Günümüzden yıllar öncesinde toplumda cadıların lanetine uğradığı ya da makûs ruhların tesiri altına girdiği düşünülen şahıslar vardı. Bu şahıslar günümüzde hâlâ var olan ruhsal bozukluklardan rastgele birine sahiptiler. O devirde bu bireylerin topluma kazandırılması yahut kendisini tutsak alan berbatlıktan kurtulması gerektiği düşünülür ve bir rahip tarafından çeşitli süreçler uygulanırdı. Bu uygulamalar dinsel(büyüsel) içerikliydi. Vakit geçtikçe hastalıkların bireylerde tezahür etme biçimi de uygulanan usuller de farklılaştı. Bilimsel temele dayanan tedavi teknikleri gelişti ve çeşitlendi. Günümüzde ruhsal dayanağa muhtaçlık duyan bireylere ruh sıhhati çalışanları tarafından tedavi hizmeti veriliyor. Asırlardır bu hedefle uygulanan sistemlerin hepsini ‘Psikoterapi’ olarak isimlendiriyoruz. Ve kısaca ‘Ruhsal Tedavi’ olarak tanımlıyoruz.
Psikoterapi, ruhsal tedavi metotlarının tüm spektrumunu kapsar ve sayısız stratejiye sahiptir. Psikoterapinin farklı yol ve stratejilerden faydalanabilen esnek bir yapıya sahip olmasının sebebi beşerler tarafından icra edilen ve temel objesi yeniden insan olan bir uğraş olmasıdır. Avusturyalı nörolog Sigmund Freud kendisine sorulan “Kaç terapi çeşidi vardır?” sorusuna “Ne kadar terapist varsa o kadar.” şeklinde yanıt vermiştir(Güzel, 2009).
Günümüzde var olan terapi tekniği sayısı hala bilinmemekle birlikte 400 civarı olduğu kestirim edilmektedir. Bu terapi tekniklerinden biri de bilhassa son yıllarda süratle gelişen ‘Nöroterapi’dir.
Nöroterapi Nedir?
Nöroterapi, kişinin kendi biyolojik durumu hakkında bilgi edinerek dış kaynaklara muhtaçlık duymadan kendi kendisini tedavi edebilmek için gerekli yaşamsal enerjiyi üretebileceğini savunan bir psikoterapi tekniğidir. Başka terapi tekniklerinden farklı olarak hastalıkların belirtilerine değil nedenlerine odaklanır. Nöroterapi’ye nazaran bütün hastalıkların temeli beyin dalgaları ve nöronlar ortası elektriksel aktivitelere dayanmaktadır. Ve insan bu nöronal faaliyetleri denetim ederek hastalığına taraf verebilir.
Nöroterapi’nin Tarihçesi
20. Yüzyılın başlarında beyin ve hudut işlevlerinin elektriksel aktivite ile yakından bağlı olduğu bulgulanmıştır. Bu gelişme Alman psikiyatrist Hans Berger tarafından beyindeki elektriksel aktiviteyi görüntüleme çalışmalarının başlatılmasına yol açmıştır. 1924 yılında günümüzde nöroterapi uygulamalarında yaygınlıkla kullanılan EEG isimli görüntüleme aygıtı Berger tarafından keşfedilmiştir(Bora,Yeni ; 2012). Bu gelişmeden 40 yıl kadar sonra Psychology Today gazetesinde Joe Kamiya tarafından yazılan alfa beyin dalgası deneyleriyle ilgili bir makale yayımlanmıştır. Bu makalede alfa dalgalarının şahıslar tarafından denetim edildiği takdirde gerilim ve gerilimle ilgili şartları hafifletme imkânına sahip olduğu tez edilmiştir. Bu makale ile nöroterapinin temelini oluşturan ‘ neurofeedback’ uygulaması benimsenmeye ve kullanılmaya başlamıştır.
3. Neurofeedback Nasıl Uygulanır?
İnsan vücudu değişen kurallara ahenk sağlayacak yeterlilikte yaratılmıştır. Dışarıdan gelen ihtarlara nazaran kendini yenileyebilir ve değişen koşullara adapte olma yeteneğine sahiptir. Örneğin üşüdüğümüzde hipotalamus, kan akışını hızlandırarak ve beden ısısını arttırarak hayati organlarımızın ve merkezi hudut sisteminin soğuktan korunmasını sağlar. Kaslarımızın titremesi,dişlerimizin birbirine vurması, kış aylarında kilo tutma oranının daha fazla olması ve yağ kütlemizde artış görülmesinin sebebi ‘dengeyi korumak’tır. Bedenimizin hayati dengeyi korumak için sahip olduğu düzenekler bir günde gelişmemiştir. Öğrenme yoluyla organizmamız tarafından vakitle kazanılmıştır. Neurofeedback uygulamaları temelde dengeyi sağlayacak yeni adaptasyon yollarının tekrarlı uygulamalar sonucu kazanılmasını içerir.
