BAHTİYAR ABDULKERİMOV/MUHAMMET NAZIM TAŞCI – Pakistan süreksiz hükümet Başbakanı Anvarul Hak Kakar, Türkiye ve Pakistan’ın “geleneksel süper ilişkileri” olduğunu belirterek Türkiye, İran ve Pakistan ortasındaki irtibat (demir yolu) sıkıntısının tekrar canlandırılabileceği koridorların geliştirilmesinin, bölgeye ve tüm uluslara pek çok fırsatlar sunacağını söyledi.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 16. Tepe Toplantısı’na katılmak üzere Özbekistan’ın başşehri Taşkent’e gelen Pakistan Başbakanı Kakar, Türkiye-Pakistan ikili bağlantıları, İsrail’in Gazze’ye yönelik taarruzları ve Türkiye’nin sorunun tahlili için garantörlük sistemi önerisi, çoğunluğu Afgan sistemsiz göçmenlerin Pakistan’dan gönderilmesi ve Hindistan’la bağlantılar hakkında AA’ya değerlendirmelerde bulundu.
SORU: Hindistan ve Pakistan ortasındaki diplomatik alakalar 5 Ağustos 2019’dan bu yana gergin ve ticaret durma noktasına geldi. İki ülke ortasındaki 3 bin 323 kilometrelik geniş hudut göz önüne alındığında, bu mevcut durumun sürdürülebileceğine inanıyor musunuz ve Hindistan ile Pakistan ortasında gelecekteki diplomatik görüşmeler için rastgele bir optimistlik var mı?
Kakar: Çok teşekkür ederim. Optimistlik konusuna gelince ben tabiatı prestijiyle optimist bir beşerim. Her ne vakit milletlerimiz ortasında şiddetli durumlar olsa da sürekli umudun olduğunu hissediyorum. Biz (Hindistan ile) inişli çıkışlı bir tarihe sahibiz. Farklı tarihlerde (Hindistan ile) çok güç devirler yaşadık, üç sefer savaştık. Bununla birlikte Hindistan ile Pakistan kelam konusu olduğunda yaklaşık 2 milyarlık devasa bir nüfus kelam konusu. Pekala, 2 milyar insan daima bir savaş duygusu içinde kalabilir mi? Bu, sürdürülemez bir model üzere görünüyor ya da bu ilgiler ne vakit normalleştirilebilir? O halde bunun nasıl normalleştirilebileceği mutlaka iki ülkenin başkanları tarafından, seçkinleri tarafından, sivil toplumları tarafından, teşebbüsçü sınıfları tarafından araştırılması gereken bir yanıt. (Bu durum) Toplumun her bölümü için bir zorluk. Bu ticari münasebetlerin yahut diğer türlü ilgilerin ne vakit normalleşebileceğine dair kısa vadeli bir yanıt veremem lakin bölgenin karşılıklı olarak birbirinden faydalanması gerekiyorsa bu bölgenin geleceği (ilişkilerin normalleşmesi) budur.
SORU: Türkmenistan doğal gazını Afganistan üzerinden Pakistan ve Hindistan’a taşımak üzere tasarlanan Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) doğal gaz boru çizgisi projesi 2017 yılında başladı. Bu projenin mevcut durumu hakkında bilgi verebilir misiniz? Ayrıyeten, Pakistan ve Hindistan ortasındaki ilgilerin projenin geleceğini etkileyebileceğinden kaygı ediyor musunuz?
Kakar: Türkmenistan, Pakistan ve Afganistan tarafında hususla ilgili büyük bir istek var ve bu da projenin dizaynını kolaylaştırdı. Hindistan’a gelince, biz bu projenin Hindistan’ın iktisadına ucuz ve sürdürülebilir güç sağlayacak cinste bir proje olduğunu düşünüyoruz. Lakin (Hindistan) tüm bu düzenlemenin dışında kalmayı tercih ederse bunu hala yapabilirler. Ancak benim kendi anlayışıma nazaran Hindistan olsun ya da olmasın, Türkmenistan gazı bu bölgenin ekonomik yararı için kullanılabilir. Biz de bu maksada ulaşmaya odaklanmış durumdayız.
