Paratiroid bezleri, boyun ön kısmında, tiroit (guatr) bezinin her iki yanında bulunan, insan bedeninin en küçük organlarıdır. Boyutları irice bir pirinç tanesi kadar olup çoklukla dört tanedirler.
Paratiroid bezleri kanda kalsiyum seviyesinin olağan sonlar içinde kalmasını sağlayan tek organdır. Şayet paratiroit bezleri işlev görmezse (hipoparatiroidi) kanda kalsiyum ölçüsü düşer, bezler fazla işlev görürlerse (hiperparatiroidi) bu kere de kanda kalsiyum ölçüsü artar. Her iki durum da önemli şikayetlere ve başta kalp, böbrek, damarlar olmak üzere birçok organda işlev bozukluklarına neden olur.
Paratiroid Tümörleri
Bir dokudan kaynaklanan kitle yapan oluşumlara tümör denir. Tümörlerin âlâ huylu (selim) ve berbat huylu (malign) olmak üzere iki tipi vardır. Tümörler bazen gözle görülemeyecek kadar küçük olabilirken, bazen de etrafındaki organları itip, bulunduğu yerden dışarıya gerçek çıkıntı yapacak kadar büyük olabilirler.
Paratiroid tümörleri ise ekseriyetle birkaç santimi geçmezler ve boyun bölgesindeki kasların ortasında sıkışıp kaldıklarından sıklıkla gözle görülmezler, hatta elle yapılan muayenede bile nadiren tespit edilirler.
İyi Huylu Paratiroid Tümörleri
İyi huylu paratiroid tümörlerinin başka ismi adenomdur. Neyse ki, paratiroid tümörlerinin %95’i güzel huyludur. Yani kanser değildir. Bunlar, isminden da anlaşılacağı üzere etraf dokulara yayılım yapmayan, kendi kapsülünün dışına asla çıkmayan, kan ya da lenf damarları yoluyla bedenin öteki yerlerine yayılmayan tümörlerdir.
Kötü Huylu Paratiroid Tümörleri, Paratiroid Kanseri
Kötü huylu paratiroid tümörlerinin öbür ismi paratiroit kanseridir. Epeyce nadir görülürler. Paratiroidde bir kitle saptandığında bunun berbat huylu (malign) olma mümkünlüğü %5’i geçmez. Makus huylu paratiroid tümörlerinin öteki organlara ilişkin makus huylu tümörlerden farkı, hastanın hayatını tümörün kendisinin değil, tümöre bağlı olarak gelişen yüksek kalsiyum seviyelerinin tehdit etmesidir. Nitekim de makus huylu tümörlerde kanda kalsiyum seviyeleri çok yükselir ve bu kalp kasında kasılma bozukluklarına sebep olarak ani kalp durmasına sebep olabilir.
Paratiroid Hiperplazisi Nedir?
İyi huylu olsun, berbat huylu olsun, paratiroit tümörlerinde hastalık sıklıkla tek paratiroit bezini meblağ, öbür üç bez sağlıklıdır. Hiperplazide ise hastalık dört bezi birden fiyat. Bu durumun bir artısı vardır, bir de eksisi:
Paratiroid hiperplazisinin artısı, her ne kadar görünüm tümör üzere olsa da aslında ortada bir tümör olmamasıdır. Yalnızca bezdeki hücre sayısı artmıştır. Paratiroid hiperplazisinin eksisi ise; hastalığın bir bezde değil, tüm paratiroit bezlerinde olması sebebiyle ameliyatta cerrahın tüm bezleri bulmak zorunda olması (ki bu güç bir iştir) ve üçünün kesinlikle çıkartılması gerekliliğidir.
Böbrek Hastalıkları İle Paratiroid Hiperplazisinin İlgisi Var mı?
Evet var, hem de çok önemli düzeyde! Kronik böbrek yetmezliği paratiroit hiperplazilerinin en sık nedenidir. Bu hastalar sıklıkla diyalize girerler ve diyalize girme müddeti uzadıkça hastanın paratiroit bezlerinin hiperplaziye uğrama mümkünlüğü da o kadar artar. Bunun sebebi açık değildir lakin elbette böbreğin kalsiyum tutma ve fosforu bedenden atma halinde özetlenebilecek doğal işlevinin bozulmuş olması temel etkendir.
Paratiroid Hiperplazisi Ameliyatı Nedir, Nasıl Yapılır?
Boyun ön kısmına 3-4cm uzunluğunda bir kesi yapılır. Cerrahın işi adenom ameliyatından daha güçtür. Zira adenom ameliyatında yalnızca bir bez hastadır ve cerrahın onu bulup çıkartması kafidir. Hiperplazide ise cerrah dört bezi de bulmak zorundadır.
Paratiroid Adenomu Ameliyatı Nedir, Nasıl Yapılır?