İnsanoğlu ömrünü sürdürürken hayati dengeyi(homeostaz) kurmak için kullandığı sistemlerin ve bu düzeneklerin işleyişinin farkında değildir. Günlük hayattaki en ufak misyonda bile etrafımızdaki uyaranlar ile beynimiz ortasında bir bilgi iletimi gerçekleşmektedir. Örneğin bir objeye ulaşmak istediğimizde objenin pozisyonu, boyutu, istikameti, uzaklığı vb. uyaranlar duyu organlarımız tarafından duyumsanır ve sonlar aracılığıyla beyne iletilir. Beyin aldığı bilgilere uygun bir yanıt oluşturur ve duyu organlarına yeniden sonlar aracılığıyla iletir. Bu olay elimizi objeye götürene kadar geçen tahminen 1-2 saniyelik müddette tekraren sefer tekrarlanır. Zira objeye ulaşmak için elimizi uzatmaya başladığımızda elimizin objeye nazaran pozisyonu her santisaniyede bir değişmekte ve yeni bilgiler beyefendisine tekrar iletilmektedir. Bu sürece feedback(geribildirim) döngüsü denilmektedir.
Neurofeedback kişinin kendi nörolojik durumu hakkında bilgi edinebildiği bir süreçtir. Bilhassa otonom hudut sistemi tarafından denetim edilmekte olan fizyolojik işlevlerinin farkında olmayan birey, nörolojik geri bildirim aygıtları sayesinde fizyolojik durumundaki anlık değişimlerini izleyebilir. Bireylerin baş derilerine yerleştirilmiş algılayıcı aletler(elektrotlar) ile saptanan fizyolojik değişimler bir bilgisayara aktarılır. Beyinden gelen elektrik paternleri elektrotlar sayesinde ölçülmüş ve ekrana yansıtılmış olur. Bu sayede birey olağan şartlarda farkında olmadığı değişimler hakkında hem görsel hem de işitsel sinyaller yardımıyla bilgi edinmiş olur. Bu süreçte beyne rastgele bir elektrik akımı yahut uyarıcı unsur verilmez.
Düşüncelerimizin, hislerin ve davranışlarımızın kökeninde beyinlerimizdeki nöronlar ortasındaki bağlantı vardır. Beyin dalgaları, birbirleriyle bağlantı kuran nöron kitlelerinin senkronize elektriksel darbeleriyle üretilir. Beynimizdeki dalgalar, yaptığımız ve hissettiğimiz şeye nazaran değişir. Yavaş beyin dalgaları hükümran olduğunda yorgun, sakin yahut duşta üzere hissedebiliriz. Coşkulu yahut çok uyarıldığımızda ise yüksek frekanslı dalgalar hakimdir. Beyin dalgası suratı ‘Hertz’ cinsinden ölçülür. Saniyedeki bölüm sayısına nazaran yavaş, orta ve süratli dalgaları tanımlayan bantlara bölünürler. Beyin dalgalarının sayısı hala tartışılmakla birlikte 4 temel beyin dalgasının var olduğu kabul edilmektedir. Bunlar Delta, Alfa, Teta, ve Beta dalgalarıdır.
Delta, “bilinç dışı” derin uyku durumudur. Bu dalgalar salınırken öğrenme gerçekleşmez. Vücut kendini yeniler, büyür ve dinlenir.
Alfa, uykuyla uyanıklık ortasındaki bir süreçtir. Dikkatin ağır fakat vücudun gevşemiş olması gerekir. Uyumak için yatağa girdiğimizde hissettiğimiz hafif hipnoz durumunda alfa dalgalarının salındığını söyleyebiliriz. Alfa esnasında öğrendiklerimiz düzenlenir, yeterli ve sakin hissederiz.
Teta, alfa durumundaki dikkatin yoğunlaşamadığı ve derin hipnoz yaşadığımız durumdur. Teta uyku durumu değildir. Kaygılarımızın, geçmiş anılarımızın ve telaşımızın etkilediği dalgadır. Duygusal gerilim ya da beyin patolojilerinde bu dalganın frekansları incelenir.
