Edip Yeşil
Araştırmacı muharrir Müslüm Kabadayı’nın ‘Farklı Coğrafyada Üretenler’ adlı anlatı kitabı ve ‘Yeniden Hayal Kurabilmek’ adlı öykü kitabı Klaros Yayınları tarafından yayımlandı.
“Dünya genelinde başat sorun olarak bedellendirilen göç ve göçmenliğin bugün birincil sorumlusu kapitalist-emperyalist sistemdir. Şayet Irak’a, Suriye’ye, Afganistan’a ABD’nin başını çektiği bu sistem işgali ve savaşı dayatmamış, bu ülkelerdeki güç, tarihi ve kültürel, hatta uyuşturucu kaynaklarını sömürmemiş olsaydı, bugün Türkiye’de resmi kayıtlara nazaran 6 milyonu, gerçek sayılarla 8 milyonu aşkın göçmen olmayacaktı. İkincil sorumlu olanlarsa, bu sistemin uşağı, taşeronu olan idareler, işbirlikçi sermayedir. Başka sorumluların hissesi ise devede kulaktır” diyen Kabadayı ile kitap çalışmalarını, göç ve göçmenlik olgusunu konuştuk.
1999’dan bu yana yayımlanmış 19 kitabınız var. Birçok kentte söyleşi, panel ve sempozyuma katılarak bildiriler sundunuz. En çok da “emek edebiyatı” ile “göç edebiyatı” üzerinde durdunuz. Suriye, Ürdün, Lübnan, ABD, Almanya ve İsviçre’de kültür-edebiyatla ilgili sunumlar gerçekleştirdiniz. Ancak evvel her şeyin başladığı yere, Yayladağı’na gidelim…
Türkiye’nin en güneyinde yer alan Yayladağı, çocukluğumun geçtiği plato. Bu platonun bir yanında, tarlalarımızın bulunduğu Alacamağara’dan gördüğümüz ve Akdeniz’den yükselen mitolojik ismiyle Cacius, Arapların deyişiyle Cebel-i Akra, Türkçesiyle Keldağ var. Öteki yanında da küçük dağ ve tepelerin arasında kurulu köyler ve köylülerin tütün, tahıl, zeytin, meyve-sebze üretimi yaptıkları tarlalarla bahçeler yer alır. Münasebetiyle küçük meta üretimi yapılan Yayladağı coğrafyasında geçim güç olduğundan, bilhassa 1960’tan sonra Antakya-İskenderun’la yurt dışına göç hızlanmıştır. Yayladağı’nda kalan toprağa bağlı beşerler da ekmeğini taştan çıkarırlarken, okumaktan öbür imkanları bulunmayanlar da eğitim dünyasında yol almışlardır. Komşu köyümüz Hisarcık’tan yetişen şair Ali Büyük vd. Köy Enstitülüler başta olmak üzere Yayladağlı eğitimciler ülkenin her tarafına dağılmışlardır. Onlardan biriyim ben de. Düziçi Köy Enstitüsü’nün devamı olan İlköğretmen Okulu’nda parasız yatılı okuma imkanı bulamasaydım, eğitim-edebiyat-sanat ve toplumsal-sınıfsal gayrette bugüne kadar yürüdüğüm yola tahminen de hiç çıkamazdım.
‘YAŞAMDAN BESLENMEYEN HİÇBİR YAPIT, NİYET VE GÖRÜŞ GELECEĞE TAŞINAMAZ’
Gerek hikaye, anı gerekse öteki çeşit metinlerinizde hayatla içe içe, hayattan beslenen bir muharrir profili görüyoruz. Adeta hayatın atardamarı üzere… Bu şuurlu bir tercih mi? “Halkçağı” Ali Şanlı’yı de besleyen bir coğrafyanın modülü olmanın katkısı var mı?
