Fizyoloji ve Deneysel Tıp Uzmanı Doç. Dr. Oytun Erbaş koronavirüsle ilgili çarpıcı bilgiler vermeye devam etti. Virüsten korunmanın yollarını SÖZCÜ’ye anlatan Oytun Erbaş, toplu taşımada, çalıştığımız ofislerde ve konutlarımızda hangi tedbirleri almamız gerektiğini tek tek sıraladı. “Erbaş, tuzlu su çözeltisinin, kolonya ve çamaşır suyunun kıymetinin altını çizdi…
SORU 16: Nasıl dezenfekte olunur?
Yüzde 80 oranlı alkolle virüs ölüyor. Kolonya da öldürüyor. Çamaşır suyu da öldürür. Mesela dışkı ve idrar özel olarak toplanıp dezenfekte edilmeli. Yani direk olarak dezenfekte edilmeden kent kanalizasyonuna vermeyeceksiniz.
O vakit yayılır.
SORU 17: Çin tecrit uygulamasına karşın neden süratle yayıldı?
Çin tecrit sürecini çok uygun yürüttü. Yapmasa şu an yüz misli hadise görülürdü. Tecrit kaide, yoksa yayılır. Çin bu kadar kalabalık bir nüfusta nasıl başarılı olabilir? Şu an da 200 bin hastaya ulaşmış durumda. Bunların 20 bininin durumu ağır. Gümbür gümbür virüs saçıyor. Bir kez hastanede bu kadar yeri nereden bulacaksın? 20 bin kişiyi nereye yatıracaksın? Teneffüs dayanağı gerekli. Bu türlü bir hazırlık yok ki hiçbir ülkede, dünyada…
‘Ne yerseniz yiyin obez olmayın’ diyen Oytun Erbaş ne yediğini şöyle sıraladı: “Balık çorbası içerim. Süt içerim. Ayva, armut, domates en sevdiklerim. Kuru fasulyeyi 100 gün yiyebilirim. Ekmeği dozunda yerim. Göbek yapma, karaciğerini yağlama ne yersen ye. Riski bölüştür. Çok yağlı yeme.”
SORU 18: En çok kimler risk altında?
Yaşlılar ve 0-5 yaş ortasındaki çocuklar ile lösemi, lenfoma, kanser kemoterapisi alanlar, şeker hastaları ve akciğer hastaları, hamileler ve gebelik sonrası birinci aylar. İnsanın bağışıklığı 45’inden sonra yaşlanmaya başlıyor. 50 ve üzeri yaşlarda bağışıklık yaşlanıyor. Çocukların ve yaşlıların virüslerle baş etmesi daha zordur. Bağışıklık sisteminden ötürü. Bu virüs kendisine karşı bedenin antikor geliştirmesine müsaade vermiyor. Bağışıklığı baskılıyor, birinci yakalandığınızda burun akıntısı boğaz ağrısı olmuyor. Susturuyor her şeyi ve akciğere inene kadar öksürük nefes darlığı başlayana kadar anlamıyorsun. Ülkemizde hadise görülürse riskli küme sokağa çıkmasın.
SORU 19: Tedavisi bulunacak mı?
Bir kaç ilaç deneniyor Çin’de. Aşı ise virüsü alıp öldürmekle yapılıyor. Cildin altına meyyit virüsü yahut virüs proteinlerini veriyorsun. Bunun bağışıklık yaratıp yaratmayacağını bilemezsin. Virüsü meyyit vermek bağışıklık yapabilir de yapmayabilir de. Denemek lazım.
SORU 20: Kimlerde denenecek?
Önce hayvanlarda sonra hasta olmayanlarda denenecek.
SORU 21: Sigara içenler daha çok risk altında mıdır?
Sigara içmek teneffüs yolundaki bağışıklığı bozuyor. Teneffüs yollarını dümdüz ediyor. Zira sigaradaki o katran teneffüs hücrelerini öldürüyor. Hava yollarını daha savunmasız hale getiriyor. Bir de sigara virüsün tutunduğu ACE/2 denilen proteini arttırıyor.
SORU 22: Metroda, sokakta herkes maske takıyor. Maske korur mu?
