1Günlük hayatımızda çok sık lisana getirdiğimiz, çok sık yaşadığımız lakin yönetme konusunda hayli başarısız olduğumuz bir husus öfke… Pekala, neden bu kadar öfkeliyiz? Öfkemizi denetim altına almak için neler yapabiliriz? Klinik Psikolog/Psikoterapist Utku Türkmeneri anlatıyor.
2Çevrenizde öfkeli olan bireyleri ve öfkeli olduğunuz anları gözden geçirin. Kesinlikle vardır. Şu vakitte herkesin şahit olduğu birçok toplumsal haber bulunmaktadır. Bu öfkeli sahneler ne kadar da kendi güdülerimizi doyuramadığımız sahneler değil mi? Bazen gününüzün olumsuz geçmesi, moralinizin bozulması ve kendinizi yeterli hissetmediğiniz anlara sebep olabiliyorlar.
3Genel olarak öfke, doyurulmamış isteklere, istenmeyen sonuçlara ve karşılanmayan beklentilere verilen duygusal reaksiyondur. Öfke öteki hisler üzere son derece doğal, üniversal ve sağlıklı olarak söz edildiğinde, yapan ve bireyler ortası bağlantısı düzeltici olabilen bir histir. Lakin öfke, denetim edilemeyen ve yıkıcı bir biçimde davranışlara yansıyarak saldırgan ve son derece tahrip edici yansılara dönüşmesi potansiyeline sahiptir.
4Günümüzde mesken içi şiddet olgularında, çocuk taciz ve istismarlarında, terör olaylarında, sokak kavgalarında ve trafikte sağlıklı olarak söz edilemeyen öfke hislerinin tesiri görülmektedir. Genelde beşerler öfke ile ilgili olarak ne kadar düşünceleri olsa da ekseriyetle bunu kabul edip mevzuyla ilgili yardım istemek yerine öfke ve gibisi hislerini daha çok bastırmaya, inkar etmeye ve yok saymaya çalışabilmektedir.
5Birçok çalışma sağlıklı biçimde tabir edilemeyen ve bastırılmaya çalışılan öfkenin, kronik kalp damar hastalıklarına, baş ağrısına, yüksek tansiyona ve mide hastalıklarına yol açarak kişinin fizikî sıhhati için önemli tehditler oluşturduğunu tanımlamaktadır. Öfkenin ne bastırılması, ne de inkar edilmesi sağlıklı ve tesirli bir söz yolu olarak görülmemektedir.
6Sonuçta her türlü öfkenin kişiyi uyarıcı, hami yahut harekete geçirici bir fonksiyonu vardır. Hasebiyle öfke organizmayı bir sorun olduğunda uyarır ve kendisine ziyan verici yahut saldırgan davranma eğiliminden haberdar etmede aktif bir rol oynar. Öfkenin sağlıklı olarak yaşanıp ve yönetilebilmesi için kabul edilmesi, nedenlerinin ve biçiminin anlaşılması ve katiyetle saldırgan biçimlerde sözünün denetim edilmesi gereklidir.
7Öfke yönetilemediği taktirde, çeşitli ruhsal belirtiler de ortaya çıkarabilir. Öfke davranışları, davranış olarak kazanıldığında bu durum kronikleşebilir. Çok gerginlik, fizikî titremeler, gerilim, dert, bayılma yahut kendini yönetememe vb. Duygusal, fizyolojik ve bilişsel boyutlarda incelediğimizde hiddet, düşmanlık, şiddet üzere kavramlarla denetimsizce gerçekleşme durumudur. En tehlikeli durumu ise şiddettir. Ülkemizde gerekli maddelerde şiddetin değerli ölçüde yeri bulunmaktadır. Ekseriyetle şiddet olaylarında emniyet güçlerinin olaya karıştırılması istenmemektedir.
8Bu tavrın yanlış olduğunu ve gerekli mercilere haber verilmesi kıymet arz etmektedir. Toplumsal ve ferdî güvenliğimiz ve huzurumuz için kıymetlidir. Zira öfke denetim sorunu yaşayan bir kişi, nasıl enfeksiyon kaptığında hastaneye yahut sıhhat kuruluşlarına başvuruyorsa, öfke denetimi için de gerekli yerlere başvurmalıdır. Bu durum şuurlu bir birey olduğunun göstergesidir.
