Çocuğunuza ”yapamadın-yine başaramadın” demek ya da daima onun yanında olup, onun yerine bir
şeyleri yapmak çocuğunuzu öğrenilmiş çaresizliğe itebilir. Bunu yapmadan öce tekrar düşünün derim.
Öğrenilmiş çaresizlik nedir?
Kişi şayet çok sayıda başarısızlık yaşadıysa; tekrar denese de; nasılsa olayların onun kontrolünde
olmadığından; o mevzuda asla muvaffakiyete ulaşamayacağını düşünerek adım atmamasıdır. Bu karamı Seligman literatürüne kazandırmıştır. Seligman; öğrenilmiş çaresizliği şöyle söz eder; insanların denetiminin dışında olan olumsuz durumlarla müsabakası sonucunda ortaya çıkan çaresizlik duygusu ve motivasyon eksikliği.
Gerçek çaresizlik mi öğrenilmiş çaresizlik mi?
Çaresiz kalınan durumlar olması olağandır. Aşikâr mevzularda tahlil üretmek güçtür ya da tahlili yoktur ve kişi çaresiz kalabilir. Fakat öğrenilmiş çaresizlikte; hakikaten çaresiz olmadığımız halde çaresiz olduğumuzu zannederek, çözebileceğimiz sorunu da motivasyon eksikliği ve öğrenilmiş çaresizlik nedeniyle çözmek için bir şey yapmayarak,baştan kabullenmektir.
Öğrenilmiş çaresizlik nasıl anlaşılır?
Kişi yaşamaya karşı heveslerini kaybetmeye başlar. Yalnızca mecburi olduğu için o işleri yapmaya devam eder. Örneğin; geçim sağlayabilmesi için üzere. Bu da önemli manada yaratıcılığı ve verimliliği pürüzler.
Düşünme ve algı yetilerinde zayıflama olur. Dilek ettikleri şeye ulaşmanın kendi elinde olmadığını düşünen kişi; yaşama karşı bir şeyleri istemeyi de bırakır. Bununla temaslı olarak da kendi seçimleri kıymetsiz gelmeye başlar ve özgüvenlerinde zayıflama olur. Acıyı kabullenmeye başlarlar hem fizyolojik, hem ruhsal acıdan bahsediyorum. Örneğin; iş yerinde işvereni tarafından mobinge maruz kalan birisinin, bununla baş edemeyeceğini düşünüp, bunu kabullenmesi üzere.
Öğrenilmiş çaresizliğin nedenleri nelerdir?
Sürekli aşağılanmaya ya da hor görülmeye maruz kalmış olabilir. İnsanlara inancını kaybetmiştir.
Olumsuz etraf şartları buna neden olabilir. Örneğin; maddi durumu düşük birisinin otobüse binmek
zorunda olması ve o otobüsün daima saatinde gelmemesi nedeniyle kişinin işe geç kalması üzere. Oysa
kişi vaktinde konuttan çıksada, mevcut kuvvetli şartlar nedeniyle işyerine geç kalmakta ve sorumsuz olması ile suçlanmaktadır. Kişde bir müddet sonra bunu kabul edecektir.Eğer kişi tıpkı yahut farklı durumlarda başarısızlıkla karşılaştıysa ya da oburlarının olumsuz hayat tecrübelerini dinleyip etkilenmiş yahut tecrübelenmiş ise bunlar öğrenilmiş çaresizliğe neden olabilir.Kişinin kendi ruhsal meseleleri ya da kendisine yahut etrafına karşı olan inanç sıkıntıları varsa öğrenilmiş çaresizlik yaşayabilir. Gerilimli bir iş ortamı; baskın anne-baba tavrı; kişinin toplumsal ortamdaki hareketsizliği de kıymetli etkenlerdir.
Öğrenilmiş çaresizlikle baş etmek ismine ne yapılmalıdır?
”Yine yapamadın” vb. üzere suçlayıcı ve yapan olmayan tenkitler yapılmamalıdır. Bireye uzunluğunu aşan
görevler verilmemelidir. Zira kişi bu verilen misyonları aslında yapmaya yetişemeyeceğinden iyice
motivasyonu bozulacaktır. Bunun yerine kişinin düzeyine uygun basamaklı ödevler verilmelidir. Böylelikle motive olması ismine, kendisini başarılı hissedecektir. Anne-babanın uygun bir rol modeli olması çok kıymetlidir. Zira ebeveynler de bu karamsarlığı yaşar ve sorun odaklı ilerlerse, çocuklar da onları rol modeli alacaklardır. Kişinin muvaffakiyetleri takdir edilmelidir, yanılgılar kabul edilip ve doğrular sakince gösterilip ilerlenirse kademe kaydedilecektir. Anne-baba birbirini eleştirmemelidir; daima tartışma içeren bir ortam olmamalıdır. Bu türlü bir ortamda yetişen ve yaşayan kişi kendisini mutsuz hissedecektir ve yaratıcılığı kısıtlanacaktır.
En değerli noktalardan biri de; siz ya da etrafınızda birisinin öğrenilmiş çaresizlik yaşadığını düşünüyorsanız, o vakit kesinlikle bir psikoterapi dayanağı alınması gerektiği unutulmamalıdır.
