Bir sanatçı için yapıtının, kişiliğinin önüne geçmesi veyahut daha yanlışsız söz etmek gerekirse isminin, ulusal ya da öteki kimliklerinden evvel yapıtıyla anılıyor olması haz veriyor olsa gerek. Akira Kurosawa’nın Raşomon’u bu duruma çok uyuyor. 1950 yılında tamamlandığında, yapımcıların gişe korkusuyla –beş para etmeyeceğini- düşündüğü bu sinema, stüdyoda çalışan bir İtalyan’ın aracılığıyla Venedik Sinema Festivali’ne gönderilir.
Kurosawa, bir daha sinema yapıp yapamayacağını bilemeden, derbeder bir haldeyken -filmi Venedik’e gönderen kişi bile oraya bir sinema gönderdiğini unutmuştur- konutuna bir telgraf gelir. Merakla açar. Şenliğin büyük mükafatını kazandığını öğrenir. 1981 yılında kaleme aldığı –ki ortada otuz yıldır vardır- Kurbağa Yağı Satıcısı isimli otobiyografik kitabını bile, Raşomon’la kazandığı mükafatla bitirir. O tarihe kadar yaşadıklarını, çektiği acıları, yenik Japonya’yı, Büyük Kanto Depremi’ni, intihar eden sinemacı ağabeyini –abisi bir gölge üzere her sinemasında görünecektir- dolaysız bir biçimde anlatan Kurosawa, Raşomon’dan sonra yaşadıklarını kitabına bahis etmez. Çünkü artık, herkes her şeyi biliyordur.
1980 yılından beri Columbia Üniversitesi’nde Japon edebiyatı ve sineması dersleri veren Profesör Paul Anderer, Kurosawa’nın hayatını ve onun hayatındaki “Raşomon etkisini” ele alan bir kitap yayımladı. Bir olayı, üç farklı kişi –üç farklı gerçeklik- tarafından ele alıp, ideolojinin başlangıcına ulaşan Kurosawa, Uzakdoğu’nun bu yenik ülkesinden tüm dünyaya şu soruyu sorar: Gerçek nedir?
Bir sahicilik savına sıkı sıkıya sarılan, alıcıyla bir yakınlık kurmaya çalışır. Bu sebeple direktör, kamerasını oyuncunun göz hizasına koyar. Alıcıya tarafsız kalmasını, bütün bu süregelen kıssayı izlerken/dinlerken üzerine düşünmesini ve günün sonunda karar vermesini söyler. Kurosawa, yaşananları (gerçeği) hiçbir vakit söylemez. Buna yanaşmaz bile. Dolaylı olarak anlatmaya da girişmez. Gerçek ve hayal, hakikat ve palavra, zımnî ve ortada olma problemlerini sinemasının odağına alan direktör, bu kavramları tartışmaya açar. Öykü öznel ve objektif gerçeklik ortasında salınıp durur. Alıcı ise jenerik akarken dumura uğrar.
RAŞOMON TESİRİ…
Prof. Anderer, bu noktalardan yola çıkarak, bir Raşomon tesirinin varlığından kelam eder. Dünyanın rastgele bir noktasında, gerçeğin var olup olmadığını sorgulamak ya da gerçek diye bir şeyin olmadığını, gerçekliğin sırf her şahsa başka olarak görünen algılardan ibaretmiş üzere olmasının –bu sinemadan sonra- “Raşomon etkisi” olarak isimlendirilmesi gerektiğini söyleyen Anderer, bu sinemanın bir milat olduğunu tez eder. “Benzer sanatsal yüke ve karmaşıklığa sahip hiçbir sinema ya da roman, bir soruşturma sahnesini kuşatan baş karışıklığını, sırf sanatla da sonlu kalmayıp hayatın içinde, gerek bir kentin caddesinde, bir toplantı odasında ya da bir mahkeme salonunda, gerekse bir dernek ya da cezaevinde, veyahut hack’lenmiş bir internet sitesinde yüz yüze gelinen şaşkınlığı açıklamak için bu kadar sık yardıma çağrılmamıştır.” dedikten sonra, bir kahin edasıyla devam eder: Bir sanat biçimi olarak sinema yok olup gidebilir, lakin raşomon sözünün tınısı baki kalacaktır.
Anderer kitapta, sırf Raşomon ve Kurosawa alakasına odaklanmaz. Sanatçıyı odağa alarak 20. yüzyılın birinci çeyreğinden itibaren Japonya’yı, bu ülkenin geçirdiği siyasal, ekonomik, toplumsal, coğrafik ve kültürel değişimleri anlatır. Kurosawa’yı, onu ortaya çıkaran şartlarla birlikte ele alır. II. Dünya Savaşı sonrası paramparça olmuş bir ülkenin, ulusal utancının Raşomon’la birlikte nasıl değiştiğini, Japon sinemasının nasıl endüstrileştiğini ve Kurosawa sinemasının yankılarını da anlatır. Onun sinemasında iz bırakan, Yedi Samuray ve İkiru sinemalarını de tüm taraflarıyla pahalandıran müellif, Kurosawa nezdinde onuruna düşkün Japon ulusunun bir sinemayla birlikte nasıl tekrar şahlandığını irdeler.
Kitabı türsel olarak bir biyografi, bir yönetmen sineması kitabı, 20. yüzyıl Japon tarihi/kültürü kitabı veya bir roman olarak tanımlayabiliriz. Tahminen de bir sanatkarın gerçeklik kavramıyla olan ilgisini ele alan bir inceleme… Net (ve gerçek) olan şu ki Kurosawa, sinema sanatının en büyük direktörlerinden biri.