“Hayatın atardamarı” saptaman çok yerinde Edip dostum. Bu senin için de geçerli bir durum. Zira biz, gerçekçi edebiyatın, sanatın toplumcu damarını sürdüren insanlarız. Ömürden beslenmeyen, aksiyonla deneyimlenip tekrar ve daha gelişkin olarak üretilmeyen hiçbir yapıt, niyet ve görüş geleceğe taşınamaz. Bu diyalektiği insanın evriminde ve toplumların gelişiminde de görürüz. Edebiyatımızda Nâzım Hikmet’ler gerçekçi sanatın toplumcu damarını beslemeselerdi, Ali Yüce’ler ‘Halk Çağı’nı yazamazdı; Ali Şanlı ‘Şeytanistan’ romanını yazmasaydı, ben o toprakları tekrar yoğurup toplumcu gerçekçi hikayeler üretemeyebilirdim. Böylelikle ‘Salkım Saçak Keldağ’dan başlayarak coğrafyamızın hikaye tomurcuklarını, ulusal ve üniversal edebiyatın bahçesinde çiçek açtıramazdım. Yaprak dökmeyen ağacın olmadığı topraklar, çoraklaşır. Bu açıdan Doğu Akdeniz coğrafyamız, zeytin ve defnesiyle çoraklaşmayacaktır. Bu coğrafyanın insanı da Sabahattin Yalkın’ın imgeleştirdiği ‘A-ş-kdeniz’iyle yüreğini harlayacaktır.
Her dem üreten insanların yetiştiği toplumlarda da kimse kimsenin önünü kesmez. Ortakça üretmeyi ve paylaşarak çoğaltmayı memnunluk kaynağı olarak görür. Bu gayeyle üretiyor olmaktan daima sevinç duydum; yapıtlarımızın niteliği ve geleceğe taşınmasını ise, diğerlerinin takdirine ve vaktin diyalektiğine bırakıyorum.
Farklı Coğrafyalarda Üretenler, Müslüm Kabadayı, 318 syf., Klaros Yayınları, 2021.
Son iki yapıtınız üzerinden devam edelim. ‘Yeniden Hayal Kurabilmek’ isimli hikaye ve ‘Farklı Coğrafyalarda Üretenler’ isimli söyleşi, röportajlardan oluşan iki kitap… Önasya Hikayeleri olarak isimlendirilen kitabınızda yer alan ve birebir vakitte kitaba ismini veren hikayenizde göç olgusu var. Aylan Bebek’in kıyıya vuran cansız vücudu geliyor akıllara. Coğrafya baht midir?
Dünya genelinde başat sorun olarak bedellendirilen göç ve göçmenliğin bugün birincil sorumlusu kapitalist-emperyalist sistemdir. Şayet ABD’nin başını çektiği bu sistem, Irak’a, Suriye’ye, Afganistan’a işgali ve savaşı dayatmamış; bu ülkelerdeki güç, tarihî ve kültürel, hatta uyuşturucu kaynaklarını sömürmemiş olsaydı, bugün Türkiye’de resmi kayıtlara nazaran 6 milyonu, gerçek sayılarla 8 milyonu aşkın göçmen olmayacaktı. İkincil sorumlu olanlarsa, bu sistemin uşağı, taşeronu olan idareler, işbirlikçi sermayedir. Öbür sorumluların hissesi ise devede kulaktır.
‘Farklı Coğrafyalarda Üretenler’ isimli kitabımda söyleşi yaptığım 20 kişinin, edebiyat-sanat-eğitim-bilim alanlarında kendilerini var eden üretici-yaratıcı beşerler olduğunu belirterek, daha çok siyasi baskılar nedeniyle ülkeyi terk ettiklerinin altını çizeyim. ‘Farklı Coğrafyalarda Üretenler’, bir söyleşi-röportaj kitabı olmakla birlikte “Giriş” kısmında ileri sürdüğüm bir tezi var: “Nasıl ki tarihin değişik devirlerinde Fergana Vadisi’ndeki, Soğdlardaki, Mezopotamya’daki, Fenikelilerdeki, Maya’daki gelişkin kültür ortamını, o periyotların göçmen kavimlerinin kaynaşması gerçekleştirdiyse, geleceğin ‘ortak hayat kültürü’nü de ‘yaratıcı-üretici göçmenler’ hayata geçirebilir.” Bu açıdan baktığımızda, farklı coğrafyalardan ülkemize zarurî ya da isteyerek göç edenler ortasında bu özellikleri bulunan “yaratıcı-üretici insanlar”ı gecikmeden bulmalı, onlarla “ortak ömür kültürü ortamları” oluşturarak göçmen düşmanlığının önüne geçecek ve göçmenlerin de ne yapmaları gerektiği konusunda örnek teşkil edecek aktiflikleri başlatmalıyız.
