Olaf Meynecke
Şayet bir balina iseniz, suyun derinliklerinde genelde görmeye değecek pek bir şey olmaz. Tahminen de bu nedenle bu kadar çok balina yosun ve öteki deniz bitkileriyle oynamayı seviyor olabilir. Geçmişte bunu bir tesadüf olarak görüyorduk. Buna rağmen, toplumsal medyada deniz yosunlarıyla oynayan ve ‘kelp takmış’ diye nitelendirilen balinalara dair 100’ü aşkın örneğe şahit olduk. Bunu sadece bir çeşit değil, -gri balinalar, güney ve kuzey çubuklu balinaları ve kambur balinalar da dahil olmak üzere- hepsi yapıyor.
Bugüne dek, deniz yosunuyla oynayan balinalar hakkında bilimsel çalışmalardan çok toplumsal medya ve haber imgeleri mevcuttu. Avustralya’nın Yeni Güney Galler eyaletinde gerçekleştirilen 2011 tarihli bir araştırma, bu etkileşimleri ‘eğlenme davranışı’ diye tanımladı. Öteki araştırmacılar, Kolombiya’da kütükleri ittiren ya da Amerika Birleşik Devletleri’nin doğu kıyısında denizanalarıyla oynayan balinalara ait örnekleri kayıt altına aldılar.
Yeni araştırmamız, toplumsal medyada yayınlanmış 100’den fazla ‘kelp takma’ olayından sağlanan bilgileri bir ortaya getiriyor. Bu datalardan yola çıkarak iki sonuca ulaştık: Öncelikle, bu eğlenceli. İkinci olarak da deniz yosununu kaşıntıyı geçirmek (eller olmadan zordur), yavru midyeleri fırçalamak ya da balinaları canından bezdiren bir parazit tipi olan ‘balina bitlerinden’ kurtulmak için kullanmak üzere yararlı bir bileşen içermesi mümkün görünüyor.
BALİNALAR YOSUNU NEREDEN BULUR, ONUNLA NE YAPAR?
Bu davranış, yosunların bol bulunduğu alanlarda meydana gelme eğilimi stantlar ve bu şaşırtan değil. ‘Kelp’ çok güçlü bir deniz yosunu cinsidir ve bir balinanın sıkıntısına derman olabilir. Bu davranışı kayıt altına alan birçok görüntü ve fotoğraf, göç yolundaki kambur balinaları gösteriyor. Bu da şaşırtan değil; çünkü kambur balinalar en yaygın çeşitlerden biridir. Kıyıya daha yakın göç etmeyi tercih ederler. Ve öteki balina çeşitlerine nispeten yüzeyde daha fazla vakit geçirirler; hâl böyleyken, kıyı müdavimleri ve balina müşahede tekneleri en çok kambur balinaya rastlarlar.
Yosunla oynama davranışı şimdiye dek Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da kayıt altına alındı. Öte yandan, bunun nedeni, muhtemelen bu bölgelerde daha fazla sayıda balina gözlemciliği yapan ve müşahedelerini paylaşmak gayesiyle toplumsal medya platformlarını kullanan insan olmasıdır.
Dronlar bizlere bu davranışı incelemek için yeni bir imkân sundu. Birkaç dron görüntüsünde, heyecan içerisinde deniz yosunu arayan kambur balinaları görebiliyoruz. Bu etkileşimler kısa müddetli davranışlar değildir; tersine, balinalar onunla oyun oynayabilir ya da bir saat boyunca kullanabilirler. ‘Kelp takma’ esnasında, balinalar deniz yosunlarını üst kaldırma ve başlarının düz zirvesinde taşıma davranışı sergilerler. Dahası, yosun öbeklerini diğer balinalarla da paylaşmaya istekli görünüyor ve deniz yosununu birlikte yuvarlamak, havaya kaldırmak ve başının üstünde taşımak üzere işbirliği gerektiren davranışlar sergiliyorlar.
Bu bir oyun olabilir mi? Bir açıdan o denli. Hayvan araştırmacıları bir davranışı incelediklerinde, onun bir ‘oyun’ olması için üç kriteri karşılaması gerekir. Öncelikle, istekli ve eğlenceli görünmeli. İkinci olarak, daha önemli davranışlardan farklı olmalı. Abartılı ya da kasıtlı biçimde yarım yamalak olabilir. Üçüncüsü, hayvanlar gerilimli ya da aç görünmemeli; bu durum sağlıklı olduklarını gösterir. ‘Kelp takma’ bu kriterlerin üçünü de karşılar.
Hayvanlar açısından oyunun eşgüdüm ve hareket maharetlerini geliştirmek üzere uzun vadeli yararları kelam bahsidir. Doruklarında ince tüy kökleri bulunduğu için, deniz yosununu başlarının üstünde taşımak balinalar için keyif verici bir tesir yaratıyor olabilir. Hatta tahminen de gıdıklanıyorlardır.
BAŞKA YARARLARI DA OLABİLİR
Deniz yosunuyla oynamanın eğlenceli olmaktan diğer yararları da olabilir. Bazılarımız bir masaj salonunda ya da meskende, deniz yosunundan yapılan yüz maskelerinin tadını çıkarırız. Tıpkı şey balinalar için de geçerli olabilir. Derileri bir ölçü virüs ve bakteri barındırdığından, kimi deniz yosunu cinslerinin, balinalara yararlı biçimde bakteri üremesini azalttığı keşfedildi. Balinalar, bakteri üremesiyle baş edebilmek için daima biçimde deri dökmek zorundadırlar.
Başka ihtimaller de kelam konusu. Deniz yosununu pek çok kez itmek, balinaların şimdi hayatının başlarındaki istenmeyen konukları olan midye ve deniz bitlerinden kurtulmalarına da yardım ediyor olabilir. Balinalar devasa olduklarından, pek çok omurgasız çeşidi onlara tutunarak seyahat yapar ya da hayatlarını bu canlılar üzerinde asalak olarak geçirir ve bu durum balinaların canını sıkar. Meksika kıyılarında görülen gri balinalar, temelde bitlerden çok karidesler ya da minik yengeçlerle akraba olan kaşıntı verici balina bitlerinden kurtulabilmek için tekraren insanlardan yardım istedi.
Bilim insanlarının aktardığı kadarıyla, Kızıldeniz yunuslarının cilt bakımı yapmak için derisini süngerlere ve yumuşak mercanlara sürtmesine misal halde, öbür deniz memelilerinde de kendi kendini tedavi etme davranışı gözlemlendi. Yeşil deniz kaplumbağaları da kabuklarını temizlemek hedefiyle mercan ve kayalıklara sürtünürler. Daha fazla dron ve daha âlâ kameralar kullanıldıkça, gelecek yıllarda kamera kaydı yapılan ve paylaşılan daha fazla ‘kelp takmış’ balina görmemiz beklenen görünüyor. ‘Kelp takmak’, bizlere kambur balina üzere güzel bilinen canlılar hakkında dahi hâlâ öğrenecek ne kadar çok şey olduğunu gösteriyor. Bu balinaların kibar ve meraklı tabiatı, deniz yosunuyla oynadıklarını ya da onları kullandıklarını gördüğümüz durumlarda düzgünce aydınlanıyor. Artık bile, tabiatta hâlâ keşfedilmemiş pek çok gizem mevcut.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