Maske korumaz. Virüs dediğin şey on üzeri eksi dokuz metre. Yani metrenin trilyonda biri. Senin o maskenin deliklerinden her şey geçer. Maske bakteriden korur, virüsten korumaz. HEPA filtreler de korumaz. Virüs çok küçük bir şey. Hami değil. Maskeyi takıyorsun soluyorsun havayı ve onun üzerinde nem oluyor. Neme daha hoş yapışıyor virüs. Daha makus oluyor bir de zıddını düzünü karıştırırsan ‘vay haline’ diyorum. N95 maskeler var sıhhat işçisinin taktığı onlar bile yüzde 100 esirgeyici değil. En fazla yüzde 60’tır koruyuculuğu.
SORU 23: Doktor eldiveni ile gezen vatandaş da var. Yararı nedir?
Daha makûs. Elin terliyor ve eldiven lateks. Yarım yahut bir saat sonra lateks eldivenler geçirgen hale gelir. Ameliyatlarda 3 eldiven takıyoruz. Bir müddet sonra geçirgen hale geldiği için en üsttekini atıp yenisini takıyoruz. Prezervatif bile lateks olduğu için HİV’den yüzde 100 korumaz.
SORU 24: Ne yapacağız o denli ise?
El yıkayacaksınız, pak olacaksınız. Sabah kalktın kolonyayı eline cebine alacaksın. Dezenfektan da alabilirsin. Metrobüse bindin mi yapışma her yere. Virüs en çok nerede? Nemli yerlerde. Camlarda çok. Zira içerisi sıcak dışarısı soğuk nem oluyor. Ellerini, yüzünü cama sürme. Bir yere tutun lakin milletin tabanına çok girme.
SORU 25: Metrobüste burun burunayız. Nasıl olacak ki?
Birbirinize nefes vermeyin. Başınızı öne eğin. Zira virüs ısındığı vakit tavana yanlışsız çıkacak. Tek yere tutunun. Virüsün sizde kolonize olması 1 saatten fazla virüslü ortamda vakit geçirirsen oluyor. Nerelerinde tutunmuş olabilir? Elinde, burnunda, yüzünde olabilir. Toplu taşımadan inince elini, ağzına, yüzüne değdirmeyin. Çabucak yıkayın. Kolonyo ile elleri ovuşturun. 15 saniye kolonya elinde kalmalı. Uçarsa alkolü tesir etmez. Mendiline sümkür. Tuzlu su çözeltisi varsa burnunu, ağzını çalkala. Yoksa olağan su ile yap.
SORU 26: Tuzlu su nasıl yapılacak?
Yarım litreye 5 çay kaşığı tuz atıp yanınızda taşıyabilirsiniz. Evvel elleri alkolle yıkadın sabunladın güzelce, sonra burnunu temizle. Tuzlu su aktifliği arttırır lakin olağan su da olur. Sonra ağzına da gargara yap.
SORU 27: Ofislerde herkes birebir yerde, nasıl korunacağız?
Camları yarım yahut bir saatte açacaksınız. Havalanacak.
SORU 28: Plazalarda camlar açılmıyorsa ne olacak?
Hepiniz birbirinizin havayı solursunuz. Öksüren aksırandan çabucak bulaşır. Hasta kişi meskenine gönderilecek. Masanızı kolonya ile silin. Ellerinize kolonya dökme alışkanlığı kazanmanızda yarar var.
Doç. Dr. Erbaş “Üzerinde tarım ilacı kalma riskine karşı elmayı soyarak yerim” dedi.
SORU 29: Paklık nasıl olmalı?
Toplu taşıma araçlarını çamaşır suyu ile temizlemek lazım. Bütün tabanını paspaslayacaklar. 5 litre suya yarım çay bardağı çamaşır suyu koyularak yapılır. Tutacak yerler, camlar her yer silinecek. Konutunuzu de bu suyla sileceksiniz. Okullar da bu formda temizlenmeli. Alkol de olur ancak 5 litre suya yarım çay bardağı çamaşır suyu çok tesirlidir. Toplu taşıma ozon gazı ile de temizlendiğinde her yer yarım saatte temizleniyor. Havalandırılıp çabucak binilebiliyor.
SORU 30: Çin’den gelen paket ve kargolardan virüs bulaşır mı?
Hayır bulaşmaz. Virüsler taş üzeredir. Soğuk yerde bir hafta yaşar. Lakin sana atlamaz oradan. Muhakkak oranda virüse maruz kalman lazım. 10 bin 100 bin tane. Lakin şayet sümüğünü sürer tükürürse idrarını yaptıysa bulaşır. Bu da olmaz herhalde.
SORU 31: Seyahat edenler için otellerdeki tedbirler neler olmalı?
