Mercan Dağları’nın doruklarına yılın birinci karı düşmüş olsa da Kızık köyünde çok hoş, insanın içini ısıtan bir güneş vardı. Meşelerin sararmış yaprakları, sonbahar güneşinin altında altın renginde parıldıyor, insanın gözlerini kamaştırıyordu. Yaşlı adamlardan biri, “Köy yakıldı, kimse kalmadı. Yalnızca 4 mesken kaldı” dedi. Köyün ne vakit yakıldığını sormadım. Köyde hiç genç yoktu. Neredeyse ayaklarımıza dolanan köpekler çok büyüktü. Biz de olmazsak köy ıpıssızdı. Herkes susunca tabiatın uğultusu işitiliyordu.
“Mehmet’in konutu şurası” dedi yaşlı adam. Gösterdiği yerde konut yoktu. Gösterdiği yerde bir toprak yığını ve birkaç ağaç kütüğü vardı. Mehmet burada doğmuştu. Dersim’de bir mesken yaptırmak istediğini hatırlıyorum. Yaptıracağı konut, elbette tıpkı vakitte buluşmaların, tartışmaların, paylaşımların da yeri olacaktı.
Sonra Mehmet geldi. “Yazdığım en hoş şiir hayatımdı” diyerek. Arkadaşları şiiri ve hayatı hakkında konuştular. Arkadaşları Hollanda’dan, Fethiye’den, İstanbul’dan, Kuşadası’ndan, Diyarbakır’dan ve öbür yerlerden gelmişlerdi. Konuşmalar yapılırken Mehmet’in ortada burnunu çekiştirdiğini, başını kaşıdığını hissettim. Duygulandığını, itiraz ettiğini, güldüğünü, anılara daldığını… “Mardinli, sen de mi buradasın?” dediğini duydum.
Oradaydım, Kızık köyü, Kurêderşi mezrasında. Kulağıma Kirmançça kelamlar geliyordu lakin aklım Beyoğlu’nda, Büyükparmakkapı’da, Piya Kitaplığı’na birinci gidişimdeydi.
KİTAPSIZ ŞAİRLER KİTABI
Mehmet Çetin, neredeyse antikaya çıkmış büyükçe bir masada çalışıyordu. Adımı söyleyince, “Nerede yaşadığını bilmediğimiz Mardinli sen misin?” demişti gülümseyerek. Yaklaşık 10 yıl yaşadığım İzmir’den İstanbul’a gelmiştim, uzunca bir mühlet evvel. ‘Kunduz Düşleri’ kitabının 3’üncü sayısı hazırlanırken, Yaratı mecmuasını çıkaran arkadaşlardan da şiir istenmiş. Yaratı’yı hazırlayan arkadaşlar benim de bir şiirimi göndermişler. Ancak nerede yaşadığımı bilmiyorlardı. Bu yüzden ‘Kunduz Düşleri’nin 3’cü sayısında, adımın yanında, “İzmir’de yaşıyordu. Kitapsız.” notu vardı. “Nerede yaşadığını bilmediğimiz Mardinli” esprisi oradan geliyordu.
Kitap formatında çıkan ‘Kunduz Düşleri’nin 3’üncü sayısı, henüz kitabı yayımlanmamış şairlere ayrılmıştı. Bu nedenle kitap kapağının içinde, “Bu bir kitapsızlar kitabıdır” yazıyordu. Şiirim ‘Kunduz Düşleri’nde çıkmıştı. Heyecanlıydım. Mardin’i, İzmir’i, nerede yaşadığımı, sürüp giden savaşı, ‘Kunduz Düşleri’ni, Kürtçeyi, Piya Kolektifi’ni, Piya Kitaplığı’nı… Hepsinden biraz biraz konuştuk. Entelektüel birikimine hayran kalmıştım.
Ayrılırken, Piya Kitaplığı’ndan çıkan kitapların yanı sıra hem dostluğunu vermişti hem de kolektifin içinde bir yer açmıştı bana. O gün “Abi” demiştim ona ve daima o denli kalacaktı benim için.
