Kaygı; insanların hayatta kalmasını sağlayan tehlikeli durumlar karşısında hissedilen doğal bir his durumudur. Rahatsızlık verici olmakla birlikte kâfi seviyede bir telaş yalnızca olağan değil tıpkı vakitte uyumsal ve hatta sıhhatimiz ve olağan işlevselliğimiz açısından da kıymetlidir. Günlük hayatta bizde korku uyandıran birçok olayla karşı karşıya geliriz. Örneğin, bir imtihana girmek üzereyken yahut topluluk önünde konuşma yapacağımız vakit, başarısız olma korkusu kâfi derecede hazırlanmamızı sağlar. Lakin her insanın olayları algılayış ve bunları yorumlama biçimleri farklıdır. Bu nedenle telaş çok hafifte yaşanabilir, panik derecesine varan yoğunlukta da olabilir.Hissedilen korku şayet kişinin kontrolü dışına çıkıyorsa ve fonksiyonelliğini bozuyorsa dert bozukluklarından kelam edebiliriz.
Bireyin birden fazla korku bozukluğu olabilir. Birincil tasa bozuklukları;
-Yaygın Telaş Bozukluğu
-Panik Bozukluk
-Agorafobi
-Özgül Fobi
-Sosyal Korku Bozukluğu
-Seçici Konuşmazlık (Selektif Mutizm)
-Ayrılma Korkusu Bozukluğu
YAYGIN DERT (ANKSİYETE) BOZUKLUĞU NEDİR?
Yaygın korku bozukluğu tanısı alan bireyler, genelde kendi kendilerine ve hiçbir neden yokken telaş duyarlar. Sıradan günlük ömür olaylarına karşı çok endişe ve telaş içerisindedirler. Ve bu korkuyu denetim etmek de vakit zaman güç olur. Huzursuz edici bu zahmetli durum bireyde pek çok fizikî semptoma neden olur. Tekrar bu durum bireyde daha fazla telaşa neden olarak bireyler, kalp, baş, boyun, mide rahatsızlıkları, omuz ağrıları üzere nedenlerle doktora başvururlar. Nedensiz yorgunluk, yutma zahmeti, titreme ve seyirmeler, bulantı, sıcak basması başka fizikî yakınmalardır. Pek çok farklı bahis ile ilgili; uyku sorunları, zihinsel şikayetler, ailevi sorunlar, çok ve denetim edilmesi sıkıntı kaygılar, huzursuzluk ve dikkat üzere sorunlara yol açar.
Yaygın korku bozukluğu genelde 30’lu yaşlarda başlar. Genel yetişkin nüfusunda görülme oranı %9 olup bayanlarda görülme mümkünlüğü daha yüksektir. Yaygın tasa bozukluğunda genetik faktörler değerli rol oynamaktadır.
PANİK ATAK NEDİR?
Panik atak birdenbire başlayan ve genelde yarım saatten az süren, göğüs ağrısı, ürperme, sıcak basması, tıkanma, nefes darlığı, süratli yahut sistemsiz kalp atışı, karıncalanma, uyuşma, çok terleme, mide bulantısı, baş dönmesi ve titreme üzere dertlerin eşlik ettiği bir felaket hissidir. Panik atak geçiren bireyler gerçek dışı hissedebilir, akıllarını kaybediyor yahut ölüyormuş üzere kaygı yaşarlar.
Panik atak epeyce yaygındır. Yetişkinlerin %30’u en az bir kez yaşamıştır. Genelde bayanlarda erkeklere nazaran daha fazla rastlanır. Panik atak yaşama sıklığı açısında farklıdır. Şahıslar hayatları boyunca birkaç defa yaşabilir yahut haftada birkaç defa yaşabilirler. Panik atak geçirdiğinde kişi fizikî olarak hasta olduğuna dair inanç geliştirilebilir ve bu durum daha fazla telaşa neden olur. Tedavi edilmezse önemli seviyede ziyan verebilir.
Panik ataklar öteki bir semptom olmadan yahut agorafobi, toplumsal dert bozukluğu, özgül fobi, travma sonrası gerilim bozukluğu, duygudurum bozukluğu ve psikotik bozukluklar üzere gibi başka farklı pek çok bozuklukla temaslı olarak, birebir vakitte, diğer bir sıhhat durumuna bağlı telaş bozukluğunda maddenin/ilacın yol açtığı korku bozukluğunda da ortaya çıkabilir.
