Çarpıntı, kalbin süratli atması atması,terleme, titreme ya da sarsılma, soluğun daraldığı ya da boğuluyor üzere olma duyumu, göğüs ağrısı ya da göğüste sıkışma, bulantı ya da karın ağrısı, baş dönmesi, ayakta duramama, sersemlik ya da bayılacak üzere olma duyumu, üşüme, ürperme ya da ateş basması duyumu, uyuşmalar(duyumsuzluk ya da karıncalanma duyumları), gerçek dışılık(derealizasyon: çevreyi olduğundan farklı algılama) ya da depersonalizasyon(kendini bedenini olduğundan farklı algılama),denetimini yitirme ya da çıldırma korkusu,ölüm korkusu panik atağın bahisleridir.
Panik atak nasıl başlar nasıl devam eder sorusunu cevaplamadan evvel klasik şartlanma ve edimsel şartlanma nedir bunu anlatmam gerek zira panik atak klasik şartlanma ile başlıyor ve edimsel şartlanma ile devam ediyor.
Klasik şartlanma Rus fizyolog Ivan Pavlov’un yaptığı araştırmalara dayanmaktadır. Pavlov’un ortaya attığı “bağ kurma” tekniğiyle olaylar ve objeler ortasında bağlar kurulur. Pavlov, köpekler üzerinde deneyler yapmıştır. Yaptığı deneyde, bir eliyle köpeğe et verirken öbür eliyle de bir zil çalar. Köpek başta bunu anlayamaz, zira eti yemekten dışında bir şeyle ilgilenmiyordur. Ancak birkaç denemeden sonra köpek, zil çaldığında peşinden et de geldiğinden artık sadece zil sesi duysa bile salyası salgılar. Zira zil sesi ile et ortasında bağ kurmuştur atık. Başta köpek için bir mana tabir etmeyen zil, daha sonra köpek için mana söz eden bir şeye dönüşmüş olur. Kedinize birkaç seferden fazla kedi maması verdiğinizde kediniz artık sizin gelişinizle mama ortasında bağ kurar
ve sizi görür görmez size hakikat koşar. Farklı bir örnek vermek gerekirse çocuğunuz yoğurt yemek istemiyorsa sevdiği meyvelerle yaptığınız yoğurt salatası yoğurda karşı olumlu bir tavır geliştirmesini sağlayabilir. Ya da köpekten korkuyorsanız, ve bir arkadaşınızı her kezinde köpeğiyle birlikte görüyorsanız artık köpek ile arkadaşınız ortasında bağ kurduğunuz için köpeğe verdiğiniz yansıyı arkadaşınıza da verebilirsiniz. Arkadaşınızı gördüğünüzde olağanda irkilip korkmazken artık köpekle bitirtirdiğiniz için arkadaşınızı gördüğünüzde güya köpeğini görmüş üzere irkilirsiniz.Panik atak da klasik şartlanma ile başlar. Kalp atışlarınızın hızlanması olağanda korkutucu bir uyaran değilken kalp atışlarınız hızlandığında (mesela koştunuz diyelim kalp atışlarınız hızlandı) bu durumda korkmazken, klasik şartlanmadan sonra korkmaya başlayabilirsiniz. Kalp atışlarının hızlanması ile korku zihnimizdebitişir. Bu durumda artık kalp atışlarımız arttığında tasa duymaya başlayabiliriz. Panik atak klasik şartlanma ile başlar ancak edimsel şartlanma ile devam eder.
Edimsel şartlanma ne demek? Bizim davranışlarımızı yöneten davranışlarımızın sonuçlardır. Şayet bir davranışımız bize ödül getiriyorsa o davranışı devam ettirme eğilimimiz artar ya da davranışımız sonucunda istemediğimiz bir şeyden kurtuluyorsak da o davranışımı devam ettirme isteği duyarız. Panik atak edimsel şartlanma ile nasıl devam ediyor pekala? Kalp atışlarınız hızlandı ya da karıncalanma duyumsadınız ya da terlemeye başladınız ve aklınıza ölüyorum fikri geldi ve doğal olarak paniklediniz yani tasa duydunuz, tasayı azaltmak için kendinizi hastaneye attınız diyelim burada hastaneye gitmenizle tasa azalıyor yani istemediğiniz bir şeyden kurtulmuş oluyorsunuz işte bu kısım edimsel şartlanma oluyor. Yani yaptığınız davranış(hastaneye gitme davranışı) korkunuzu azaltıyor, istemediğiniz sizi rahatsız eden histen kurtulmuş oluyorsunuz hasebiyle artık her telaş duyduğunuzda dert duymamak ve ölmek üzere olmadığınızdan emin olmak için hastaneye koşuyorsunuz. Her hastaneye gidişinizle kısa müddetliğine rahatlıyor(kaygı azalıyor) lakin sonraki gün tekrar tıpkı korku geri dönüp ensenize yapışıyor. Bu kısıma edimsel şartlanma diyoruz.