İbni Haldun’un “Coğrafya kaderdir” kelamının olgusal açıdan gerçekliğinden kelam edebiliriz. Lakin, yaratıcı-üretici beşerler olgulara teslim olmazlar. Coğrafyanın bahtını muharrirler. Bunun randımanı kısa periyotluk de olabilir, insanlığın yazgısını değiştirecek güçte ve uzun erimde de gerçekleşebilir.
”FARKLI COĞRAFYALARDA ÜRETENLER’İN İKİ TEMEL MAKSADI VAR’
Göç olgusundan devam edelim. ‘Farklı Coğrafyalarda Üretenler’ kitabınızda gerek siyasi gerek ekonomik, gerekse farklı nedenlerle Avrupa’ya göç etmek zorunda kalan ve göç ettiği yerde yaşama tutunma, üretme uğraşında olan Türkiyeli muharrir, sanatçı, aktivistlerle söyleşi ve röportajlar gerçekleştirmişsiniz. Bunu yaparken nelerle karşılaştınız?
Çağrıyı gönderdiğim 40 bireyden 32’si olumlu karşılık verdi. Bunun üzerine 13 sorudan oluşan bir metin gönderdim kendilerine. Kimileri, soruları gördükten sonra vazgeçti. Kimileri da zamanlama açısından uygun olmadığını bildirdi. “Kimler yer alacak?” diye soran da oldu, “Türkiye’ye kesin dönüş yaptım” diyen de… Davet metninde ileri sürdüğüm şartlardan biri hala yurt dışında yaşıyor olmaktı zira. Yurda dönen ya da iki coğrafyada da hayatını sürdürenlerin sayısı epey fazla “yaratıcı-üretici göçmenler” ortasında.
Bu kitabın hedefini da şöyle özetledim “Önsöz”de: “Bu çalışmanın iki temel emeli var. Birincisi, kitapta yer alanların göç pratikleriyle geleceğe tecrübeler aktarmak. Bilhassa emsal durumu yaşayan ya da yaşayacak olanların, bu tecrübelerden yararlanmalarını sağlamak. İkincisi de, böylesine mücadeleci ve üretken insanları kaybeden ülkelerin, bilhassa idare biçimlerini sorgula(t)mak, münasebetiyle yeni “beyin göçü”nün önüne geçilmesi için uyarıcı-sorgulayıcı olmak. Birebir vakitte göç alan ülkelerin ve onların bağlı olduğu Birleşmiş Milletler vd. kuruluşların, bu tecrübelerde görülen eksiklik ve yanlışlarını, ertelemeksizin düzeltmeleri gerektiğine dikkat çekmek.”
Yeniden Hayal Kurabilmek, Müslüm Kabadayı, 93 syf., Klaros Yayınları, 2021.
Kendi coğrafyasını terk etmek zorunda kalanların diğer coğrafyalarda yaşadığı zorlukları, göçün yarattığı sarsıcı yalnızlık hissini iliklerine kadar hissettiklerine bir örnek, kitabınızda Murat Altunöz’le yaptığınız söyleşinin şu kısmında net görülüyor: “Eşim, 4 yaşındaki kızım ve yalnızca 3 gün görebildiğim yeni doğmuş kızım Türkiye’deydi. Dönmek istedim tekraren ancak dönemedim. Kamp süreci bana bu ülkede çok güçlü olmayı, ömrü ve diğerini umursamamayı öğretti. Zira, beşerler yanımda intihar ederken, ben sırtımı dönüp onların ölmesini beklerdim; bunu çoğumuz yapardık. Zira, bir sefer kırıldı mı insan dönüşü çok güç. Ben ailem için kulaklarımı kapatıp yalnızca ileriye baktım. İntiharlar olağan şeylerdi orada.” Siz de kitabın girişinde “Avrupa, ‘demokrasinin kalesi’ olup Avrupa ülkelerinde insan haklarına ve özgürlüklere büyük kıymet verildiği bir yanılsamadır” demişsiniz. Açar mısınız biraz?