Oteller tehlikeli. En çok duşlarda virüs oluyor. Nemli yerler. Seyahat mecburiliği olanlar dikkatli kullansınlar en problemli yer banyolar. Duş başları, duşluk elimizin değdiği yerleri öncesinde bir sabunlu suyla ya da kolonya ile silmek önleyici olabilir.
SORU 32: Sıcaklar başlayınca virüsün yok olacağı yanlışsız mu?
Virüsler soğuğu sever fakat yazın da yaşar. Belirli olmaz virüs bu. Bütün salgınlar azalır. Bu virüsler en çok kimi tutuyor bağışıklığı zayıf ACE/2’si çok olanları. Hastaları ve erkekleri daha çok sever. Asyalı erkekleri daha çok etkileyecek dedim zira onların ACE/2 geni daha fazla.
SORU 33: Tedbirler kâfi mi?
Her salgın uğrar. Buraya da gelebilir. Bütün salgınlar yayılır. Lakin SARS virüsü uğramamıştı. Uçak olan bir yerde virüsün yayılmama imkanı yok. Sen seferleri de kaldırsan virüs 10 günde gelmez 20 günde gelir. Sen uçakları durdursan da virüs bulaşır zira beşerler seyahat ediyor. Bu virüsün yayılmasını azaltır lakin önlemez.
SORU 34: Ülke salgına hazır mı?
Bence bakanlık süreci uygun yönetiyor. Lakin büyük salgınlarda bütün ülkeler sıkıntı durumda kalabilir. Hiçbir ülke büyük salgınlara hazır değildir. Şimdilik güzel gidiyor.
SORU 35: Çok korkutucu değil mi?
Korkmayın ben korkmuyorum. Zira gen faktörü çok kıymetli. Ben ona inanıyorum. Bu virüs Asyalıları daha çok etkileyecek. Bu protein siyahlarda ve beyazlarda çok az. Biz biraz Asyalı’yız lakin tıpkı vakitte Akdenizliyiz. Virüsün yayılma suratı genetik kökenin hassaslığı ve virüse alınacak önlemlerin yetersizliğiyle bağlantılıdır.
SORU 36: Bizim canlı hayvan pazarları Çin’deki üzere riskli mi?
Her vakit risk var. Ben onu daima söylüyorum. Kent içinde hayvan pazarı kurarsan zoonoz yaparsın. Yani hayvandan beşere bulaşan enfeksiyon oluşur.
SORU 37: Ormanları tarım toprağı yapınca tehlike büyüyor mu?
Büyüyor. Zira yabanî hayatı bozmayacaksın. Şöyle şayet yabanî hayatın canını sıkarsan virüs salar. Bizim uçuk çıkarmamız üzere. Nasıl beşerler gerilim olduğunda uçuk çıkıyor. Uçuk da diğerlerine bulaşıyor. Bu şu demek ‘bana bulaşma seni hasta ederim’ Yırtıcı hayvanları gidip kafese koyarsan, hayvanat bahçesi açarsan olmaz. Onlar çoğunlukla virüs kaynağı. Yırtıcı hayatı kentin içine sokmayın. Büyük küçükbaş hayvanları kente getirmeyeyin. 2 bin hayvanı getirmek olağan değil.
SORU 38: Bu virüsün ömrü var mı?
Virüs cansız bir şeydir. Buzulların içinde 10 bin yıl yaşar. Taş üzere. Bakın şu an buzulların içinde binlerce virüs var. Buzullar eridikçe başa bela olacak. Global ısınma da başa bela. Isı farkı düştüğü için virüsler de sıcaklık şoku yaşamıyor artık. Bu da virüslerin ölmesini engelliyor.
SORU 39: Nasıl korunuyorsunuz?
Maske takmıyorum. Meskene her girdiğimde bir cins kolonya sürerim. Olay ve virüs de görülmedi şimdi ülkemizde. Bir virüs salgın yapmıyorsa bir şey yapmaya gerek yok. Panik olmaya gerek yok. Hadise olursa hijyeni 10 katına çıkarın.
SORU 40: Ne yemeli ne içmeli?
Ne yiyip içerseniz için. Zerzevat de yersin meyve de. Et de ekmek de yersin. Tanınan Diyetlerin Toplu Mezarlığı diye bir kitabım var ne yersen ye ancak obez olma lütfen. Ben bunu savunuyorum. Diyetle hayatını sağlıklı yaşama çeviremezsin. Her şeyden azar azar ye. Her şeyden ye ancak göbek yapma diyorum. Kilonu koru. 165 boyun varsa 60-65 kiloyu geçme.
BİTTİ