İLK SİTEM
İstanbul’da avarelik yaptım bir süre. Sonra biraz tesadüf, biraz hayatı idame edebilme belasına gazeteciliğe başladım. Bu ortada üst kattaki Piya Kitaplığı’ndan çok alttaki Kelaynak Kafe’ye gidip geliyordum. Mehmet, kafede ya da etkinliklerde karşılaştığımızda kolektifin toplantılarına davet ediyor, ben her seferinde bir yolunu bulup kaçıyordum.
İlk kitabımın çıktığını haber almış, kitabı istemişti. Kitabın art kapağında fotoğrafım vardı. Fotoğrafı işaret edip, “Mardinli, biz kitap kapaklarına fotoğraf koymadığımız için mi kitabı diğer yayınevinden çıkarttın?” diye sitem etmişti. Bu, birinci sitemiydi ve sonuncu olmayacaktı.
BUNA KOMÜNYA DİYORDUK
Beyoğlu’nda, Galatasaray Hamamı’nın yanında bir konutta kiracıydı Mehmet. Bu meskenin alt katında, Fadıl Öztürk’ten evvel şair Soysal Ekinci kalmıştı bir süre ve burada intihar etmişti. Mehmet’in üst katında sinemacı Cevriye ve müzisyen Hüsamettin Küçük, daha üstlerde gazeteci Nahide, sinemacı Yusuf Kurçenli kalıyordu. Tarihi, Sivaslı son sahibi ve içinde yaşayanlarla tek başına bir roman kahramanıdır bu bina.
Sorun çözmekte maharetliydi Mehmet. Evsiz kaldığımı öğrenmişti. Gönlü buna razı değildi. “Hollanda’ya gidince meskeni sana bırakacağım, döndüğümde beni konuk edeceksin” demişti. Buna karşılık, ‘Kunduz Düşleri’ ile ‘Ütopiya’nın (Mevsimlik Hayat Bilgisi Kitabı) ve yayınevinin işlerini bana bırakmıştı. Teklifi kabul ettim ve işte o vakit toplantılardan, sabah kahvaltılarından ve çok çalışmaktan kaçamaz oldum. Mehmet bunu daima yapardı zira kolektif yaşamayı ve üretmeyi içselleştirmişti. Birbirimize hesaplı kitaplı güzellikler yapmıyorduk, bir gelecek düşünü paylaşıyorduk. Buna komünya diyorduk.
‘ROJAVA DÜNYAYA BİR BİLDİRİ SUNUYOR’
Mehmet ve Ahmet Telli ile Mardin’deki baba meskenime gittik. Muhtemelen Diyarbakır’a gelmiştik bir aktiflik için ve artık hatırlamıyorum hangi nedenle, kendimizi Dirbesîye’de bulmuştuk. Tahminen ben, anne baba hasretiyle, “Hadi Mardin’e gidelim” demişimdir.
Habersiz gittiğimiz için annem ve babam yoktu konutta. Kız kardeşim ağırlamıştı bizi. Konutun avlusunda oturmuş, çay kahve içmiştik. “Şiirindeki geniş avlu buymuş Mardinli” demişti Mehmet.
Sonra hududa gitmiştik. Karşı taraftaki kentin ismi da Dirbesî’ydi. İki Dirbesî’yi demiryolu ikiye ayırıyordu. Hudutla ilgili anılarımı anlatmıştım heyecanla. Demiryolu için, “Halkın kalbinden geçiyor” demişti Mehmet.
O vakit tel örgülerin öteki yakasında yalnızca Suriye devletinin bayrağı asılıydı. Yıllar sonra PYD bayrağı çekildi göndere. Mehmet, bu bayrağı yakından göremedi. Lakin İstanbul Kağıthane’deki konutunda onu ziyaret ettiğimde Rojava’nın haritasını çizmişti. Hangi köyde Kürtler yaşıyor, hangisinde Araplar ya da Süryaniler yaşıyor, hepsini biliyordu. Bu husustaki bilgisiyle bir defa daha şaşırtmıştı beni. Rojava’daki gelişmeler, son yıllarda onu heyecanlandıran yegâne şeydi sanırım. “Rojava dünyaya bir bildiri sunuyor” demişti.