Bu yanılsamayı açıklayacak çok örnek var kitapta. Alıntıladığın sevgili Murat Altunöz’ün anlatımı üzere çok hikaye dinledim Avrupa’da. Dünya’da toplumsal demokrasinin kalesi olarak bilinen İsveç ve Norveç’teki silah fabrikalarından krallıkla yönetilen Önasya ülkelerine nasıl satışlar yapıldığından tutun da, Afrika ormanlarının nasıl Avrupa’ya kereste olarak taşındığına kadar… Sokaklarda, metrolarda yaşayanların sayısının giderek arttığı Avrupa ülkelerinde, bilhassa Hollanda’da uyuşturucu ve bayan ticaretinin kontrollü özgür yapıldığından, müzeleri yağmalanan ülkelerin tarihi yapıtlarının sergilenmesine kadar… Norveç ve İsveç’in kuzeyinde yaşayan Saha halkının, Gröland’dakilerin nasıl dışlandığına dair öyküler derledim. Bu halkın toplumsal idareye iştirakinin daha yeni olduğunun da altını çizmek isterim.
Türkiye’den İsviçre’ye sürgün giden müellif Halil Gündoğan’ın, mülteci kampında gündeme getirilen “uyulması zorunlu” ikazına ve birtakım yasaklara karşı geldiği için mültecilerin geri gönderildiği kampa çabucak sürgün edildiğini hatırlatmak isterim. Bu olay 2020’de gerçekleşti, Avrupa’nın savaş yüzü görmemiş demokrasi kalesi olan İsviçre’de. Diğer kelama gerek var mı bilemiyorum.
‘TOPLUM, YARATICI/ÜRETİCİ İNSANLARINI GÖÇERTİYORSA YOK OLMAYA MAHKUMDUR’
‘Farklı Coğrafyalarda Üretenler’ kitabınızdaki söyleşilerden de anlaşıldığı üzere Avrupa şartlarının mülteciler, sürgünler için çok güç olduğu tartışma götürmez. Ya çürüme ve yok olma ya da kendini kendinden yine üreterek yaratma, var olma hali. Müellif Mehmet Uzun’un da sıkça lisana getirdiği bir durum. Bu kitabın oluşma sürecinde Batı ülkelerine iltica etmiş çok sayıda sanatçı, muharrir, aktivistle bir ortaya geldiniz, yakından gözlemleme bahtınız oldu. Gözlemlerinizi paylaşır mısınız?
Zorluklara karşı direnme gücüyle kolaya, rahatlığa teslim olma zayıflığı bireye nazaran değişiyor. Kitapta yer alanların hepsi “zorluklara karşı direnme gücü” öne çıkanlar. Bunların dışında benim direkt görüştüğüm bireyler ortasında “kolaya, rahata teslim olan” çok az kişi vardı. Lakin diğerlerinden dinlediğim hikayelerde, senin altını çizdiğin “çürüme ve yok olma”nın bataklığına düşmüş bireyler de az değildi.
