Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji ve Metabolizma Bilim Kolu Öğretim Üyesi ve Avrupa Endokrinoloji Derneği Başkanı, EndoBridge Kurucu Başkanı Prof. Dr. Okan Bülent Yıldız, Antalya’da düzenlenen EndoBridge Kongre kapsamında sozcu.com.tr’ye özel bilgiler verdi.
Prof. Dr. Okan Bülent Yıldız
PKOS’UN İSMİ DEĞİŞMELİ Mİ?
Polikistik over sendromunda değerli meselelerden biri de hastalığın ismi. Şu an tıp dünyasında ‘adını değiştirmeli miyiz?’ sorusunu konuşuyoruz. Evet, ismi polikistik over sendromu ve hasebiyle herkeste şu algı oluşuyor; bu bir over hastalığı ya da yumurtalık hastalığı. Bu mevzuda dünyada en çok atıf alan çalışmalardan birini Türkiye’de biz yaptık. Bu bir yumurtalık hastalığı değil ve daha değerlisi PKOS’lu bayanların birçoğunun yumurtalıklarında polikist yok ya da polikistik over durumu var ancak onlar da hasta değil. Hasebiyle isminin yanlış olduğunu düşünüyoruz.
Burada sorun teşhis koyabilmek. Bir hasta ortalama 4 doktora gittikten sonra lakin teşhis alıyor. Hastalar çok mutsuz, hekimlerin kendilerini anlamadığından şikayet ediyor.
HANGİ BELİRTİLER BEDELLENDİRİLİYOR?
Polikistik over sendromunda şikayetler ekseriyetle ergenlik periyodunda başlıyor. Hastalarda birincisinden itibaren adetler sistemsiz olmaya başlıyor; mesela 3-6 ay hiç adet görmedikleri oluyor. Bu da tabi ruhsal olarak kahra yol açıyor. İkinci olarak manzarada kahır yaratacak halde bedende erkek tipi tüylenme ve saç dökülmesi, sivilcelenme oluyor. 18-19 yaşında bir genç kız için bu ruhsal olarak yıkım.
“TÜYLENME SORUNU TÜRK BAYANLARINDA ESASEN VAR”
Üç kriterimiz var teşhis koymak için. Birincisi erkek tipi hormonların kanda yüksek olması ve bunun da bıyık, göğüs bölgesinde çok tüylenme yapması. Bu kriteri belirlerken sorun yaşıyoruz zira hormon ölçümleri her yerde standart değil; bir yerde yüksek başkasında düşük çıkabiliyor. Ayrıyeten Türk bayanlarında yapısal olarak da fazla tüylenme var. Hasebiyle bu şahısların hepsinde hormonel bir hastalık olduğu manasına gelmiyor. Bayanlar doktora gittiğinde bir kısmına ‘sende hormonel hastalık var’ deyip gereksiz tetkik yapılabiliyor, bir kısmı ile ise olağan olarak değerlendirilip hiç ilgilenilmiyor.
İkinci kriter adet düzensizliği. Bu durumda da hastalar, bayan doğuma başvuruyor ve ekseriyetle yıllarca doğum denetim hapı kullanmak durumunda kalıyorlar. Bu ilaçların da zati uzun periyot kullanımında kendine nazaran olumlu olumsuz tesirleri var. Ayrıyeten adet düzensizliği de ileri yaşta kısırlık olarak kendini gösterebiliyor.
Üçüncü kriter ise yumurtalıktaki imaj. Polikistik over imgesi, yani çatlamamış 2-9 milimetrelik kistler. Lakin bizim o manzaraya hakikaten sendromun bir modülü dememiz için belirli bir sayıda olması gerekiyor ve yumurtalığın hacminin de aşikâr bir oranın üzerine çıkması gerekiyor. Lakin görüntülemelerde çoklukla hacme bakılmıyor, sayısı için de ‘çok sayıda’ denilip geçiliyor. Münasebetiyle da birçok bayan aslında alakası yokken polikistik overi var diye etiketleniyor. Teşhisteki bu sorunlar yalnızca Türkiye’de değil tüm dünyada var.