9Son derece olağan ve hayatın sürdürülmesi için sağlıklı oranda gerekli bir histir. Lakin olağan hislerden farklı olarak incelenmelidir. Duygusal bir reaksiyondur. Uyarıcı bir işarettir. Kişiyi tehditlere karşı uyarır ve kendisini muhafazasına imkan sağlar. Yeni öğrenmeler için motivasyon kaynağıdır. Sınırlanabildiği sürece sağlıklıdır ve işe fayda. Denetim edilmediğinde kişinin kendisi ve etrafı için ziyanlı olabilir. Sağlıklı ve işe fayda olabilmesi için inkar edilmemesi, bastırılmaması ve öncelikle kabul edilmesi, tanınması ve denetimli bir biçimde tabir edilmesi gerekir. Yani savunma sistemlerimizi kullanarak öfkemizi bastırma ve inkar etme tavırlarından kaçınmalıyız.
10Bu öfkeyi tanımlamada ve anlamada direnç oluşturmaktadır. Ayrıyeten öfke bir sorun çözme aracı değildir. Öç alma ve intikam yolu değildir. Diğerlerini suçlama biçimi değildir. Şiddet gösterme ve kabahat sürece aracı değildir. Diğerlerini denetim etme yolu değildir. Haklı olma yolu değildir. Öfkeyi beraberinde getiren depresyon, travma, anksiyete, bağımlılık ve cinsellik tavırlarında da oluşabilmektedir.
11Çocuklarda ise travmatik geçmişler, hudut denetim bozuklukları vb. olgular yer almaktadır. Öfkeyi oluşturan temel sebepler ortasında reddedilme, kırılma, alınma, gücenme, anlaşılamama, engellenme, dehşet, tasa, hayal kırıklığı, yalnızlık üzere acı verici hisler ikincil olarak, yani temel sebepler olarak gelmektedir. Birtakım psikiyatrik bozukluklar da buna eşlik etmiş olabilir. Bunlar; majör depresyon, yas, bipolar bozukluklar, husus ve alkol bağımlılığı üzere ortaya çıkabilir.
12Tüm saldırgan davranışlar, denetim kaybına girmektedir. Öfke içsel duyguyken, yönetilememesi sonucunda yıkıcı davranışlar haline dönüşebilmektedir. Öfkeyi tanıtan tavırlar ise tokat atma, tekme atma, vurma, yüksek sesle konuşma, küfür etme ya da tehdit etme, çok eleştirel olma, kusur arama, tartışmacı ve saldırgan bir hal içinde olma, isim takma, suçlama, alay etme, dedikodu yapma, şüphecilik, önyargıyla yaklaşma, öfke nöbetleri geçirme vb. olaylar öfkeli davranışlarda kullanılan araç gereçlerdir. Bu tavırlar daha da arttırılabilir ve kesici, delici, kırıcı, yanıcı ve patlayıcı araç gereçleri de kullanma konusunda eğilimler de girebilir.
13NELER YAPABİLİRSİNİZ? * Kendi öfkenizi tetikleyen durumları ve öfkenizin biçimini anlatın.* Kendi kendinizi sakinleştirmeye yönelik idmanları tertipli olarak yapın.* Derin nefes alın, nabız atışlarınızı ve nefesinizi denetim altına alın. * Kendinizi sakinleştirecek cümleler söyleyin.* Kendinizi denetim etme konusunda kararlı olun.* Şiddete yönelik davranışları asla kabul edilebilir tahliller olarak değerlendirmeyin.* Öfke hissine evet lakin bu hisle davranmaya hayır.* Bağırmayın, vurmayın.* Etrafınızdakileri öfkelendiğinize ilişkin bilgilendirin.* Kendinize vakit tanıyın. Şayet mümkün ise kendinizi öfkeli olduğunuz ortamdan çabucak uzaklaştırın ve meseleyle lakin denetiminizi tekrar kazandığınızda uğraşın.* Sorunu açıklığa kavuşturmaya çalışın ve tahlili aramaya odaklanın.* Bol bol gülün ve espri yeteneğinizi kullanın.* Olaya yeni bir bakış açısı ve yeni bir çerçeve kazandırın.* Şahsî hücumlara yanıt vermeyin. Şahsileştirmekten kaçının.