Avrupa’da kara para aklama işlerine, uyuşturucu ve mafya bağlantılarına bulaşmış, çoluk çocuğunu terk etmiş, politik çabayı bırakıp tümüyle kendini ticarete vermiş insanlardan kelam ediyorsak, bunlar 1990 sonrası çoğalmış. Nedenleri çok anlaşılır. Bir de gerek politik münasebetler, gerekse etnik ve dinî kontaklar nedeniyle Avrupa ülkelerindeki fonlardan dayanak alarak yer, para tutanlar var. Ne yazık ki bunlar ortasında yaratıcı-üretici özellikleriyle öne çıkıp sonradan o ülkelerdeki dernekleri, kurum ve kuruluşları kullananların varlığı, çok rahatsız edici. Burada temel tehlikeli olansa, bu çürümenin Türkiye’ye de yansıtılmasıdır. Bugün Türkiye’de üniversiteler başta olmak üzere birçok alanda gerek akademisyenlerin projeci kesilmelerinde, gerekse dernek-sendika vb. örgütlerin fonlarla iş yapmalarında kelamını ettiğim Avrupa merkezli örgütlerin bu çürü(y/t)en yapılarının ve insanlarının büyük hissesi kelam hususudur.
Her insan ve toplum için risk taşıyan bir olgudan kelam edebiliriz. Şayet bir insan kendini ve münasebetlerini tekrar üretemiyorsa, tahıl akarı durmuş değirmen taşlarına benzeri. Kendini öğütmeye, parçalamaya başlar. Toplum da o denli; şayet gelişim dinamiklerini kesiyor, yaratıcı-üretici insanlarını göçertiyorsa çürümeye, yok olmaya mahkumdur. Bugün Türkiye’nin içinde bulunduğu “çürüme ve çökme hali” bunun ne kadar tehlikeli olduğunu göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında, ülkesiyle ve işçi halkıyla bağını güçlendirenler hem kendilerini üretmişler, yapıtlar vermişler hem de lisan bildikleri ve çok araştırdıkları için evvelce ülkedeki bağlarını aydınlatmışlar.
Bu ortalar en çok konuşulan hususlardan biri de hiç elbet göç olgusu. Göç olgusunun yeteri kadar edebiyatta yer bulduğuna inanıyor musunuz?
Çok geniş çerçeveli bir husus göç olgusu. Özetle göç ve göçmen edebiyatının çerçevesini şöyle çizebiliriz: Kuraklık, buzullaşma, sarsıntı, sel vb. tabiat olayları yanında savaş, çatışmalar, yönetim-iktidar çabaları nedeniyle gerçekleşen göçlerin ortaya çıkardığı tüm durum ve olgular, göçmen edebiyatının konusu olmuştur. Destanlar, mitolojiler (efsaneler), şiirlerle anlatılan göç ve göçmen gerçekliği, daha sonra tiyatro, kıssa ve romanların konusu olagelmiştir.
Göç konusu, son yüzyılda edebiyatta çokça işleniyor. Bizim edebiyatımızda köyden kente göç ve yurt dışına emek/beyin göçü, 1950 sonrası hikaye ve romanlarımızın değerli bahislerinden biri olmuştur. Bunda Köy Enstitülü müelliflerin hissesi büyüktür. Yusuf Ziya Bahadınlı’nın ‘Haçça Büyüdü Hatiş Oldu’, Yoksul Baykurt’un ‘Yüksek Fırınlar’ ve Yücel Feyzioğlu’nun ‘Uğultu’ yapıtları Avrupa’ya göçle ilgili mevzuyu ve ortaya çıkan problemleri işlerken, kentteşimiz Ayla Kutlu ‘Bir Göçmen Kuştu O’ ve öbür yapıtlarında Kafkas göçmenlerinin dramını anlatır. Mübadillerin ömürlerini mevzu edinen romanlar da son vakitlerde öne çıkmaya başladı. Ferda Bozoklar Ardalı’nın kaleme aldığı ‘Düşlerde Kalan Girit/Eleni’ ile ‘Eleni’nin Kızı Halime’ romanları Girit’ten İzmir’e göçertilen insanların dramlarını, hatta trajedilerini ele alır. Lakin, son on yılda ülkemizi derinden etkileyen Suriyeli, Somalili göçmenlerle ilgili gereğince yapıt verildiğini söyleyemeyiz. ‘Yeniden Hayal Kurabilmek’ kitabımdaki Önasya hikayeleri, bir bakıma bu boşluğu dolduruyor. Sadık Güvenç arkadaşımızın yeni yayımlanan ‘Alçağın Teki’ kitabındaki hikayelerin birçok, bu alanla ilgili.