PANİK BOZUKLUK ise kişi, apansız geçirdiği panik ataklar sonucunda tekrar panik atak geçirmekten korkar ve bunun sonuncunda atakları tetikleyen aktivitelerden, bir defa bile olsa, uzak durur yahut panik atak yaşadığı yerlerden kaçınarak gelecekteki ataklardan kaçınmaya çalışır. Panik bozukluk olarak adlandırabilmek için bir aydan fazla ve meşakkat yahut yeti eksikliği yaşanmalıdır.
AGORAFOBİ NEDİR?
Kişinin yalnız kalması yahut meskenden uzakta olmaları gereken durumlarda karşı karşıya kaldıkları çok telaş ve tasa halidir. Bu duyguyu yaşadıkları durumlar; otobüse binmek, kamuya açık yerlerde bulunmak, alışveriş merkezleri üzere kalabalık ortamlara girmek, sinema, tiyatro üzere etkinliklere katılmak, uçak ve otobüs üzere kalabalık ulaşım aracına binmek üzere hayli fazladır. Agorafobi süratle gelişebilir. Yalnızca birkaç hafta içinde üst üste panik atak geçirdiyse yine geçirme dehşetiyle meskenden çıkmaktan yahut aktivite de bulunmaktan kaçınabilirler. Agorafobinin görülme mümkünlüğü son yıllarda %1-2’ye yükselmiştir. Bayanlarda görülme mümkünlüğü erkeklere nazaran daha fazladır. Genelde 20’li yaşlarda görülmeye başlar ve kalıtımsal tarafı epeyce güçlüdür.
ÖZGÜL FOBİ NEDİR?
Özgül fobisi olan şahıslar özgül objeler ve durumlar karşısında çok ve mantıksız bir dehşet ve kaygıya kapılırlar. En çok rastlanan fobiler ortasında hayvanlar, kan, uçakta seyahat etmek, kapalı alanda kalmak, yükseklik ve gök gürültüsünü sayabiliriz. Bu fobilerden birine maruz kalan kişi panik atak veya tasa yaşayabilir. Kişi kaygı uyandıran uyarana ne kadar yaklaşırsa ve kaçmaları ne kadar sıkıntı olursa kendisini o kadar makûs hisseder. Şahısların genelde birden fazla fobisi olabilir. Bu fobilerde şahısların geçmişte yaşadığı olumsuz olayların rolü olduğu düşünülür lakin bu aldatıcıdır. Asansörde mahsur kalan ya da bir köpek tarafından ısırılan kişi de bu tıp fobilerin oluştuğunu görürüz fakat bu cins tecrübeleri olmadan da bu cins fobi geliştiren birçok kişi vardır. Kimi araştırmacılar kaygıların genetik olarak belirlendiği ve kimi durum ve objelerden korkacağımızın daha doğmadan belirlenmiş olduğunu söyler. Yani fobiler kalıtsaldır. Anne babada özgül fobi olan kişinin emsal fobi geliştirmesi olağandır. Edindiğimiz tecrübeler ve etrafın tesiri de kişinin fobi geliştirmesi üzerinde tesirlidir.
Özgül fobi genel nüfusta en çok karşılaşılan telaş bozukluklarından biridir. Başlama yaşı ekseriyetle çocukluk periyodu ve ergenliktir. Bilhassa hayvan fobileri daha erken başlama eğilimdedir. Birtakım hayvan fobileri bir hayvan tarafından ısırılıp, ziyan gördükten sonra başlar.
SOSYAL DERT BOZUKLUĞU NEDİR?
