* Bu haberin birinci versiyonu BBC Türkçe’de birinci sefer 2019 yılında yayımlanmıştı.
Mavi Balina oyunu yıllar içinde Türkiye dahil pek çok ülkede gündeme geldi.
Oyuncuların 50 günde 50 komutu yerine getirmesinin istendiği oyunda, başlangıçta “Gecenin bir vakti uyan” ya da “Bir dehşet sineması izle” üzere zararsız gözüken komutlar veriliyor.
Ancak komutlar gün geçtikçe daha fazla şiddet ve ruhsal baskı içerir hale geliyor.
Rusya’da ortaya çıkan oyun Ukrayna, Hindistan, ABD ve Türkiye dahil pek çok ülkede genç intiharlarıyla ilişkilendiriliyor.
Nasıl ortaya çıktı?
BBC Trending’den Ant Adeane’nin haberine nazaran, Mavi Balina kıssası 22 Kasım 2015’te intihar eden Rina Palenkova ile başladı.
Rusya’nın en büyük toplumsal ağlarından VKontakte isimli platformdaki sohbet odalarında günlerce Rina Palenkova’nın mevti konuşuldu.
Özellikle ergenlik devrindeki gençlerin kullandığı bu forumlarda vakit zaman depresyon, yalnızlık ve intihar üzere bahisler da gündem oluyordu.
Birbirlerine dehşet kıssaları anlatmak da yaygın bir alışkanlıktı.
Gerçek ve kurmacanın birbirine karıştığı bu kümelerde gençler Rina üzerine ateşli tartışmalara girdi.
Mavi Balina oyununu inceleyen Rus Akademisi Ulusal İktisat ve Kamu İdaresi araştırmacısı Daria Radchenko, “Kimse aslında intiharın ardındaki gerçeği bilmiyordu” diyor.
Ancak Rina’nın kıssası kısa bir mühlet sonra iki genç kızın daha intiharıyla ilişkilendirildi.
Aileler kızlarından geriye kalan online hesapları karıştırınca, iki kızın da birebir kümelere üye olduklarını fark etti.
Bu kümelerde Rina Palenkova’nın çizimleri ile intihar ve mavi balinalar üzerine yazdığı yazılar vardı.
Neden mavi balinalar?
Oyunun nenden balina ismini ve görsellerini kullandığına dair bir sürü fikir ortaya atıldı.
Bazı gazetecilere nazaran balinalar kendi kendilerini karaya vurup ölebildikleri için seçildi.
Diğerlerine nazaran balina, Rus rock müzik kümesi Lumen’e referansla kullanıldı.
Forumlarda en çok kullanılan fotoğraflardan biri, kent ışıklarının üstünde tek başına süzülen bir balina resmiydi.
Tam da bu yaş kümesindeki gençlerin ruh halini yansıtıyordu: Melankolik ve sürreal.
Nasıl yayıldı?
Mayıs 2016’ya gelindiğinde mavi balina ve intiharlarla ilgili varsayımlar Rus kamuoyunu meşgul edecek düzeylere şimdi ulaşmamıştı.
Ta ki Galina Mursalieva araştırma haberleriyle bilinen Novaya Gazeta gazetesinde bu mevzuyu gündeme getirene kadar.
Mursalieva, kimi forumlarda aşikâr oyunlar oynandığını, bunlardan kimilerinde balina imgeleri kullanıldığını yazdı.
Mursalieva haberinde Kasım 2015’ten Nisan 2016’ya kadar 130 civarında çocuğun bu formda ölmüş olabileceğini öne sürdü.
Haberin yayılmasının akabinde ABD de dahil birçok ülkede genç intiharları Mavi Balina oyunu ile ilişkilendirildi.
Ancak Meduza isimli Rusça basılan bağımsız bir yayın organında araştırmacı gazeteci olan Evgeny Berg’e nazaran birinci haberdeki 130 mevt savı abartılı.
Meselenin düğümlendiği yer de burası.
Bazı uzmanlara nazaran telaşlı aileler ve gazeteciler bu sitelere girip küçük kesimleri birleştirerek gerçek olmayan bir öykü yazmış olabilir.
Rusya Devlet Üniversitesi Folklor Çalışmalarından Profesör Alexandra Arkhipova’nın araştırmalarına nazaran Novaya Gazeta’daki haber yayınlanmadan evvel ortada bu türlü bir oyun olduğunu söylemek bile güç.
Arkhipova’ya nazaran forumlardaki “küratörler” Novaya Gazeta’da yazanları harfiyen uygulamaya çalışan kopyacı çocuklardan diğeri değil.
İddialara kuşkucu yaklaşanlara nazaran Mavi Balina olarak isimlendirilen oyunun temelinde çok daha üzücü ve sıradan bir gerçek yatıyor:
Ergenlik periyodu intiharlarının dünyada en çok görüldüğü ülkelerden biri Rusya ve burada pek çok genç intihar konusunun tartışıldığı ve mavi balina fotoğraflarının paylaşıldığı internet sitelerine giriyor.
Arkasında kim var?
Kasım 2016’da, Philipp Budeikin isimli biri, gençleri intihara sürüklemek suçlamasıyla tutuklandı.