Son devirde gerçekleşen göç olaylarında yaşanan büyük dram ve trajedilerin şiirleri, romanları yazılacaktır kuşkusuz. Aylan Bebek’le ilgili şiirler, hikayeler yazıldı, hatta müziği yapıldı. ‘Yeniden Hayal Kurabilmek’ hikayemde de işlenmiştir. Lakin, daha büyük yapıtlara muhtaçlık olduğu aşikardır. Günümüzde dijital aygıtlarla amorf hale gelen insan, duyarlığını yine güçlendirmek için daha çok yapıtın ortaya konması gerekir.
‘Yeniden Hayal Kurabilmek’ kitabınızda yer alan Çölgelini isimli hikayede, Suriye’nin Tedmur’da bulunan Antik kent Palmira’nın yağmalanışını ve hikaye kahramanı Kazıbilimci Halid’in yağmacılara karşı cesurca direnişini anlatmışsınız. Roma İmparatorluğu’na karşı direnen Palmira kraliçesi Zenobya, Roma askerleri tarafından zincire vurularak onursuzca teslim alındığında rivayet odur ki insanlığa, “Uygarlığın gücü er ya da geç güç uygarlığını yenecektir” formunda seslenmiştir. Hikaye kahramanı Kazıbilimci Halid ve Zenobya ortasında bir bağ kurmak mümkün mü, nasıl bir bağ kurulabilir?
“Çölgelini” ya da “Çölüngelini” olarak yayımlanan bu hikaye, şahsen tanıma imkanı bulduğum yurtsever bir Arap bilim insanına beslediğim vefa hissinin bir eseridir. 2002’de Palmira’yı ziyaretimde tanıdığım Kazıbilimci Halid Esad, o vakit 70 yaşındaydı. 2015’te DAİŞ tarafından ömrünü adadığı Palmira’da öldürüldüğünde 83’ündeydi ve gösterdiği cüret ile belleklere kazındı. Beş bin yıllık tarihi yapıtların, tapınakların, heykellerin yerle bir edildiği manzaraları izleyince dehşete kapılmıştım; hele hoş insanın cesedinin sütuna asılmış haline baktığımda beynimden vurulmuşa döndüm ve insanlığımdan utandım. Bu hikayeyi yazarak, emperyalistlerin beslemesi katil sürüsüne karşı olduğu kadar işgalci devletlere yönelik halimi, duruşumu ortaya koymaya çalıştım. Böylelikle Kazıbilimci Halid’le birebir safta olmaktan onur duydum.
Öyküde de Zenobya ile kurulan bağın bunu anlattığını düşünüyorum. Tekrar de okumayanlar ya da tarihi olguyu bilmeyenler açısından açıklama yapmakta fayda görüyorum. Palmira Kraliçesi Zenobya, M.S. 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun işgalci ordusuna baş tutmuş, bilime-sanata ehemmiyet veren idarenin yarattığı güçle bu orduyu iki kere ülkesinden def etmesini bilmiştir. Üçüncüsünde çok daha büyük bir ordu karşısında yenilince söylediği bu kelam, haklı olanla güçlü olan çatışmasının aslında neye evrilmesi gerektiğini işaret eder. Gerçekler devrimcidir ve haklı olan tarihin bir öteki devrinde güçlüyü yener. 21. yüzyılda Kazıbilimci Halid’in 83 yaşında işgal ve yağmaya karşı boyun eğmemesi bunun somut örneğidir.
