OKB nedir?
OKB, obsesyon yani takıntılı niyet, fikir ve dürtüler ile kompulsiyon yani yineleyici davranışlar ve zihinsel hareketlerden oluşan bir ruhsal rahatsızlıktır (TPD, 2016). Bu rahatsızlık hayat kalitesini düşürür, iş, okul, özel hayatla ilgili önemli meşakkatlere neden olur, hatta birtakım durumlarda kişinin hayata devam etmesini zorlayabiliyor.
Obsesyon nedir?
Kişinin zihnine girmesine pürüz olamadığı, zihninden uzaklaştıramadığı niyet, fikir ve dürtülerdir. Kişinin isteği dışında gelirler, kişi tarafından mantıkdışı olarak değerlendirilirler ve ağır problem ve huzursuzluğa yani anksiyeteye neden olurlar (TPD, 2016). Tipik obsesyonlara örnek verecek olursak bunlar birilerine ziyan verebilme dürtüleri, aile üyeleri dahil; tekrarlayan cinsel dürtüler ve niyetler; kirlenme, mikrop kapma, bulaşıcı hastalığa, enfeksiyona yakalanma ve bulaştırma korkusu; daima bir şeyleri yanlış yapabilme niyeti, dine karşı çıkma, küfür etme, kafir olma korkusu; çok değerli olan bir şeyleri kaybetme korkusu; simetri ve nizam konusunda endişelenmektir. Obsesif kanılar, imgeler, dürtüler, istekler hastada güzel olmayan hisler uyandırabiliyor ve bu hisler anksiyete, bıkkınlık, tiksinti, depresyon, ve suçluluk hissine sebep olabiliyor. Hastanın beynini kurcalayan bu obsesyonlardan kurtulmak, ve ya nötr hale getirmek isteği genelde çok kuvvetli oluyor, ve ya hasta yalnızca obsesyonlarından kaçıp kurtulmayı seçiyor. Bu yüzden hasta ritüel ve kaçınma davranışı stantlar.
Kompulsiyon Nedir? Ve kaçınma davranışı nedir?
Obsesyonların neden olduğu ağır kasvet ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak üzere yapılan yineleyici davranış ve zihinsel aksiyonlardır (TPD, 2016). Kompülsif davranış genelde çok fazla olur, beşerler tarafından fark edilir; ve birebir vakitte aşikâr bir tavırla yahut kişinin kendince geliştirdiği kurallarla kendini gösterir. Kompulsiyonlar genelde obsesyonların neden olduğu rahatsızlıkları, depresyonu, suçluluk hissini, gerginliklerini azalta bilmek için kişinin geliştirdiği ritüeldir. Genelde hastaların birçok davranışlarının çok olduğunun farkına varbiliyorlar. Yaygın kompulsiyonlar şunlardır:
Tekrar tekrar yıkanma, duş alma yahut ellerini yıkama
El sıkışmayı yahut kapı tokmağına dokunmayı reddetme
Kilit, ocak üzere şeyleri daima denetim etme
Rutin işleri yaparken içinden yahut yüksek sesle daima sayı sayma
Daima bir şeyleri muhakkak bir biçimde düzenleme
Makul bir sıraya nazaran yemek yeme
Ekseriyetle rahatsız edici olan, akıldan çıkmayan ve uykuyu bölen sözlere, manzaralara yahut niyetlere takılıp kalma
Belli sözleri, cümleleri yahut duaları tekrarlama
İşleri belli bir sayıda yapma ihtiyacı
Bedeli olmayan şeyleri toplama yahut biriktirme.
İlaveten bu şahıslar üstte not edilen kompulsiyonlardan farklı olarak diğer metotlar geliştirebiliyorlar, örneğin kaçınmak üzere. Bu bireyler obsesyonlarını tetikleyebilecek her türlü olaydan kaçınabiliyorlar. Bu davranışların tipik örnekleri genel tuvalet kullanamama, keskin nesnelere dokunamama vs.
Kompülsif davranışlar, geliştirilmiş bilişsel ritüeller, ve kaçınma davranışları süreksiz olarak obsesyonların neden olduğu kaygıyı azaltır. Bu davranış ve ritüellerin kısa vadeli rahatlama getirmesi hastanın bu stratejileri adet haline getirip daima tekrarlamasına sebep oluyor. Bireyler bu davranış ve ritüellere o kadar alışırlar ki, yaptıkları davranışları ve ritüelleri yapmasalar da sorun olmayacağını düşünmek bile güç olabiliyor onlar için. Maalesef bu sebeplerden hiç bir vakit hipotezlerinin yanlış oluğunu test edemiyorlar. Obsesyonlara bağlı olarak kompulsiyonlar sık sık yahut nadiren görülebiliyor.
OKB ne kadar önemli bir rahatsızlıktır?