Beta dalgaları, dikkat bilişsel vazifelere ve dış dünyaya yöneltildiğinde salınır. Olağan uyanıklık durumunda hükümran olur. Beta, sorun çözme, yargılama, karar verme yahut odaklanmış zihinsel aktiviteyle meşgul olduğumuzda ortaya çıkan ‘hızlı’ bir etkinliktir.
Bazı beyin bölgelerinde çok uyanıklık, anksiyete bozuklukları, uyku sıkıntıları, kabuslar, dürtüsel davranış, öfke / saldırganlık, ajitasyon ve kronik hudut ağrısıyla alakalıdır. Bazı beyin bölgelerinde yetersiz ihtarlar, depresyon çeşitleri, dikkat eksikliği, kronik ağrı ve uykusuzluğa yol açar.
Beyin dalgaları bize duygusal ve nörolojik şartlarla ilişkili bilgi verir. Örneğin delta dalgasının bebeklerde uyanık haldeyken de salınması olağandır lakin yetişkin insanlarda uyanık haldeyken görülmesini beklemeyiz. Yahut teta dalgalarının yüksek olduğu durumda dikkatin dağınık olduğunu söyleyebiliriz.
Beyin dalgaları keşfedildiği birinci periyotlardan beri bu dalgaları değiştirmek için çeşitli metotlar kullanılmaktadır. Meditasyon ve yoga üzere formüller şahısların daha dingin ve zinde hissetmek için alfa dalgalarını arttırması gayesiyle ortaya çıkmıştır. Nöroterapi’de kullanılan Neurofeedback yolu de beyin dalgalarının izlenerek değişimlendiği bir tedavi tekniğidir.
Neurofeedback esnasında monitörde animasyon halinde kendi beyin dalgalarını izleyebilen bireye beyin dalgalarının şu an nasıl olduğu ve olağan şartlarda nasıl olması gerektiği gösterilir. 30 dakika süren seanslar esnasında bireyin beyin dalgalarını olması gerektiği duruma uygun hâle getirebilmesi için kontrol kazanması beklenir. Örneğin teta dalgalarını azaltması ya da beta dalgalarını arttırması gerekmektedir. Birey beyin dalgalarını hakikat yönlendirdiğinde olumlu bir pekiştireç verilir(ses, manzara, ödül vb bir uyaran). Bu süreç deneme- yanılma stratejilerine dayanır ve yönlendirme kontrolü vakitle kazanılır.
4.Nöroterapi Yönteminin Kullanıldığı Durumlar
Nöroterapiye dayanan neurofeedback uygulamaları çok geniş bir hastalık yelpazesinde kullanılmaktadır. Epilepsi, gerilim idaresi, kas gerginliği, çarpıntı, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, panik atak, depresyon, anksiyete, tikler, huzursuz bacak sendromu, hafif zeka geriliği, migren ve öbür baş ağrıları nöroterapi uygulamalarının kullanıldığı yaygın alanlardandır.
1995 yılında Rozelle ve Budzynski tarafından yapılan bir araştırmada 55 yaşında olan ve bir yıl evvel CVA(inme) geçirmiş olan erkek hastaya 6 ay boyunca nöroterapi uygulanmıştır. Süreç sonunda konuşma akıcılığı, söz bulma, istikrar ve uyum, dikkat ve konsantrasyonda besbelli seviyede güzelleşme görülmüştür. Ayrıca depresyon, anksiyete ve kulak çınlaması büyük ölçüde azaltılmıştır. Bu araştırma nöroterapinin felç üzere önemli ve tedavi edilmesi sıkıntı hastalıkların tedavisinde de kullanılabileceğini göstermiş oldu.
Nöroterapi beyin aktivitelerini denetim edebilme yeterliliğine sahip herkeste kullanılabilen bir prosedürdür. Yaş kümesi olarak yalnızca bebeklerde uygulanamaz.
5. Nöroterapi Hakkında Dikkat Edilmesi Gereken Öteki Hususlar
Nöroterapi uygulamaları psikologlar, psikiyatrlar, nörologlar tarafından yapılmaktadır. Lakin her psikoterapi tekniğinde olduğu üzere nöroterapi uygulayabilmek için de gerekli eğitimlerin alınması ve etik açıdan kâfi düzeye gelinmesi gerekmektedir.