‘İNSANIN EŞİTLİK İÇİNDE YAŞAMASI İÇİN GAYRET ETMEYEN HİÇ KİMSE GERÇEK MANADA AYDIN VE SANATÇI OLAMAZ’
Her iki kitabınızda da ağır olarak göç olgusunu işlemişsiniz; söyleşimiz de yükle bu aktüel husus üzerinde oldu. Göç zarurî olmadıkça hiç kimsenin tercih edebileceği bir durum değildir. Bilhassa emperyalist kuşatma altında olan bölgemizde eksik olmayan savaşlar göçü mecburî kılıyor. Suriye’de kirli savaşa karşı duran ve toprağını terk etmeyen onlarca sanatçı öldürüldü. Ghawwar Tavşi tiplemesiyle yakından bildiğimiz sanatçı Duraid Lahham bir televizyon programında sunucunun sorduğu “Ölümle tehdit ediliyorsunuz daima, bu toprakları terketmeyi hiç düşünmediniz mi?” sorusuna karşılık verdiği karşılık, “Siz hiç toprağından göç eden ağaç gördünüz mü? Ağacı topraktan ayırırsanız o ağaç kurur. Vatan topraktır biz ise ağaç” olmuştur. Aydının, sanatkarın savaş ve göç karşısındaki hali ne olmalı sizce?
Bu soru üzerinden yurtseverlikle milliyetçilik ortasındaki farkı sosyalist açıdan kıymetlendirmek istiyorum. 1750 yıl evvel ülkesinin bağımsızlığı ve topraklarının korunması için çaba eden Zenobya ile 2015’te Palmira’nın yağmalanmasına karşı mevti göze alarak direnen Halid Esad’ın tıpkı milliyetten, dinden olduklarını söyleyemediğimize nazaran farklı devirlerde birebir topraklar için ölen insanları ortaklaştıran paha nedir? Kuşkusuz, kendilerini var eden topraklardaki saçaklarıdır. Bu, yaşadığı ve yurt kurduğu toprağa duyulan vefa borcunun harekete dönüşmesidir tıpkı vakitte. 1915’te Çanakkale’de İngiliz işgaline karşı savaşırken toprağa düşen Rum tabiple benim dedelerimden Abdullatif’i bir ortaya getiren ne dindir ne de milliyet. Onların yurt sevgisidir. Hitler faşizminin Avrupa’yı kasıp kavurduktan sonra saldırdığı Sovyet topraklarını büyük anayurt savunmasıyla işgalden kurtaran Kızılordu’yu ve Sovyet halkını çelikleştiren, ne dindir ne milliyet; anayurt şuurudur. Bu örnekleri Dünya’nın tüm toprakları için çoğaltabiliriz. Milliyetçilik ve dincilik, toprak-yurt sevgisiyle, emek şuuruyla birbirine bağlı insanları her vakit bölmüştür. Emperyalist-kapitalist devletler, sermayedarlar da bu iki ögesi, o toprakların yer altı ve yer üstü kaynaklarını yağmalamak için ustalıkla kullanmışlardır. Bu açıdan Irak, Suriye ve son olarak Afganistan’da yaşananlar hayli öğretici derslerle doludur.
Aydınlar ve sanatkarların, öncelikle kimin aydını ve sanatkarı olduklarına bakmak durumundayız. Dünyanın neresinde olursa olsun haksızlığa, sömürüye, zulme, katliama ve savaşa karşı hal almayan; insanın özgürleşmesi ve eşitlik içinde yaşaması için emeğin bir sömürü aracı olmaktan kurtarılması emeliyle gayret etmeyen hiç kimse gerçek manada aydın ve sanatçı olamaz. Hele hele 21. yüzyılda az evvel lisana getirdiğim nedenlerle gezegenimizin ömür kaynağı olmaktan giderek uzaklaştırıldığı bir devirde, bütün bu kötülüklerin ana sorumlusu emperyalist-kapitalist sisteme başkaldıran fikir, edebiyat ve sanat üretmeyenlerin, duruş sergilemeyenlerin omurgalarının olmadığını söylemek, abartı sayılamaz herhalde. O halde, gezegenimizin yaşanabilirliğini korumak için her alanda çabayı yükselten, insanlığın gereksinim duyduğu tüm kaynakları üreten emekçi ve işçilerin kurtuluşu için toplumsal aydınlanma uğraşına omuz veren aydın ve sanatkarlara, her zamankinden daha çok gereksinim var.
