Hüseyin Akcan
Olcay Özmen ‘Çapraz Altında'(1)da, beklenilenin bilakis bir kitabın başlangıcına veyahut bir şiirin öncesine koymaz ithafı. Aslından tam manasıyla bir ithaftan da kelam edilemez burada; bir not, şiirden arta kalan bir alan, şiirin içerisine (demek damarlarına) girip çıkıldıktan sonra gerçekleşen bir bakış toplamıdır yaptığı. Şiir kitabı biter ve bir gün bir şiir kitabının gerisine bir not ekleyeceğini kendinden hiç beklemeyen bir müellif imgelemi kalır geriye. İşte tam da burada ‘Oğul Sırtlanı’nı(2) okuduğumda, şiir için gerekli olan başka baltaları da bulmuştum diye not düşecektir Özmen. Bir şiiri kuran, fakat tıpkı vakitte da parçalayan/yıkan baltalardan bahsederek Zafer Zorlu’ya ulaştırılan bu selam, yazının girişinde benim de elime güç bir imge vermişti esasen. Artık o baltayla Oğul Sırtlanı ortasında kalmış her okuyucu üzere Zorlu’nun şiirlerinde parçalanmış olana, bütünden eksik kılınana, natamama ulaşmak gerekecek.
Okur dostu olmayan şiirler var ‘Oğul Sırtlanı’nda, lisanın eksiltilerek ağırlaştığı, tamamlanmayan her cümlenin ardında kendi hayaletini dolaştırdığı eksik metinler, modüllü fragmanlar. Yaşanılan çağı ıskalamayan ve (ama tam olarak yakalayamayan da- özne hep eksiktir-) bu çağın yalnızca semantik yapısını özümsemiş bireyin çıkmazına bakıyor üzeredir şiirler. Birinci şiirden başlayan bir tansiyon vardı esasen metnin başında: “Kendimi oto- yürürek yek yürü/ Yol almış kervan ne çıkar it ürür/ önümüze eşkıya önümüze bak dür/ Al bunu playlist’e koy yürüt hengame sür”(syf.14). Bu tansiyonu sağlayan başat etmenlerden birincisi Osman Çakmakçı’nın(3) daha evvel ileri sürdüğü üzere anlatıcının içinde yaşadığımız dijital çağın şartlarına karşı uyanık olması olabilir elbette. Lakin bir yandan da bu dijital çağın, lisanda yarattığı bozulma, sözlerin yapı sökümüyle başlayan ve elbette lisanın; his, niyet ve benlikte yarattığı bozulmayla koşut giden bir tansiyondan de kelam edilebilir. Nedir bu “Oto-yürek” makine ile kanlı canlı insan ya da şairin tabiriyle “hayvan” ortasında kurulan otomatik bağ? Çakmakçı’nın ‘hayvan’ın elbette imgesel bir “hayvan-oluşu” mimlediğini işaret ettiği yerde ben “hayvan-oluşun” bizatihi yapıtı kuran şeyin kendisi de olduğunu ileri süreceğim. Deleuze’ün “Yazar tıpkı bir hayvan üzere tetikte olan kişidir” dediğini biliyoruz O halde en başından başlarsak bu hayvan-oluş, yapıtı kuran tansiyonun de kaynağıdır. ‘Oğul Sırtlanı’ bir bakıma tetikte bekleyen şiirlerden oluşan bir toplam. Avlanan şiirler bunlar. Zorlu’nun şiirleri sanırım en başta bu bakımdan okur dostu olmaktan uzaktır. Ve elbette burada bir tuzak da vardır artık. “Oysa bir geyiğin etrafına hayali daireler çizerek/ seni hem korumak hem de evcilleştirmek istiyorum/ Güç olan geyiği bu hayali dairelere inandırabilmek” (sy.16). Anlatıcı/şair aslında güç olanın altını çizmişti, hayali dairelere inanan bir geyik üzere şiirin ve elbette şiirde imlenen hayatın tuzaklarına düşmeye meyyal her okuyucu buradaki tehlikeyi sezebilir. Otomatikleşen bir dünya ile kendi ortasında sıkışmış öznenin hayali daireleri, zikzakları, çemberi aşma eforları boşunadır. Lisan, Zorlu’da bir imtihana tabi tutularak ve bükülerek manaları ve protest imgeleri alaşağı eder. Anlatı ne kadar kapanırsa o kadar açılır, açılma muhtaçlığı hisseder. Şiirde parantez içine alınan kişi hayatta da parantez altına alınmıştır zira. (Bir kürdü herkes çok sever ve konuk eder/ Konuta dönmesine izi verilmez/ Salondaki kanepe ona yeter)(syf.14)
Bu hayvan-oluş, benlik inşasında değerli bir yer meblağ Zorlu’da. Bilindik ödipal çatışma, sembolik olarak şiiri kaplar, natamam şiirinde bilhassa anneyle girilen çatışma (aşk-nefret), babanın yasası ve bunun sembolik büyüklüğünün “Allah” ile temsili başlı başına içinden çıkılması sıkıntı ve trajik bir noktaya iter okuyucuyu. Şu dizeler ödipal çalkantının birinci nüveleridir birebir vakitte.