Paratiroid adenomu, paratiroid bezinin uygun huylu (selim) tümörüdür. Ameliyat öncesi yapılan radyolojik testlerde (ultrasonografi, sintigrafi, vs) adenomun yeri tespit edilmişse cerrahın da hastanın da işi kolaydır. Boyun ön bölgesinde 3-4 cm uzunluğunda bir kesi yapılır ve ameliyat öncesi tespit edilen yerdeki adenom kolaylıkla bulunup çıkartılır.
Kanda Kalsiyum Yüksekliği Nasıl Şikayetlere Neden Olur?
Kanda kalsiyum yüksekliği hayli sinsi bir hastalıktır. Aylarca, hatta genç hastalarda yıllarca hiçbir bulgu vermez. Üstelik ortaya çıkan bulgular da hayli siliktir; halsizlik, bitkinlik, tüm bedende, bilhassa kollarda ve bacaklarda ağrılar. Bunlar birçok hastalıkta görülebilecek şikayetler olduğundan bir yandan bu hastalara teşhis konulamaz, öbür yandan da onlara kimse inanmaz; hastalık hastası oldukları düşünülür! Bu hastalarda tahminen de en somut bulgu, böbrek taşı ya da kumu düşürmeleridir. Lakin bu da her hastada görülmez.
Kanda Kalsiyum Yüksekliğinin Ne Ziyanı Var?
Kalsiyumun insan bedenindeki asıl misyonu kas kasılmasıdır. Kasların kasılabilmesi için hücrelerin içine kalsiyumun girmesi gerekir. Şayet kalsiyum kanda çok fazlaysa hücre içine fazla ölçüde geçiş olur ve kaslar daima kasılırlar. Bu da kas ağrılarına neden olur. Öbür yandan böbrek, kanda fazla ölçüdeki kalsiyumu atmaya çalışır. Bu durum, bir yandan böbreği yorarak hasar görmesine neden olurken, öteki yandan da böbrek içinde kalsiyumun birikerek taş ya da kum oluşmasına taban hazırlar. Lakin asıl risk kalp için geçerlidir. Unutmamak gerekir ki, kalp bir pompadır ve bu pompa kalp kasının kasılıp gevşemesi ile çalışır. Kalp kasına fazla ölçüde kalsiyum girişi tıpkı öteki kaslarda olduğu üzere kalbin daha sık ve denetimsiz kasılmalar yapmasına neden olur ki bu durum kalp yetmezliğine ve kalpte ritim bozukluğuna neden olur. Bunların her ikisi de hayati risk oluşturan durumlardır.
Kanda Kalsiyum Düşüklüğü Nasıl Şikayetlere Neden Olur?
Kanda kalsiyum yetersiz olduğunda kaslar kasılamaz ve büzüşürler. Bu durum en besbelli biçimde parmak uçlarında ve dudaklarda kendini hissettirir. Bedenin bu bölgelerinde uyuşma, karıncalanmalar olur. Ayrıyeten bedende önemli bir güç kaybı olur. Hastalar bu durumu tipik olarak “kolumu kaldıracak halim yok” formunda söz ederler.
Kanda kalsiyum düşüklüğünün en sık nedeni tiroit ameliyatlarıdır; tiroit ameliyatlarında ezkaza paratiroit bezlerinin çıkartılması ya da ziyan görmesi sonucu ortaya çıkar.
Kalsiyum yüksekliğinin bilakis kanda kalsiyum düşüklüğü çabucak bulgu verir, hiç beklemez.
Otoimmun Hipoparatiroidi (Hipokalsemi) Nedir?
Ender görülen doğumsal bir hastalıktır. Tüm kalsiyum düşüklüklerinin %1’ini oluşturur. Bu insanlarda genetik bir hastalık sonucu ya paratiroit bezleri yoktur, ya da bu bezlerin almaçları (reseptörleri) aktif çalışmaz. Hastalık sıklıkla kendini ergenlik çağında, tipik kalsiyum düşüklüğü şikayetleri ile belirli etmeye başlar ve yıllar geçtikçe şikayetler artar.
Kanda Kalsiyum Düşüklüğünün Ne Ziyanı Var?
Daha evvel de açıklandığı üzere, kasların kasılabilmesi için kalsiyumun hücre içine girişine ihtiyaç vardır. Kanda hücre içine girecek kâfi ölçüde kalsiyum yoksa kaslar yeteri kadar kasılamaz. Bu durum elbette, en önemli tesirini kalp kasında gösterecektir. Kalp kası kasılmak için kâfi kalsiyumu bulamazsa kasılmalar azalır, yavaşlar. Bu durum ani kalp durmasına kadar gidebilecek önemli bir sıkıntıdır.
Paratiroid Ameliyatları Sonrası Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Her türlü paratiroit ameliyatından sonra (kötü huylu tümör, adenom, hiperplazi) bir ölçü kalsiyum düşüklüğü şikayetleri (ellerde, dudaklarda uyuşma, karıncalanma) olur. Bu şikayetlerin seviyesi, ameliyat öncesi periyotta kandaki kalsiyumun yüksekliğine ve bunun mühletine bağlı olarak değişir. Lakin sıklıkla tüm şikayetler birkaç gün içinde azalarak kaybolurlar.