KIRMANÇ HEYKEL
Mehmet’in Amsterdam’daki meskenine de konuk olmuştum. Yaklaşık bir ay boyunca kaldığım konuta giden cadde üzerinde, şapkasıyla selam veren bir kemancı heykeli vardı. Başı olmayan heykel için “Çok sevimli” diyordum. Yanından geçerken “Rojbaş heval” diye selam verirdim heykele. Bazen “Tu çava yi?” diye de sorardım. Amsterdam’da Kürtçe konuşmak özgürdü. “Bu arkadaşa Kürtçe öğreteceğim” diyordum. Halbuki Mehmet de heykelle konuşurmuş ve Kurmanciden çok evvel Kirmançça öğretmişti heykele. Kurmanci konuşmakta diretsem de heykel Kirmanç’tı.
Mehmet, 15 ay evvel ayrıldı Amsterdam’daki konutundan. 15 aydır caddeden gelip geçen herkese şapka çıkaran kemancıya selam veremedi. Bundan sonra da veremeyecek.
‘OXİR BE ABÊ, GÖRÜŞÜRÜZ’
Mehmet’i tekraren bir yerden bir yere yolcu etmiştim. Bazen iş yükü azalsın diye, “Hollanda’ya gitse de soluklansak” demişliğim vardır elbette. Lakin her keresinde özlemişimdir, “Gelse de kabuslarımızı konuşsak” demişimdir. Bir gece herkesin katıldığı bir masa kurulur kesinlikle, matbaanın borcu ödenir, mecmuanın yeni sayısı konuşulur.
Bu sefer Mehmet’i tahminen üç yüz kişi uğurluyorduk. Türkçe, Kurmanci ve Kirmancki sözlerle.
Mezarlıktaki kalabalık, konuşmaların akabinde dağılmaya başladı. Güneş dağların arkasında kaybolunca kararını yitirmiş, hava soğumaya başlamıştı. Cemal Taş, mezarın baş ve ayak uçlarına tahtalar yerleştirdi. Birine Mehmet’in mevt tarihi ile birlikte, “Usenê Ma” (Bizim Usen) yazdı. Qeremanê Mircî ismiyle bilinen babası, Usen diye seslenirmiş Mehmet’e. Mehmet, yıllar sonra Usenê Qeremanî (Qeremanî’nin oğlu Usen) ismini da kullanmaya başlamıştı. Tahminen bu, lisanına ve kültürüne yaklaştıkça benimsediği bir durumdu.
Usenê ma yazılı tahtayı öptüm. “Oxir be Usenê ma” dedim, “Görüşürüz abi.” Görüşecektik elbette. Mehmet bir daha hiçbir yerden gelmeyecekti, biliyordum. Biz ona gidecektik, köyüne konuk olacaktık bundan sonra.
MEHMET ÇETİN İLE EN UZUN SOHBET
Mehmet Çetin’in ‘Kekemece’ kitabı yayımlandığında, çalıştığım Gündem gazetesi için tam sayfa bir söyleşi yapmıştık. Söyleşi uzundu, nerwden kırpacağımı, hangi soruyu-cevabı çıkaracağımı bilememiştim. Sanırım sonunda Mehmet Çetin’in şiirini, lisanla ilgili niyetlerini, etik ve estetik korkularını da yansıtan bir söyleşi çıkmıştı ortaya. Yirmi yıl evvel yayımlanan söyleşinin, kısmen de olsa Mehmet Çetin’i tanıtabileceğini düşündüğüm için buradan paylaşıyorum
“Dünyada en çok konuşulan lisanın kekemece olduğunu düşünüyorum. Zira beşerler lisanlarına, düşlerine, gelecek imgelerine yabancılaştırıldılar. Böylesi bir yıkıcılık var. Dilsiz, aşksız, geleceksiz bırakılan insanın lisan durumu tam bir kekemelik.”