“Allah’la arama yakın kabaran erkekliğimle/…./ben bu türlü salınmış ak gerdan hür idiysem/ gözlersiz koşmak için annenin dizlerini/ ya oğulluğumun sırtı şişer ya diğerinin karnı” (syf.49) Oğulluğun sırtı, oburunun şişen karnı, Allah’a gerçek kabaran ancak bu kabarmanın çok da ötesine geçememiş erkeklik inşası; annenin gözünden tekrar Allah’a ırak, vatansız, tımarlı ve düpedüz sırtlan olan özne, tahminen de Türkçe şiirin ödipal çatışmaya en yakın anlatımını sunar bize. Yaklaşmıştır Şiddetli, anne ile kurulan cinsel yasağın (babanın yasası) tansiyonu ile boşanan öznenin, kabardıkça içine çöktüğü bir alana bakarak, şiirin eğilip büküldüğü yerde kendini tekrar tanımlamaya çalışan öznenin melankolisi de vardır artık metinde. Bilindik manasıyla cinselliğin kabuğunu kırma denemeleri de yok değildir elbette. Lakin burada özneyi uyaran lisan onun peşini bırakmayacaktır.‘Anne çok eski bir koşu diz kanatır’ dan ‘ya da mandala tutkun hafif bluzun içinden’ e ; ‘burada kucak tekrar karşılanır süt tekrar içilir’ den ‘burada kucak tekrar kaçırılır süt yeniden dökülür’ e varılan oral baskı/uyarım tekrar tekrar devreye girecektir Zorlu’da.
Erdoğan Özmen’in Birikim’deki yazılarından işaret ettiği bir şey vardı; erken çocukluk vakitlerinde anne ve çocuğun bir çeşit ortak-yaşam (symbiosis) içinde olduğu, annenin ebediyen mevcut halde bulunduğu vakit. Anne, öznenin bir modülüdür. Birebir vakitte birinci ötekidir (M-other) Annenin göğsü çocuğun bir kesimi, bir uzantısı üzeredir başlangıçta. Özne ne vakit ki göğüsten ayrık kalır ve açlığını gideremez (sütü içemez) o vakit annenin bir öteki olduğunu, annenin göğsünün o birinci ve asıl objenin kendinden ari olduğu anlar. Özne bu biçimde bir kaybın içine doğmuş olur. Objeyi keşfettiği anda kaybeder. Ve sürekli eksik kalacak ilksel haz/doyumu ne kadar kovalarsa kovalasın bir daha bulamayacaktır. Lacan’cı psikanalizde öznenin sürekli eksik olduğunun en güçlü önermesidir bir bakıma bu. “Başlangıçta fiziken ve bizatihi var olan neredeyse bir ve tek olma hali yavaşça ve mecburen kaybedilecek, bebeğin bakışı tıpkı birlik/bütünlük hissi için annenin ilgisine/dikkatine yönelecektir”(4) ‘Oğul Sırtlanı’ bir bakıma o asıl isteğin da peşinde çemberler çizen bir anlatı niteliğine bürünecektir. Burada kucak yeniden kaçırılır, süt yeniden dökülür; her seferinde denenen ve asıl isteğin, ilksel birleşmenin (Lacan’ın cinsel birleşme imkânsızdır önermesini de hatırda tutarak) küçük, cılız çırpınışları olarak kalmaya mahkûmdur. Burada ister istemez Nietzsche’nin “İnsanın asıl trajedisi bir vakitler çocuk olmasıdır” kelamı aklımıza gelebilir. Güçlü, Orhan Koçak’ın daha evvel Ayhan Geçgin için isabetli bir formda işaret ettiği üzere objet petit a’nın yörüngesinde dolanarak içindeki tansiyonu boşaltmaya çalışacak ve lakin her kezinde kaybı bir kere daha duyumsayarak geri çekilecek (istemeseler de her koşmak’ı kaçıracak)(syf.46) trajik öznenin de peşindedir.