Bu üç kriterden üçünün olmasıyla teşhis koyabilirken bazen bu üçünden ikisinin olması yetiyor. Lakin bazen de polikistik over sendromunun klinik bulgularını taklit eden bir sürü öteki hastalıklar olabiliyor. Mesela tiroidi az çalışıyorsa adetleri bozulabilir ya da bir grup enzim bozuklukları birebir polikistik over üzere belirtiler verebiliyor. Yani çok sıkıntı teşhis koyabiliyoruz ve hasebiyle hekimler da hastalar da anlamakta zorlanıyor. Bu husustan anlayan ve inceleyen merkez sayısı hudutlu olduğu için hastalar hakikat teşhis ve uzun devir tedavi alamıyorlar.
TÜRKİYE’DE GÖRÜLME ORANI YÜKSEK
Türkiye’de görülme oranı dünyaya nazaran çok yüksek. Dünyada en yüksek polikistik over imgesini yüzde 30’larda bulan biziz. Bunun nedenini şu an bilmiyoruz. Toplumda birçok bayan polikistik over sendromu olduğunun farkında da değil. Yıllarca epilasyon merkezlerine gidiyor tekrar de sonuç alamıyor. Ancak hiç gidip bir endokrin uzmanına başvurmuyor.
TEDAVİSİ VAR MI?
Hasta teşhis aldıktan sonra birinci olarak hastayı rahatsız eden tüylenme ve adet düzenlemesi için ilaç tedavileri var. Bu mevzuda şanslıyız. Ayrıyeten çocuk sahibi olma konusunda da kısırlık tedavisi olmak gerekiyor. Aslında polikistik over sendromu, kısırlık demek değildir. Yani her hasta kısır olacak manasına gelmiyor fakat internette bu hususta çok bilgi kirliliği var. Benim birçok hastam hiç tedavi görmeden, sağlıklı ömür üslubu edinerek hamile kaldı ve sağlıklı bebekler doğurdu. Bu hastalarda yumurtlama sorunu oluyor lakin bu bir yıl içinde yumurtlamalı birkaç tane adeti olmayacak manasına gelmiyor. Ancak yeniden de olmazsa yardımcı üreme tekniklerini kullanarak yüzde 100’e yakın oranda yüksek muvaffakiyet sağlayabiliyoruz.
Bunların yanında gebelikteki gebelik şekeri, düşük riski üzere birçok sorun, polikistik overlerde daha çok görülüyor. Doğumdan sonra ise bu kere annenin kendisi ile ilgili uzun periyot sıhhat riskleri gündeme gelebiliyor. Münasebetiyle polikistik over sendromlu her hasta birbirinden farklı olabilirken tıpkı hastanın da yıllar içinde şikayetleri ve kliniği değişerek geliyor.
DEPRESYON RİSKİ 7 KAT DAHA FAZLA
35 yaşından sonra kilo veremiyor, insülin direnci başlıyor, bu hastalarda şeker hastalığı riski 4 kata varan oranda arıyor.
Zeminde insülin direnci olduğu için de erkek tipi hormonlar da fazla salınıyor. Yani hem erkek tipi hormon yüksekliği de insülin direnci birbirini etkiliyor. Hem kozmetik şikayetler hem gebelik problemleri hem doğumla ilgili riskler hem de metabolik hastalıklar sonucunda yağlı karaciğer riski daha fazla görülüyor. Ayrıyeten kalp damar hastalığı risk faktörleri daha fazla. Tabi ki tüm bunlar his durumunu da etkiliyor. Yeniden dünyada birinci kere Türk bayanlarında yaptığımız çalışmalarda, bu hastalarda 7 kat artmış depresyon riski bulduk ve bunu üreme tıbbının en kıymetli mecmualarından birinde yayınladık. Hastalarda tedavi için doğum denetim hapı verilmesi durumunda, ilaçlar sentetik kadınlık hormonu içerdiği için onlar da his durumunu değiştirebiliyor. Hasebiyle hem polikistik over sendromunun yarattığı his durum değişikliği var hem de doğum denetim hapını daima aldığınızda iştahınızda, dert durumunuzda değişiklik olabiliyor, depresyon varsa artabiliyor.