‘Rüzgâr ve Gül İklimi’nden ‘Kekemece’ye, dışarıdan bir gözle, Mehmet Çetin’in şiir serüvenini kıymetlendirebilir misiniz?
Şiirin kendisini yazdırdığı çok ferdî tarihi, toplumsal, duygusal uğraklar vardır. ‘Rüzgâr ve Gül İklimi’, 1971’lerden başlayan bir sürecin eseridir de denilebilir. Birinci kitap bu manada içinden geçip geldiğimiz vefat kalım günlerinin vicdani ve estetik tanıklığıdır bir yanıyla. Öteki yanıyla da toplumsal bir tasaya tabi kılınmış lisanın ve telaffuzun farklılaşma, özgürleşme ve daha ferdî olma pratiğidir. Çok içtenlikli bulduğum, bütün gençliğe ve acemiliğe rağmen, lisan ve telaffuz arayışları açısından bir tutumu olduğunu düşündüğüm bir kitaptır. ‘Birağızdan’ ise kelamın ve lisanın sözünü şiirin imkanlarıyla kendini daha yeterli örgütlediği, lakin şiirin kendini çok gözettiği bir kitap olarak geldi. ‘Hatıradır, Yak Bu Fotoğrafı’ oldukça sonra yayımlandı. Kitap, sanat hareketi sürecindeki geri çekilme, öğrenme, birikme ve yeni bir uğrağa evrilme sürecinin eseridir.
‘Hatıradır, Yak Bu Fotoğrafı’, birinci iki kitaptan farklı bir söyleyişin de habercisi…
İlk iki kitap birbirine daha yakın. Bilhassa toplumsal, tarihî, duygusal ve politik şartları itibariyle daha dışa dönük, içinde olunan şartları yarma, firar etme isteğine dönük izleklerde ağırlaşırken, üçüncü kitap bir iç seyahatin şiiridir. Gecikmiş, ertelenmiş, lakin ah etmeyen; yaşadığı evvelki hayatı üstlenen ve oradan izlekler de taşıyan, lakin lisan ve söyleme biçimi olarak yeni bir uğrağı işaret eden bir kitaptır. ‘Aşkkıran’ daha küresel bir kuşatmayı politik süreçlerden, duygusal ve tarihi süreçlere kadar, hayatımızı teslim almak isteyen sistemin ideolojisiyle sert bir tartışmadır. Bu haliyle agresif ve küfür üzere durduğu da olmuştur. Bir bıçak üzere kendine sapladığı da olmuştur oradaki şiiri şairin…
‘Kekemece’ye geldik. Şiirlerinin-kitaplarının birbirini tamamladığı göz önüne alındığında, ‘Kekemece’yi hangi izleğin tamamlayıcısı olarak düşünebiliriz?
Şiiriyle sahiden içten bağ kuran insanın, yazdığı şiirin tek şiir olduğu kanaatindeyim. Lakin içinde bulunduğu özgül ve üniversal süreçler, hayata ilişkin tavır alışının farklı kadrajlarını, hissiyatlarını, derinliklerini, nüanslarını ortaya çıkarır. Fotoğrafın kesimini görme, manaya, anlamlandırma gayretidir her şiir, her kitap. Kitaplar ortasındaki bağ, izlek ve iç sesler manasında, özlediğim, gözettiğim bir şey.
‘Kekemece’nin öteki kitaplardan farkı, üstten bakmayı ve yalnızca bilgili olanı, ideolojik hegemonyayı görmekle kalmayıp birebir vakitte bunun besleyenleriyle de, örneğin vakit izleğiyle, vaktin kavrayışıyla, tarih anlayışıyla, bütüncül kurtuluş projeleriyle, bu cins insanı beşerden alan, insanı düşüne, aşkına yabancılaştıran her türlü egemenlikçi yaşama biçimiyle de tartışmaya girmek istedi. Bu bir iç seyahat üzere görülebilir. Ancak iç seyahat bu sefer hayatına çağırdığı imgeyle tahminen bir çocukluğa geri dönüş, göçün başlatıldığı yerde hayatımızı realize etmiş sistemlerin teslim alışlarını deşifre etmeye, kendi içinde tekrar manaya ve anlamlandırmaya bir seyahat olarak gündeme geldi.
