Özel eğitimde emel; kendi kendine kâfi duruma gelmeleri için bireylere temel ömür maharetlerini kazandırabilmektir. Bu nedenle seanslarda bir dakikayı bile boşa geçirmemek, en verimli biçimde seansı değerlendirebilmek çok değerlidir. Tahminen o dakika birey; kazandığı yeti ile ileride ebeveyni yanında olmadığında hayatta kalabilmeyi başaracaktır. Tıpkı vakitte özel eğitimde süreklilik ve işbirliği de olmazsa olmazlardandır.
Peki hayat çabası için bu kadar değerli olan bu hizmet ne kadar profesyonel olarak sunuluyor? Her birey için özel eğitimin uygulanış formu parmak izi kadar özel olduğu halde hangi bireyler bu hizmeti yönlendiriyor? Okul-aile-uzman-hekim işbirliği bu kadar değerliyken özel eğitimde bu mevzuya ne kadar değer veriliyor? Yalnızca masa başına alınan çocuk ile daima boyama, tak-çıkart, yapma-etme talimatlarıyla yönlendirilen özel eğitim ne kadar başarılı olabilir?
Özel eğitim için yeterli şahıslar olabilmek; tecrübe, sabır, pratik zeka, ileriyi görebilmek, tahlil odaklı davranabilmek vb. bir çok yetiyi beraberinde getirir. Pekala bireyi tanımak için uzun müddet onu seansa alıyor olmak kıymetli midir? Bu mevzuda ehil olan kişi tecrübesiyle seansa aldığı bireyi kısa periyodik bir müşahedeyle dahi kapıdan girdiği birinci andan itibaren az çok kestirim edebilir ve onun hakkında bir öngörü oluşturabilir. Seanslar ve yapılan müşahede, görüşmeler ile bireyin ilerideki gelişim özelliklerine ait bir kestirim gücüne sahip olabilir. Bireye neler kazandırılması gerektiği, nelerin tedbirinin alınması gerektiği, onu nerelere yönlendirmenin elzem olduğu üzere bahisler büyük kıymet taşımaktadır.
Birey için birinci seansta alınmış olan bir teşhis yok ise uygun bir yaklaşımla (ne durumu çok vahim ne de değersiz göstererek) ebeveynin en düzgün anlayabileceği formda ilgili uzmana yönlendirme yapılmalıdır. Psikiyatrist, nörolog, fizik tedavi tabibi ya da hepsini içeren tıbbi bir görüş çok değerlidir uzman için. Konulan teşhis sonrası tabip ile yapılan görüşmeden itibaren duruma ait bilgi ve izlenecek yol haritası saptanarak aile eğitimi başlatılmalıdır. Varsa okul psikoloğu ve öğretmenle de durum ile ilgili iş birliği için görüşme düzenlenmelidir. Bunlar ile ilgili makul aralıklarla tabip denetimleri, test teknikleri uygulanmalıdır. Bireyin gereksinim duyduğu özel eğitim takımı amaçlar doğrultusunda iş birliğine dayalı olarak acilen özel eğitim hizmetine başlamalıdır. Örneğin; down sendromu teşhisiyle çalışmak için kurumda kesinlikle özel eğitim uzmanı, psikolog, fizyoterapist, dil konuşma terapisti üzere uzmanlar eş güdümlü çalışma gerçekleştirmelidirler. Aile eğitimi ve terapisi ile ailenin dertli bekleyişi azaltılmaya çalışılmalıdır. Tasa kesinlikle bir ölçü olmalıdır ki aile doktor dayanağını kesmesin ve özel eğitimi gereksiz bir uygulama olarak görmesin.
Özel eğitim; bireyi masa başına oturtup daima yap-boz, tak-çıkart çalışmaları yapmak değildir. Eğitim yeri; yeri geldiğinde toplumsallaşmayı destekleyecek bir kafe ya da öz-bakım maharetlerini kavratacak bir tuvalet ortamı olabilmelidir. Marketten uzman ile birebir olarak yapılan alışveriş, dürtüselliği azaltma emelinin yanı sıra, toplumsallaşmayı arttırma, para kavramı kazandırarak sayısal beceriyi ilerletme hedefi güdebilmelidir. Drama çalışmaları ile örneğin konutta rahatsızlanan ebeveyn için ambulansın nasıl çağrılacağı ve adresin nasıl verileceği üzere hayatta kalma marifeti vb. desteklenebilir. Terapist ile çocuk yolda giderken bir orta terapist çocuğun yanından ayrılır üzere yaparak bu türlü durumlarda gerçek ömürde onun nasıl davranması gerektiği biçiminde öğretici çalışmalar yapabilir. Çalışmalar; somuttan soyuta hakikat ilerlemelidir. Renksiz bir kalem ile üç nokta çizilerek sayı kavramına girilmemelidir. Evvel “tane” kavramı verilerek çocuğun sayı ile obje ortasında münasebet kurabilmesi sağlanmalıdır. Üç adet şekerin üç sayısının yazılı olduğu karton üzerine koyularak nesne-sayı bağı kazandırılabilir. Zımpara kağıdı üzere bir objeyle üç sayısının çizili olduğu kart üzerinde çocuk parmak ile sayı takibi yaparak çizim marifetini ve istikamet kavramını geliştirebilir. Sonra kalın, renkli bir kalem ile nokta üzerinden adeta oyun oynar üzere sayı çizme çalışmaları yapılabilir.