Panik bozukluk vücut duyumlarının felaketleştirilmesi ile başlar. Felaketleştirme sonucu ortaya çıkan panik atakta kalp krizi, beyin kanaması, denetimi kaybetme biçiminde niyetler vardır. Mevt niyetleriyle alakalı sorun yaşayan bireylerle çalışırken bu bireylerin öncesinde doktor muayenesinden geçip geçmediklerini sorarız. Esasen danışanlar birçok sefer doktora gittikten sonra psikoloğa gitmeye karar verirler. Danışanlar doktor doktor gezerler ve fizikî, biyolojik rastgele bir sorun olmadığı formunda geribildirim aldıktan sonra bizlerle görüşmeye gelirler.
Danışanların panik belirtilerini başlatan, sürdüren, alevlendiren davranışlarına ve fikirlerine ve de felaketleştirici inançlarına odaklanılır. Bedensel duyumların tehlikeli olarak yorumlanması ile kişi telaş duymaya başlar. Yani burada yorumlamada yapılan bir davranış kişinin hislerini etkilemektedir. Kişi panik atak sırasında hangi bedensel duyumları duyumsuyor, aklından hangi niyetler geçiyor, hangi hisleri hissediyor ve hangi davranışları yapıyor yani panik atakla nasıl başa çıkmaya çalışıyor bunlar danışanla bir arada tespit edilmeye çalışılır. Yani panik atak gelmesin diye aldığı tedbirler neler, panik atak geldiğinde neler yapıyor? Panik atak gelmeden evvel neler yapıyordu? Ve bunun yanında şahıslar ortası münasebetlerinin nasıl olduğu da öğrenilmelidir.
Sorunun ne vakit ortaya çıktığına bakılmalıdır, nasıl bir seyir izlemiş bunlar öğrenilmelidir. Panik atağı tetikleyen bir hayat olayı yaşamış olabiliriz. Bunu keşfetmek gerekir. Pabik atakların başladığı vakitte hayatımızda değişiklik olarak neler var bunlara bakmalıyız. Kent değişikliği ya da bir vefat ya da yeni bir işe başlama ya da okul mezuniyeti üzere hayat olaylarının olup olmadığı denetim edilmelidir, birçok vakit yaşanılan bir hayat olayının üzerine panik ataklar görülmektedir.
Panik atak kişinin hayatını ne tarafta etkiledi nelerin önüne geçiyor görüşmelerde bunun üzerinde durulmalı zira danışanı görüşmeye getiren panik atak değil onun getirdiği kısıtlamalardır.
Danışanın yaşadığı sorun hakkında ne düşündüğü çok kıymetlidir ona nazaran bu yaşadıkları neyden kaynaklanmakta ve tahlili nasıl olacak bunları öğrenmek gerekir.
Görüşmelerin öncelikli maksadı: 1. Danışanın kendi niyetlerini tanımlamayı başarması, 2. Danışanın kendi kanılarını alternatif fikirlerle değiştirebilmesi. Danışan alternatif fikir geliştirebilirse his ve davranışları da değişebilir. Kanılar duyumların felaketi işaret ettiği istikametindedir felaket dışında neleri işaret edebilir üzerinde çalışılmalıdır. Vücut duyumu-düşünce-duygu-davranış ortasındaki ilgiye odaklanılmalıdır.
Panik atak geçiren danışanlar vücutlarında bir ağrı ya da kalp atışlarında bir hızlanma olup olmadığını denetim ederler, denetim ederler zira olabilecek makus bir şeyin önüne geçme bahtları olsun diye. Bu türlü davranınca daha da fazla vücutlarına odaklanıp ne duyumsadıklarına dair denetimlerini artırırlar. Danışanlar panik atak geldiğinde kaçınma davranışları yaparlar(hastaneye gitme, vb.) ve bu davranışlar şahısların olumsuz niyetleriyle yüz yüze gelmesinin önüne geçer, kişi hastaneye gittiği için güzel olmayan bir durum yaşamadığı kanısına inanmaya başlar hastaneye gitmediğinde ne olacağını görme fırsatını elinden kaçırır ve olumsuz niyetine inanmaya devam eder. Hatta olumsuz kanısı kendi kendini doğrulayan kehanet haline gelmiş olur.
