ilerlemedir.