Hayali geyiğin peşindedir anlatıcı, onu bulmanın, daha doğrusu avlamanın, evcilleştirmenin, kendinin kılmanın, içine almanın peşindedir. “Yatağımda geyikler buluyorum eşim uyuyor” (syf.16) dizesinde uyanan bir kıpırdanma kast ettiğim. Çember çizilerek aranan hayali geyiğin yatakta zevcesiyle birlikte (uyuyan eş) önümüze koyduğu fotoğraf, çetrefil ve marazi bir yere çeker bizi. Dışarıya çıkmak, Zorlu’nun tabiriyle sokağa çıkmak da biraz bunun içindir artık, hayali geyiği bulmak ve onun var olma ihtimaline, onunla bütünleşebilme yanılsamasına kapılmak. Ufak bir istek tatmini uğraşı. Güçlü, hayatın içinde ötelenmiş olana bakarak ve hatta deşerek, yer yer okuyucuda kirli bir haz bırakarak ilerleme uğraşındadır.
“Kendini sokan irin”, “lamanın lisanında sperm”, “barsakları takip et iç içe kaçınca yumurta”; “dört beğenilen iki koca irin. Öpüştüler”, “ceninle ikimiz birer fanusta/ apış ortaları teğe vaha gibi” yer yer lisanın imkânlarını zorlayan, dikkat dağıtan bir mana kainatı peşindedir anlatıcı. ‘Oğul Sırtlanı’ tüm bu kapalı değindirmeler ve kendi içine, hayvan-oluşa dair göndermelerle imgesel olarak babanın yasasını, toplumun yasası ile bozulmaya uğratan nevrotik bir alana kapı ortalar. Dönüşler, tekrarlar, temaslar daima yüzeyde takılıp kalır. Tahminen de tam da bu nedenle kitabın ortasına Paul Valery gelip yerleşecektir: “En derin olan deridir.” Zorlu’nun gayesi tahminen de o derinin altından işleyen ve Bloch’cu manada şimdi şuuruna varılmamış olanın içerisine bakmak, derisi, bu çıplak ve pürüzlü yüzeyi aşındırmaktır. “bir köpekle ağız ağıza ulurmak” (syf.30) dizesindeki üzere hep iç içe geçmek, bütünlüğe, eksik olana yönelmek uğraşı baskındır bir bakıma. Derinin kendiyle değil içiyle derinliğiyle muhatap olmak, tenin boşluklarını takip ederek kendisini ve dünyayı anlamaya çalışmaktır biraz da yaptığı. İlk şiir kitabı için güç ve zahmetli bir yol seçmiş Güçlü.
Bu yazı tek başına ‘Oğul Sırtlanı’nı karşılamaya yetmeyecektir elbette. Yazının emeli da kitaba dair bütünsel bir kıymetlendirme yapmak değil, tersine kesimlerden, kırıntılardan iz sürerek, yazının gediklerini/ boşluklarını takip ederek nihayet varılacak eksik ben’e, kimliğe, derinin altına işlenmiş cildi yırtıp geçmiş niyete, aklın duyumuna bakmak. Yazı boyunca şuurlu olarak ıskalanan bir konu daha var elbette. Sırtlan imgesi, veyahut gölgesi. Sırtlan’ın, aslan, pars yahut leopar üzere hayvanların elinden çarçabuk avlarını alabildiği ve leş yiyebildiğini hatırda tutarsak, sırtlan imgeleminin özneye, başlı başına bir iktidar (aslan, baba, Allah) karşısında dahi avlanabilecek bir güç verdiği açık. Bir nevi otoriteye (Lacan’cı manada babanın yasasına) boyun eğmeyecek, şiirlerde sıklıkla yer verildiği formuyla ‘hır çıkaracak’ bir figürdür hem sırtlan hem oğul. Oğul kavramının, hesaplaşmanın Türkçe şiirde çokça işlendiği kuşku götürmez. Ben yeniden de bu şiir kitabının iktidar olanla hesaplaşması bağlamında da olsa Ece Ayhan’ın “Mor Külhani” şiirindeki şu dizesini hatırlatmak isterim. “Oğullar oğulluktan sessizce çekilmesini bilmelidir abiler”
‘Oğul Sırtlanı’ tahminen de Ayhan’ın öğüdünü yerine getirmeyerek hır çıkararak çekilmeyi tercih edenlerden. Yani tekrar babanın (selefin) maddesine riayet etmeyerek.
Dipnotlar
- Çapraz Altında. Olcay Özmen. Edebi Şeyler: İstanbul
- Oğul Sırtlanı. Zafer Kuvvetli. Edebi Şeyler:İstanbul
- İnorganik bir organizma. Osman Çakmakçı. K24. Yazının tarihi için bkz. 20.02.2020
- Penis Değil, Fallus! (Oedipus Karmaşası 60). Erdoğan Özmen. Birikim Haftalık. Yazının tarihi için bkz. 03.02.2021