Danışandan geçirdiği panik atağı taklit etmesi ya da zihninde canlandırması istenebilir böylece his ve kanıları fark etmek kolay olabilir.
Danışanın panik atak anında zihninden geçen düşünceler(örn. kalp krizi geçiriyor olabilirim, felç olacağım, kör olacağım, boğulacağım, nefes alamayacağım) danışanla birlikte değerlendirilmeye alınır. İspat ve karşı ispat yoluyla niyetler incelenebilir. Yani fikirler destekleyen ne üzere datalar var desteklemeyen ne üzere datalar formunda mercek altına alınır. Bu kısım bilişsel teknikler kısmında yapılan çalışmalardır.
Davranışsal kısımda ise duyumları artırmayla oluşan belirtiler ile fikirler ortasındaki bağlantı üzerinde çalışılır. Duyumları artırmayla oluşan belirtiler ne demek? Mesela kalp atışlarının artışını kalp krizi geçirmesiyle irtibatlandıran bir kişiyi düşünelim. Bu şahıstan kalp atışlarını artırması istenir. Kalp atışları hızlanması ile istenen duyum artırılmış olur. Bu duyumu kişi ölebilirim formunda kıymetlendirebilir kalp krizi geçirebilirim halinde yorumlayabilir. Bu duyumu yaşadığında ölebilirim formunda yorumladıktan sonra kişi doğal olarak kendi yorumuna uygun olarak ölmemek için tedbir alacak yani kaçma kaçınma davranışları sergileyecektir. Örneğin, hastaneye gidecek ya da içinden sessizce dua okuyacaktır. Özetle birey rahatlamaya çalışacaktır. Rahatlamak için yaptığı davranışlara kaçma kaçınma ve güvenlik sağlama davranışları deriz.
Eğer kişi bu kaçma kaçınma davranışlarını yapmazsa mesela hastaneye gitmezse ne olur? Düşünün ki öleceğinizi düşünüyor olduğunuz halde hastaneye gitmiyorsunuz. Kulağa çok garip ve ürkütücü geliyor değil mi? Vefat tehlikesiyle karşı karşıya olduğunuzu düşünüyorsunuz ve hastaneye gitmeme davranışını tercih ediyorsunuz. Tasanız daha da yükselecektir. Yani kaçınma davranışınızı gerçekleştirmeyince rahatlamayacaksınız ve tasanız yükselecektir. Hastaneye gitmeyince ya da öbür kaçınma davranışlarınızı yapmayınca telaşınız yükselecektir lakin dert da başka hislerde olduğu üzere sonsuza kadar sürmeyecektir bir müddet yükselişe geçecek pik noktasına ulaşacak ve daha sonra yavaş yavaş düşüşe geçecektir. Yani tasanın bir ömrü vardır. Şiddeti daima birebir kalmaz. Kaçma kaçınma ve güvenlik sağlama davranışlarını yapmayınca birey tasa ile yüz yüze geldikçe korkuya karşı duyarsızlaşacak ve telaşını yönetmeye başlayabilecektir. Danışanlara seansta bu deneyimletilmeye çalışılır. Yani dert ile yüz yüze gelme çalışmaları yapılır. Danışan müsaade verirse danışanla birlikte yapay bir panik atak seans sırasında yaratılmaya çalışılabilir. Belirtileri artırma metodu kullanılabilir. Mesela süratli hızlı nefes alması istenerek kalp atışlarını kendisi artırması sonra nefesini yavaşlatarak kalp atışlarını düşürmesi istenebilir. Ya da ellerinde karıncalanma duyumsadıktan sonra felç olacağı formunda bir kanısı beliren bir bireyi hayal edelim bireyden kendi kendine ellerini sıkarak ellerinde karıncalanma duyumunu kendi yaratması istenir. Danışanlara panik atağı yönetebilmesi için gevşeme, denetimli soluk(diyafram nefesi), kese kağıdı soluma teknikleri öğretilir.