Her şairin sözcükleri olduğuna inanırım. Sizin de var ve üstelik bunlar kitap isimleri olarak da çıkıyor karşımıza: Aşk, hatıra, gül ve kekeme üzere…
Her şiir yazanın sırrının gizli olduğu sözcükler, izlekler vardır. Galiba şiir de daha çok orada kendini ele verir. Benim de büyüsünden kurtulamadığım, satır ortalarında da olsa kendimi daha yeterli söz etmeye çalıştığım izlekler, sözcükler, söyleme biçimleri kuşkusuz var. ‘Kekemece’, ‘Aşkkıran’daki “şeyleşme” izleğinin bir öbür okunma biçimidir. Kırmançça dışında hiçbir lisanı duymadığınız, gazetenin, radyonun ve öteki lisanların girmediği bir coğrafyada, orman içinde uzak bir mezrada yaşıyorsunuz ve sonra hayat sizi yollara düşürüyor; bilmediğiniz kentlerden, lisanlardan geçiyorsunuz, kendinizi farklı lisanların kuşatmasında buluyorsunuz. “Bilmediğim lisanlardan tırnaklarımı yiyorum” dizesinin bir öbür biçimi oldu bu kitap. Bilhassa globalleşme sürecinde daha açığa çıkan, baskınlaşan bir durum var: İnsanlık sahiden kekemeleşti. Dünyada en çok konuşulan lisanın kekemece olduğunu düşünüyorum. Zira beşerler lisanlarına, düşlerine, gelecek imgelerine yabancılaştırıldılar. Böylesi bir yıkıcılık var. Dilsiz, aşksız, geleceksiz bırakılan insanın lisan durumu tam bir kekemelik.
Kekeme ‘Kekemece’ye dönüşünce bir karşı duruş da kendisini sezdiriyor.
Kuşkusuz. İki açıdan anlamaya çalışayım. Birincisi, dilsizleştirilmemiz karşısında bir durum tespiti yapmak, açığa çıkarmak olup biteni. Ve çok konuşmanın kekemelik durumunu ortadan kaldırmadığını söylemeye çalışmak. İkincisi, kuşkusuz en şahsî olandan en toplumsal olana kadar kendimize, tek çocuğumuz olan kalbimize, mecramızda ve maceramızda akmaya ilişkin bir karşı durma uğraşı. Lisanımızı yitirdiğimiz andan itibaren aşklarımızın, düşlerimizin, arayışlarımızın, seyahatlerimizin düşeceği durum kekemelik olacaktır. Bu türlü bir tutumu da içkinleştirmek ister kitap. Ve şiir özelinde bilgili estetik beğeniyi, tüketim ideolojisinin mevcut söyleme biçimlerinin tenkididir bir manada. Kekemeleşmenin kırılacağı yerlerden biri de unutturulmuş nüansı ortaya çıkarmaktır. Bu nüansı yüklenmek, kendimizi, kendi lisanımızı yaşatmaya çalışmaktır.
‘Kekemece’nin birinci şiirlerinde halk şiirinin, giderek dinî metinlerin söyleyişine bir yakınlık var. Bu devam edebilir mi?
Arkaik telaffuzdan yararlanmak istedi doğal ‘Kekemece’. Yani az evvel kelamını ettiğim nüansa indirgenmiş ve kesinlikle açığa çıkarmayı dilek ettiğim kendimizi tabir etme imkanlarını bulmak, birebir vakitte üstlenmek uğraşıdır. Lisanın ritüel imkanlarından yararlanma, lisanın ve bilgimizin yeni imkanlarıyla buluşturma uğraşı ve arayışı var. Lakin halk şiiri diye bir kadrajlama yaparsak, umarım izlenimin doğrudur, çok tercihen bu türlü bir şey yaptığımı zannetmiyorum.