Sosyal dert bozukluğu beşerlerle etkileşimde bulunurken utanç verici görünme endişesidir. Bu bireyler olumsuz olarak değerlendirilmekten büyük korku ve tasa duyarlar. Sosyal telaş bozukluğu bireyin bir kalabalık önünde konuşmasını yahut bir performans sergilemeleri gerektiren durumlarda yahut daha kolay olan yemek yerken yahut bir şeyler içerken, yazı yazarken tahminen de yalnızca biriyle konuşurken içinde bulunduğu durumlarda bile çok korku duyarak rezil olma korkusu taşımalarıdır. Sosyal korku bozukluğunda, yüz kızarması, ses kısılması, titreme ve terleme üzere fizikî semptomlar hem bayanlar hem de erkekler olmak üzere birçok şahısta sıkça görülebilir. Çocuklar ise tasalarını, ağlayarak, öfke nöbetleri geçirerek, donarak yahut konuşmayı reddederek tabir edebilir. Toplumsal korkuya sahip bireyler telaşlarının mantık dışı olduğunun farkındadırlar. Uygun psikoterapi tedavisiyle bu sorunun üstesinden gelebilirler.
Sosyal tasa bozukluğu genel nüfusta görülme sıklığı %4’ten %13’e kadar olan aralıkta değişmektedir. Ortaya çıkışı genelde 10’lu yaşların ortasıdır. Toplumsal telaş bozukluğunun genetik bir yapısı olup yıllarca sürme ihtimali vardır.
SEÇİCİ KONUŞMAZLIK(MUTİZM) NEDİR?
Seçici konuşmazlık olarak bilinen mutizm çok ender görülen bir bozukluktur. Seçici konuşmazlık yaşayan çocuklar genelde yalnız kaldıkları vakitler ve çok yakın birkaç kişi hariç, konuşmazlar ve sessiz dururlar. Genelde utangaç yapıya sahiptirler ancak olağan bir zeka düzeyine ve duyma yetisine sahiptiler. Konuştukları vakit kâfi cümle yapısı ve söz dağarcına sahip oldukları görülür. Seçici konuşmalık 1000 bireyden 1’inde görülür. Erkek ve kızlarda görülme sıklığı eşittir. Mutizme eşlik eden dert bozuklukları toplumsal korku bozukluğu ve ayrılma tasası bozukluğudur. Aile geçmişi, okuldaki başarısı, arkadaşları ile alakaları ve şiddetle maruz kalması üzere faktörler tesirlidir.
AYRILMA DERDİ BOZUKLUĞU NEDİR?
Ayrılma tasası yaşayan bireyler anne-babaya ya da hayatlarındaki değerli insanların başına bir şey geleceği korkusu yaşarlar ve yalnız kalamazlar. Kendilerini yahut bağlandıkları kişinin öleceğinden, kaybolacağından, kaza geçireceğinden yahut hastalanacağından çok korkarlar. Bu kaygılarından ötürü okula, işe gitmeyi yahut öbür sebepten ötürü meskenden ayrılmayı hiç istemezler. Ayrılma kanısı bile bu şahıslarda derde, kabuslara, baş ağrısı, kusma yahut öbür fizikî şikayetlere yol açabilir. Başlama yaşı çocukluğun birinci dönemlerindeyse bu durumun azalma mümkünlüğü daha yüksektir. Şayet başlangıcı daha geç ise kişi bunu yetişkinliğine de taşımakta ve işlevselliğinde daha büyük meşakkatlere yol açabilmektedir. Ayrılma telaşı bozukluğuna duygudurum, tasa ve husus kullanımı ile alakalı bozukluklarda eşlik edebilir. Pek çok dert bozukluğunda olduğu üzere ayrılık telaşı bozukluğunun da güçlü bir genetik alt yapısı bulunmaktadır.
KAYGI (ANKSİYETE) BOZUKLUKLARI TEDAVİSİ
Kaygı (anksiyete) bozukluğu tedavisinde ilaç kullanımı hayli değerlidir. Lakin ilaç tedavisi tek başına kâfi değildir. İlaç kullanımının uzun sürmesi beraberinde bağımlı olma riskini taşır. Bu nedenle kişinin dert yaratan fikirleri ele alınarak daha sağlıklı bir güzelleşme için psikoterapi alınmalıdır. Psikoteröpatik müdahalelerde tesirli olan bir usulde bilişsel-davranışçı terapi sistemidir. Maruz bırakma, sistematik duyarsızlaştırma üzere tekniklerle şahısların istenemeyen davranışların ortadan kalkmasına yardımcı olur. Nefes antrenmanları ve gevşeme idmanları ile de kişinin kendini rahatlamasını sağlamayı emeller.