Yapay panik atak yaratıldıktan sonra danışan bu panik atağı nasıl yönetebileceğine dair bir fırsat yakalamış olur. Danışandan panik atak yaratıldıktan sonra gevşeme, denetimli soluk(diyafram nefesi), kese kağıdı soluma teknikleri kullanarak panik atağı bitirmesi istenir böylelikle danışan korkuyu nasıl denetim altına alacağını kavrar. Bu durumda danışan panik atağı başlatıp bitirebileceğini görmüş olur. Yani kalp atışlarını danışan kendi artırabildiğini ve sonra yeniden kendi azaltabildiğini deneyimlemiş olur. Yapay panik atakla gerçek panik atak ortasındaki farklar sorulabilir danışana.
Bu uygulamalar sırasında ölebilirim, bayılabilirim, felç olabilirim biçimindeki fikirler ortaya çıkar ve uygulama sonrasında bu kanılara ne olduğu ile ilgili de çalışma yapılır yani danışan tarafından bedeninde duyumsadıkları tekrar yorumlanır. Böylelikle panik atak kısır döngüsü kırılmaya başlayacaktır.
Tersine niyetlendirme metodu kullanılabilir. Bu yaklaşımda kişinin korktuğu kaçındığı terleme, titreme, çarpıntı, uyuşma, ağrı kendi iradesiyle oluşturması istenir. Burada kişinin korktuğu sonuçları abartması istenir. Danışana şu denilebilir: ‘ Seni korkutan ne ise onun gerçekleşmesini kendine söyle.’ Ölmekten korkan bir danışana şöyle denilebilir: ‘Ölmene müsaade vermeye çalış.’ Bu teknik duyumsama azalana kadar sürdürülmelidir,yani terleme azalana kadar, titreme çarpıntı azalana kadar ya da uyuşma azalana kadar devam edilmesi gerekir.
Görüşmelerin gündemi danışanla birlikte belirlenen gaye listesinden seçilmelidir. Ya da yakın bir vakitte yaşanan bir ömür tecrübesi de görüşmenin gündemi olarak seçilebilir. Görüşmeye bir evvelki görüşmede verilen mesken çalışması ile başlanır.
Danışana görüşmelerde nasıl bir yol izleneceği açıklanmalıdır yani danışan panik atakla alakalı nasıl bir sistem kullanılacağını özetle panik atağı yönetme rasyonelini, matematiğini anlamalıdır. Danışana anksiyete ile ilgili bilgi verilmelidir. Danışandan aktiflik çizelgesi doldurması istenebilir böylece danışan saat saat ne yaptığını müellif bedensel duyumları denetleyebilme, çevreyi denetleyebilme hüneri kazanma talihi olur. Sonrasında danışanlarla niyetlerle çalışmak gerekir. Niyetlerle çalıştıktan sonra davranışsal deneyler yapılabilir. Kaçınma davranışlarını azaltılması istikametinde çalışılmalıdır. Daha sonrasında niyetler üzerine çalışmak gerekir. Bir niyet seçilip bu türlü düşünmenin artı ve eksisi ne olabilir biçiminde bir çalışma yapılabilir.
Panik atak bizatihi geri gelir mi?
Evet, gelebilir şayet danışan seanslarda öğrendiği hünerleri tekrar etmezse panik atak geri gelebilir. Hafif bir uyguna gitmeyle seanslarda verilen konut çalışmalarının yapılmaması panik atağı tekrar çağırabilir.
Panik ataklar bittikten, panik atağın tekrar gelmemesi tedbir alınmalıdır. Panik atak gerilimli bir devirde ortaya çıkar, hasebiyle mümkün bir gerilim kaynağı ne olabilir bunları keşfetmek gerekir. Gerilimli bir olay yaşadığında gerilimle nasıl başa çıkabileceği konusunda danışana marifet kazandırmak gerekir. Böylece gerilimli bir hayat olayı karşısında kişi yaşadığı gerilimi yönetebilecek ve panik atak geçirme ihtimali düşecektir. Panik atak tekrar gelse dahi kişi artık onunla nasıl başa çıkacağı konusunda birçok metot öğrenmiş bir halde seanslardan ayrılır.
Panik atak ve panik bozukluk farklı şeylerdir panik bozuklukta yalnızca panik ataklar görülürken, toplumsal fobi yaşayan birey toplumsal ortamda panik atak geçirebilir ya da depresyondaki bir birey depresyona ek olarak panik atak geçirebilir ya da yaygın korku yaşayan bir birey kaygılandığı durumlara ek olarak panik atak geçirebilir.
Kaygılarınızı yönetebilmeniz dileğiyle.