SORU: Son periyotta Hindistan ve Pakistan askerlerinin Keşmir hududunda çatışmalara girdiğine şahit olduk. Hudut boyunca tekrar başlayan bu çatışmaları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kakar: Keşmir, Hindistan ve Pakistan ortasında çözülmemiş bir sıkıntıdır ve Pakistan’ın klâsik tavrı bu sorunun Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu kararlarına nazaran çözülmesi gerektiği tarafındadır. Bu, Keşmir toprakları için değil, Keşmir halkı için unsurlu bir duruştur. (Keşmir halkı) Kendi geleceklerini, mukadderatlarını, kendi halklarının iradesine nazaran belirleme hakkına sahiptir ve Pakistan her vakit diplomatik ve siyasi olarak bu duruşu destekleyecektir. Bence Güney Asya’da alakaların olağanlaşması için Keşmir’in ele alınması ve çözülmesi gereken bir sıkıntı olduğu, tüm önderler (devlet liderleri) tarafından farkına varıldı.
SORU: Pakistan kısa bir mühlet evvel, sayıları 1,7 milyonu aştığı bildirilen Afganistan vatandaşları da dahil olmak üzere sistemsiz göçmenleri hudut dışı etme kararı aldı. Bu karar memleketler arası toplumdan tenkit ve reaksiyonlar aldı. Pakistan bu tenkitlere nasıl cevap veriyor. Bu devirde sistemsiz göçmenleri hudut dışı etme kararının alınmasına ne sebep oldu?
Kakar: Yasa dışı göç dünyanın hiçbir yerinde hiçbir ülke tarafından teşvik edilmemiştir. Afganistan kelam konusu olduğunda Orta Asya komşusu olsun yahut İran, Çin ve Pakistan olsun, sonun her iki tarafında da yaşayan beşerler var. Öyleyse neden, yalnızca bölgede değil, bölgenin ötesinde bile Avrupa, ABD yahut öbür ülkeler olsun diğer hiçbir ülke (yapmazken) Afgan ulusuna diğer türlü davranması konusunda Pakistan’a özel muamele ediliyor? Her devlet öteki ülke vatandaşlarıyla (ilişkisinin) kural ve kanunlara uygun olmasını ister. Biz bunu daha evvel yapmalıydık. Bu hususta biraz geç kaldık. Lakin bu defa (başka ülke vatandaşlarına) kural ve maddelere uygun formda davranma konusunda hayli kararlıyız ve uzun vadede, dünyanın geri kalanı üzere olağan bir sisteme sahip olmanın Afganistan vatandaşlarının ve Pakistanlıların faydasına olacağını düşünüyorum.
SORU: Türkiye, İsrail-Filistin ihtilafının tahlilini kolaylaştırmak için bir garantörlük sistemi fikrini ortaya koydu ve garantör devletlerin İsrail, Hamas ve Filistin Fetih Hareketi ile bağlantı kurmasını önerdi. Pakistan’ın bu teklif karşısındaki tavrı nedir?
Kakar: Pakistan olarak, Riyad’da düzenlenecek olan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) özel oturumuna katılmayı dört gözle bekliyoruz. İİT’nin öncü bir üyesi olarak, İİT’nin Gazze’de yaşanan insani trajedilerin ve tüm İslam ülkelerinin ortak yansısının tartışılacağı ve şiddetin ve savaşın derhal durdurulmasını sağlayacak uygun bir forum olduğunu düşünüyoruz. Bunun yanı sıra besin, ilaç ve öteki gereksinimlerin temin edilebilmesi için insani yardım koridorunun derhal tesis edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Zira bölgede bir insanlık trajedisi yaşanıyor ve bunun yalnızca bölgede değil, muhtemelen bölgenin ötesinde de yayılma tesiri olacaktır.
SORU: Türkiye ile Pakistan ortasındaki bağlantıların mevcut durumu hakkında genel bir bilgi verebilir misiniz? Bağlarda uygunlaştırılması gerektiğine inandığınız alanlar var mı?
Kakar: Türkiye ve Pakistan’ın klasik olarak mükemmel bağlantıları var. Mevkidaşlarımızla halktan halka, hükümetten hükümete olağanüstü, fantastik bağlantılarımız var. (İlişkilerimiz) Bu, mutlaka rastgele bir ülkeyle şahit olabileceğimiz kusursuz (ilişki) formlardan biri oldu. Ben şahsen halihazırda uyum ve işbirliğimizin olduğu birçok alan olduğunu düşünüyorum. Lakin bu geliştirilebilir. Hatta Türkiye, İran ve Pakistan ortasındaki temas probleminin yine canlandırılabileceği koridorların geliştirilmesi üzere kimi fırsatlar da yaratılabilir. Bu da tüm uluslara ve tüm bölgeye pek çok fırsat sunacaktır ve bunu bölgedeki tüm insanların ortak faydası için kullanabiliriz.