Sözcük dağarcığı çalışmalarında da somuttan soyuta hakikat gidilmelidir. Örneğin; otomobil kavramı için evvel maket bir otomobille çalışılmalı sonra otomobil fotoğrafı daha sonra otomobil çizimi ile çalışmalarda ilerlenmelidir. Harf kavramı da çocuğa harfe mana kazandırarak verilmelidir. Örneğin; “tık, tık, tık” biçiminde kapı çalma sesi ile “t” harfi ilişkilendirilmelidir. Ayağında bebeğine “eee, eee, eee” biçiminde sallayan çocuğun önüne “e” harfi yazılı bir kart konularak aksiyon ile harf ortası münasebet kurması sağlanmalıdır. Bu da gösteriyor ki harfler, hayattaki birtakım ses ve objelerin sözü için kullanılan işaretlerdir.
Özel eğitimde temel alınacak konu; çocuk ve gencin ebeveyn yanında olmadan hayatta kalabilmesine ait temel hünerleri kazanmasını sağlamak daha sonra ikincil kıymette olan yetilerin kazandırılma sürecine başlamaktır. Çocuk kendi başına yemeğini yiyip, suyunu içebiliyor mu, bağımsız olarak üstünü çıkartıp giyebiliyor mu? Bu temel maharetlerin kazandırılmasında da etaplı olarak çalışmalar sürdürülmelidir. Örneğin; kıyafeti giyme çalışmalarından evvel çıkartma çalışmaları yapılmalıdır. Bunda da tek kolu çıkmış bol bir tişört ile çıkartma sürecine başlanılabilir. Zira özel eğitim her vakit kolaydan zora hakikat ilerleyen bir nitelik taşımaktadır. Yapılan çalışmalar ile ebeveyn kesinlikle bilgilendirilmeli ve ailenin dayanağı alınarak aile etkin hale getirilmelidir. Anaokulu ya da okuldaki öğretmenlerle yapılan çalışmalar konusu paylaşılarak eş güdümlü hareket edilmelidir. Psikiyatrist, nörolog üzere alınan doktor randevuları, kullanılan ilaçlar kurum psikoloğu tarafından takip edilmeli ve tabip ile daima diyalog içinde bulunulmalıdır. Parmak izi niteliği taşıyan özel eğitimde çocuğun ileride hangi basamağa gelebileceğinin ön kestirimi çok değerlidir. Örneğin; yaygın gelişimsel bozukluk teşhisli bir çocuğa harfleri olan ilgisi saptanılmışsa oyun yoluyla okuma yazma çalışmaları başlatılabilir. Böylelikle okula başladığında toplumsal sorunlar yaşayacak olan çocuk okuma yazma marifeti ile artı kazanarak okula başlayacak ve özgüveni daha yüksek olacaktır. Öğretmenin asistanı olan çocuk arkadaşlarına bir şeyleri öğretmek için uğraşacak ve toplumsallaşması artacaktır. Okuma yazma çalışmaları ile artikülasyon sorunlarının tahlili ve özel öğrenme zahmetine eşlik eden sorunların sağaltımı da mümkün olabilir. Bu çalışmaların başında da çocuğun bir şeyleri aksi yazma ve çizme eğilimi için hamur ve zımpara kağıdı ile yapılan harfi ve istikameti takip etme maharetleri pekiştirilir.
Özel öğrenme zahmeti teşhisli çocuk ve gençlere vakit zaman uygulanacak CAS ve WISC-R üzere testlerle zeka kapasitesini oluşturan ferdi fonksiyonlara ilişkin zihinsel alanlar ortası bağlar gözlemlenebilir. Örneğin; çocuğun görsel uzam yeteneği çok ileride iken, kısa müddetli işitsel hafızaya eşlik eden ardıl bilişsel süreç alanı ortasında kıymetli bir gelişimsel fark var ise buna ait bilişsel müdahale programı başlatılmalıdır. Ailenin daima “ders çalış” ya da öğretmenin “aslında zeki çocuk, çalışsa yapar” üzere kelamlarıyla düzeltilmeye çalışılan çocuk bir bilişsel müdahale programına ve uzman dayanağına muhtaçlık duymaktadır. Temel akademik seviyenin düşük olması ileride toparlanılması sıkıntı bir öğretim hayatına yol açacaktır.
Sonuç olarak; özel eğitim bireye hayatta kalabilmeyi sağlayacak yetiler kazandırması nedeniyle son derece değerlidir. Bu kadar değerli olan bu hizmet lakin ehil olan, özverili bireyler ile verilebilir. Bu hizmetten tam manasıyla randıman alabilmek için okul, aile, uzman, hekim iş birliği ve daima yenilikleri takip edip, bunları hayata uyarlayarak sağlanabilir.