Budeikin hatasını kabul etti.
Oyunu, 2013 yılında kurduğunu söyledi.
Budeikin, 10 Mayıs 2017’de hatalı bulundu ve üç yıllık mahpus cezasına çarptırıldı.
Peki, bu türlü bir oyun yoksa Philipp Budeikin neden tutuklandı?
Arkadaşlarına nazaran Budeikin, bu forumları kendine takipçi devşirip müziğini yaymak için kullandı.
Bu, VKontakte’de yaygın bir uygulama. Kullanıcılar çeşitli yollardan takipçi elde edip sonra kendi eserlerini ya da servislerini pazarlıyorlar.
Budeikin birinci tutuklandığında hakkında 15 suçlama vardı, bir ay içinde bunların sırf bir adedinden karar giydi.
Türkiye’de tesiri ne oldu?
Oyun Türkiye’de de kimi intihar olaylarıyla da ilişkilendirildi.
2019’da 14 yaşındaki S.E. isimli bir genç Van’da arkadaşlarıyla piknik yaparken kayalıklardan aşağı atladı.
İntihar eden gencin koluna oyunla ilgili bir şifreyi kazıdığı tez edildi.
Aynı yıl Adana’da kendini öldüren bir gencin oyunu oynadığı tarafında haberler yapıldı.
O devir ulaştırma ve altyapı bakanlığı yetkilileri, ailelere çocukları Mavi Balina oyunundan korumak için tavsiyelerde bulundu.
Çocuklarımızı mavi balina ve benzeri oyunların tehlikelerine karşı korumak için var gücümüzle çalışıyoruz.
Oyun kılıfıyla kültürel kodlarımızı ve çocuklarımızın güvenliğini hedef alan, sosyal ağlarda viral olarak yayılan tehlikelere karşı ailelere de büyük görevler düşüyor. pic.twitter.com/aN6SZ52vey
— Dr. ÖMER FATİH SAYAN (@ofatihsayan) January 28, 2019
İddialar daha sonraki yıllarda da devam etti.
2021 yılında 16 yaşındaki lise öğrencisi A.Y.’nin cansız vücudu ormanlık bir alanda bulundu. Telefonunda Mavi Balina aramaları olduğu söylendi.
2024’te 22 yaşındaki F.Ç., İstanbul’da bir apartmandan atlayarak intihar etti. Medyaya nazaran onun da telefonunda Mavi Balina oyununa dair bulgular tespit edildi.
Türkiye’de oyunla temaslı kaç kişinin öldüğüne dair çeşitli kestirimler olsa da resmi bir sayı vermek mümkün değil.
Çocuklarınızı nasıl koruyabilirsiniz?
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) 2017 yılında Mavi Balina oyunundan nasıl korunacağına yönelik tavsiyeler yayımladı.
UNICEF “Basında çıkan haberlerde bu oyunun son zamanlardaki intihar hadiseleriyle alakalı olup olmadığı ispatlarıyla açıkça belirtilmiyor. Çocuğunuz muhtemelen Mavi Balina oyununu basının bu mevzuyu ağır bir formda işlemesi nedeniyle biliyordur” ikazında bulundu.
UNICEF’in ebeveynlere tavsiyeleri şöyle:
- Konu hakkındaki belirsizlik nedeniyle, çocukları bilgilendirmek ve onlarla etkileşimde kalmak kıymetli.
- Çocuğunuzun internet yaşına uygun sitelere girdiğinden ve etik olmayan davranışları ya da şiddeti özendiren sitelere erişmediğinden emin olun.
- Çocuğunuzun internete erişiminin aileyle paylaşılan ortak alandaki bir bilgisayar üzerinden olmasını sağlayın.
- Çocuğunuzla daha sık konuşun. İnternet dünyasını birlikte keşfedin ve internet üzerinden uygun davranışların sergilendiği aktivitelerde birlikte yer alın.
- Çocuğunuzun kullandığı bütün elektronik aletlerde ebeveyn müdafaa sisteminin açık olduğundan emin olun. Ekranda geçirdiği vakti ve faaliyetlerini gözlemleyin.
- Çocuğunuza rol modeli olun. Kendiniz de internet aracılığıyla yaptığınız aktivitelerin farkında olun.
- Diğer ebeveynlerle konuşun, telaşlarınız varsa paylaşın ve çocuklarınıza yardımcı olabilmek için en güzel formülü birlikte bulmaya çalışın.
- İnternette yayılan yeni akımlar hakkında bilgi sahibi olun.
- Çocuğunuz davranışlarını yakından gözlemleyin. Ruh halinde değişiklik, irtibatta azalma, çalışma isteksizliği ve notlarda düşüş üzere beklenmedik değişimler konusunda tetikte olun. Şayet bu tıp değişimler farkederseniz, internet üzerindeki faaliyetlerini yakından izleyin, okul yetkilileriyle konuşun ya da bir psikoloğa danışın.
- Eğer çocuğunuzun Mavi Balina oyununu oynadığını fark ederseniz, çabucak bütün elektronik aletlerden internete erişimini kesin.
- Yaşadığınız yerdeki polis yetkililerine haber verin ve bir sonraki tedbirleri almak için onların tavsiyelerine başvurun.