“Ey yarıminsan, tek sesli şarkından artık usan”, “aşk eksik bir şarkıdır”, “düş görmüşüm: tabiatın en eksik müziğidir insan”. Bu dizeler üç kitabından alındı. Şiir aşkı, insanı tamamlama, tanımlama gayretidir da denilebilir mi?
Denilebilir, lakin tek şartla. Turgut Uyar’ın dediği üzere, tamamlansa aşk olmazdı. Bu manada eksik kalacaktır. Fakat eksik kalmak burada farkındalıktır. Bir farkındalık olarak eksik kalmak, aşkımıza, düşümüze, kendimize uluşmaya ilişkin bir imkanı da açığa çıkarmaktır. Felsefi ve politik manada söylersek, örneğin ütopya kavrayışı cennet cehennem vaazı üzerinde biçimlenir. Meğer yok bu türlü bir şey. Cennet ve cehenneme dönüştürülmüş, stabilize edilmiş, dondurulmuş bir gelecek anlayışı yok bir imgedir.
“Kırk yaşıma yürürken de dünyayı kurtaramıyorum” diyorsun ‘Aşkkıran’da yer alan bir şiirinde. ‘Kekemece’deki şiirlerinde de yaşına oldukça gönderme yapıyorsun. Yaşın şiirle ilgisi nedir senin için?
Kitabı yayınlamadan evvel şiir yazan, okuyan ayrımı yapmadan otuza yakın arkadaşa okuttum, eforlarını sevgiyle anıyorum. Baskın eğilim, bir yaş paniği yaşadığım istikametinde oldu. Şair arkadaşım Binali Duman bu izleği düzgün anladı sanıyorum. En azından benim hissetmeme karşılık veren bir anlamaydı. Verdiğin dize uygun örnektir. Dünyayı kurtaramıyorum, burada bir ironi var lakin, Binali’nin yorumuyla da bir düş seyahatidir. Bir çeşit Mohaç Meydan Muharebesi’dir. Vakitle, vakti bir ağu olarak hayatımıza sızdıran sistemle, egemenlikçi her cinsten ideoloji ve yaşama biçimiyle sürdürülmek istenen bir savaş. Hasebiyle burada gözetilen fizik bir yaş değil.
‘Kekemece’de şiirinin lisan yumuşamış üzere…
Dilde yumuşama mı demek gerekir bilmiyorum, ancak söyleme biçiminde bir sakinlik var. Kimi arkadaşların değimiyle “dervişan”, yani canı yansa da ah etmeden söylemeye çalışan yanı itibariyle bir yumuşamadan kelam edilebilir tahminen. Lakin tenkit kadrajının daha genişlediğini ve daha sert tenkitler yaptığını düşünüyorum. Bir öbür boyuttan kelam etmek istiyorum. Kolaylık ile yalınlık ortasındaki uçurumun, yeryüzündeki beklenen en büyük uçurum olduğunu söylemiştim 14-15 yıl evvel benimle yapılan söyleşilerde. Kolay bir şiir düşünmediğimi, ömrüm yeterse yalın bir şiire ulaşmak istediğimi söyleyegeldim. ‘Kekemece’, evvelki şiirlerden beslenerek daha olgun, yalınlığa biraz daha yaklaşma olarak görülebilirse, yumuşama da oradan okunabilir diye düşünüyorum.
Kırmançça yazdığın şiirler olduğunu biliyoruz. Yakında bir kitap var mı?