Ayrıca yeniden literatüre birinci defa bizim kazandırdığımız bir durum da diş eti hastalıklarının bu hastalarda daha sık görülmesi. Bunun da insülin direnci ile ilgili olduğunu biliyoruz.
Kalp krizi, inme üzere riskler fazla lakin öte yandan o kistler çatlamamış olduğu için birinci adetten menopoza kadar olan vakit uzayabiliyor. Hasebiyle bir manada şu anda bizim yeni tartıştığımız daha literatürde bilgi olmayan husus ‘acaba PKOS bütün bunlara karşın ömrü uzatan bir hastalık olabilir mi?’ Yumurtalığın az çalışmasının ve erken yaşta durmasının ömrü kısalttığını biliyoruz. PKOS’ta aslında bir rezerv var, halk ortasında çatlamamış yumurta dedikleri, hasebiyle birinci adetle menopoz ortası uzun oluyor. Hasebiyle PKOS’u olanlar daha fazla östrojene maruz kalıyorlar. Bu durum ömrü uzatan bir şey olabilir mi? Bunlar yeni araştırmaların soruları olacak.
PKOS VE KANSER RİSKİ
PKOS rahim zarı kanserinin riskini çok artırıyor. Temel nedeni de düzensizlik nedeniyle adetlerin ortalarının açılması. Bir bayanın rahim zarının kalınlaşmasının engellenmesi için doğal hayatta muhakkak vakitlerde adet kanaması oluyor olması lazım. Lakin bir bayan 6 ay adet görmezse o kalınlaşma östrojen tesiriyle daima devam ediyor. İşte o noktada oradaki hücrelerin biyolojik davranışı değişip rahim zarı kanserini oluşumuna neden olabiliyor. Münasebetiyle hastaların kesinlikle makul aralıklarla adet görmelerini sağlamamız gerekiyor.
Burada yeniden şöyle bir sorunla karşılaşıyoruz, Tüylenmesi olan genç bayanın yüzde 40’ında adet kanaması aydan aya varmış üzere görünüyor lakin yumurtlama yok. Yani tüylenmesi olan her genç bayanın ‘yumurtlaması sağlıklı mı?’ diye de bakmak lazım.
PKOS VE OBEZİTE
Obezite ile ilgili çok çalışma yaptık. Şunu biliyoruz ki, kilo aldığınız vakit sistem külfetli çalışmaya başlıyor; erkeklik hormonu artıyor, adet tertibi bozuluyor, tüylenmesi artıyor. Obezite PKOS’un görülme ihtimalini artırırken, PKOS olanlarda da obezite daha sık görülüyor.
NELER YAPILMALI?
Bu hastalığı olan bayanların kendi deneyimlerini paylaşması gerekiyor. Ayrıyeten teşhiste yaşadığımız zorluğu aşmak için birçok uzmanlık alanında eğitimler verilmeli ve bu alanlar birbiriyle ilgide olmalı. Daha çok bilinirlik gerekiyor ve daha çok araştırma gerekiyor. 18 yaşına kadar hastalarda adet düzensizliğinde takip öneriyoruz ve 12-13 yaşındaki bireylere çabucak teşhis konulmaması gerektiğine inanıyoruz.
GEÇ YAŞLARDA TEŞHİS EDİLİRSE…
Geç yaşlarda teşhis edildiğinde de tedavi mümkün olabiliyor lakin daha güç oluyor. Ne kadar erken o kadar yeterli. Mesela 35 yaşından sonra tedavide doğum denetim hapı kullanımı ile ilgili önemli kısıtlamalarımız oluyor; tansiyonu, migreni, şekeri varsa doğum denetim hapı veremiyorsunuz. Türkiye’de pek dikkat edilmiyor lakin sigara içenlerin de bu ilacı kullanmaması gerekiyor. Zira doğum denetim hapı sigara içenlerde beyinde ya da bacakta pıhtı atma ihtimalini artırıyor.
HORMON BOZUCULAR
Çocukluk çağında hormon bozuculara maruz kalmak PKOS’un gelişmesinde tesirli. Plastik kullanımı, mikrodalga kullanımı, işlenmiş besin tüketimi dahil birçok şeyle ilgili değerli düzenlemeler yapılmalı, politik tedbirler de alınmalı.