OKB’in şiddeti orta yahut ağır ortasında değişe biliyor. Kimi şahıslarda orta derece obsesyonlar vardır ki bu küçük problemlere neden olur ve beşerler tarafından fark edilmez. Lakin kimi bireylerde çok önemli hal alır, insanları ve kendini rahatsız edecek kadar şiddetli olabiliyor. Bu durumda artık şiddetli OKB kelam mevzusudur ve kişinin hayat kalitesini etkilediği için tedavi gerektirir.
OKB ne kadar sıklıkla görülür?
OKB evvelce az olarak görülen bir hastalık olarak kabul edilmesine rağmen son yıllarda yapılan araştırmalarda hiç de ender olmadığı belirlenmiştir. Büyük toplum kesitlerinde yapılan araştırmalarda OKB’nin her 100 şahıstan 2-3’ünde görüldüğü saptanmıştır (TPD, 2016). İlaveten bir çok hasta bu sorunu gizli kapalı yaşayabildiği için o bireyleri istatiksel olarak hesaba katamıyoruz.
OKB hangi yaşlarda başlar ve kimlerde daha sık görülür?
OKB genelde ergenlik ve ya erken erişkinlik periyodunda ortaya çıkar, ancak bazen çocukluk çağı obsesyonlarıyla da karşılaşabiliyoruz. Bayanlarda ortalama 22-23 yaş, erkeklerde ise 16-17 yaşta ortaya çıkar. OKB tedavi olunmazsa artan ve azalan semptomlarla kronik hal alır. Bayanlarda ve erkeklerde eşit oranda gözükmektedir.
OKB için en kusursuz tedavi biçimi nedir?
Son yıllarda OKB tedavisi dramatik bir halde gelişti. Hazırda hastaların %70’i bu tedavilerden yararlanabiliyor. OKB tedavisinde ilaçlar dahil bir çok sistem kullanılabiliyor. İlaçlarla beyinde salgılanan serotonin seviyesini artırarak tedavi ediliyor. OKB için terapi olarak davranış terapisi (maruz bırakma) ve bilişsel terapi kullanılıyor. Bu usuller bir arada yahut başka farklı kullanılabiliyor ve hoş sonuçlar elde ediliyor.
Bilişsel Terapi – Obsesif hastalar telaş verici niyetler ile bu niyetlerden kaçarak ve kaçınarak başa çıkmaya çalışırlar. Ne var ki fikirlerden kaçmaya çalıştıkça bu fikirler daha da artmakta ve böylece kısır bir döngü oluşmaktadır. Davranış tedavilerinde gaye hastayı korku veren ve tasa oluşturduğu için kaçma ve kaçınma davranışlarına neden olan düşüncelerle [obsesyonlar] karşı karşıya getirmek ve bu karşılaştırmanın oluşturduğu korkuyu azaltmak için devreye giren tekrarlayıcı davranışları [kompulsiyonlar] engellemektir. Maksat rahatsızlık veren fikrin oluşturduğu korkuyu söndürmek ve alışma durumunun oluşmasını sağlamaktır. Bu biçimde yapılan tedaviye alıştırma tedavileri adı verilir.
Bilişsel tedavilerde ise maksat rahatsız edici kanıların oluşturduğu sorumluluk algısını azaltmaktır. Sorumluluk biçiminde bir algılama olmadığında hastalar akla gelen rahatsızlık verici kanıları yansızlaştırmak ve etkisiz kılmak için tekrarlayıcı davranışlar gösterme gereksinimi hissetmeyeceklerdir. Gaye fikirleri gerçek üzere algılamayı azaltmaktır. Bu nedenle tedavide tehdit tehlike ve çok sorumluluk algılarının ne oranda gerçekçi olduğu ve hangi düşünce kusurları sonucu abartılı tehdit ve tehlike algılarının ortaya çıktığı hasta ile birlikte araştırılır. Bilişsel yanılgıların belirlenmesinden sonra gereğince fonksiyonel olmayan bu fikirlerin daha gerçekçi ve fonksiyonel olanları ile yer değiştirmesi sağlanır. Düşüncelerinin bir felaketle sonuçlanacağını düşünen hastalardan bu fikirleri durdurmak yerine bilhassa akla getirmeleri istenmekte ve akabinde korkulan sonuçların oluşmadığını görmeleri tedaviye ahenk sağlamakta kıymetli faydalar oluşturmaktadır.
Bilişsel ve davranışçı terapiler hem hastalığın tedavisinde hem de özelikle nükslerin önlenmesinde çok değerli bir yer tutmakta, tedavide bazen tek başlarına bazen de ilaç tedavileri ile birlikte kullanılabilmektedirler. Bilişsel davranışçı tedaviler tedavi seçenekleri ortasında en kıymetli yeri tutmaktadır.
Referans
Türkiye Psikiyatri Derneği (2016). Obsessif –Kompulsif Bozukluk. Hastalar ve
yakınları için rehber. Anksiyete Bozuklukları Bilimsel Çalışma Birimi
Wilhelm S., Steketee G. (2006). Cognitive Therapy for Obsessive Compulsive
Disorder. Canada, Raincoast Books.