1985’ten bu yana iki lisanda düşünen ve yazan bir pratiğim var. Türkçe benim entelektüel dilim, Kırmançça ise sahiden duygusal dilim. Kırmança birinci dizelerimi Metris’te atıldığım hücre duvarına yazdım. O günden sonra da bu lisanın üstünde düşündüm. Bildiğim kadarıyla Türkiye’de yayımlanmış hiçbir yazılı metin yoktu o devir. Asmin’deki hikayelerde birtakım Kırmançça metinlere yer verdim. Bu metinler için aylarca çalışmak zorunda kaldım. Zira bu lisanın gramerini, fonetiğini, yazım kurallarını bilmiyordum. Çocukluğumda tabiatın, annemin, babamın ve arkadaşlarımın kulağıma üflediklerinden yararlandım. Bu lisanda yazdığım şiirler artık kitap olma noktasında. Önümüzdeki devir Kırmançça bir CD’yle birlikte yayımlamak istiyorum. Yazılı bir lisan geleneği, okuma alışkanlığı olmadığı için, dize bilimi, estetik beğeni ve birikimin eseri bir şey yazmak istiyorsanız okunması çok güç. Tahminen okuma alışkanlığı kazandırmak için sesli okumayla birlikte kitabı hazırlamayı düşünüyorum. Bilhassa Avrupa’da bu lisanla ilgili ağır çalışmaların yapılmasını ise sevinerek izliyorum.
Bir ayağın Avrupa’da. Şiirin, şairin oradaki durumu nedir?
Cezaevindeyken yazıştığım İngiliz şair Judith Kozantzis, sanatın ve şiirin Avrupa’da düşük yaptığını yazmıştı bana. Lakin son 7-8 yılda şahit olduklarımın gösterdiği tam aykırısı oldu. Değişik vesilelerle, hem çağrıldığım etkinlikler, paneller hem de okumalardan biriktirdiğim şu ki, şiir güya insanların hayatında daha içkinleşmeye başlamış. Batı’da çok ağır bir şiir yazıldığını düşünüyorum. Şairlik kutsanmış bir yerde değil, şiirden beslenen de yok, fakat esasen Batı yaşama standartlarını belirli bir yere getirmiş. Daha bir sakin durum var üzere. Geçen yıl Rotterdam’da gerçekleşen ve Türkiye’den Orhan Koçak’la katıldığımız Poertsy İnternational etkinliğinde yaklaşık kırk ülkeden şair ve editör vardı. Orada şahit olduğum, Avrupa’da yazılan şiirin sıkılığı ve bunun insanların hayatındaki karşılığıydı ve bu bana çok özel geldi.
Bir de Türkçe şiirin son yıllarını sormak istiyorum…
Kişisel kanaatim, ‘90’lı yıllarda Türkiye şiiri çok kıymetli bir imkanını ve gücünü incitti. Sistemin ideolojisine çok fazla tav oldu. Tenkit imkanını, tenkitten beslenme imkanını zayıflattı. Baskın eğilimlerden kelam ediyorum doğal, içinde durduğu dünyanın eleştirisini yapmakta, muhatabı olduğu okurun estetik beğenisiyle, hâkim estetikle hesaplaşmakta, önemli bir kan kaybı var. Baskın eğilimse aslında hâkim formlarla, medyatik sunumlarla, bilgili okurun hissiyatını satın almayla örülen bir şiir oldu. Politik olarak iktidara karşı ve bu manada sol olduğunu söyleyen pek çok insan lisana ve şiire geldiğinde tuhaf bir Türkleşme sürecine evrildi. Bir lisan için birileri ölüyorsa, zindana düşüyorsa, şiirin kendine has imkanlarından üreyen bir kelamının olması gerekti. Bunu fısıldamaya çalışanları mahkemeler susturmak istedi. Bu anlaşılır, lakin bu susturma korosuna iktidara muhalif olduğunu söyleyen pek çok şair, eleştirmen, yayıncı da katıldı. Şiir coğrafyaları, yıllıkları, dergileriyle; şiirin Türkü, Kürdü, Çerkezi olmaz cümleleriyle… ‘90’lı yılların ikinci yarısında şiirin kötürümleşmesinin ana nedenlerinden birinin bu olduğunu düşünüyorum…