Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji ve Metabolizma Bilim Kısmı Öğretim Üyesi ve Avrupa Endokrinoloji Derneği Yöneticisi Prof. Dr. Okan Bülent Yıldız, PKOS hakkında ayrıntılı bilgiler verdi.
Polikistik over sendromunun (PKOS) Türkiye çok sık görüldüğünü belirten Prof. Dr. Okan Bülent Yıldız, teşhis koymadaki meselelere dikkat çekti. Tıp dünyasında değerli çalışmalara imza atan Prof. Dr. Yıldız, PKOS ile ilgili çok fazla yanlış bilginin dolaştığını da vurguladı. Pekala PKOS nedir, belirtileri nelerdir, tedavisi var mı? PKOS’u olan bayanlar gebe kalabilir mi? PKOS ile kanser ortasında bir bağlantı var mı? Prof. Dr. Yıldız cevapladı…
Prof. Dr. Okan Bülent Yıldız
Polikistik over sendromu (PKOS) çok değerli bir sıhhat sorunu; dünyada ve ülkemizde milyonlarca bayanı ilgilendiriyor. Halk ortasında çokça konuşulan bu hastalıkla ilgili bilhassa internet ortamında ve toplumsal medya mecralarında yanlış ve eksik bilgiler mevcut. Farkındalığın artırılması ve gerçek bilgilendirme için polikistik over sendromu konusunun daha çok gündeme gelmesi gerektiğini düşünüyorum.
Polikistik over sendromunda baş karıştırıcı ve kıymetli sıkıntılardan biri hastalığın ismi. Yumurtalıklarda birden fazla kistin bulunması manasına gelen “polikistik over” sözü hastalığın güya sırf bir yumurtalık sorunu olduğu algısını yaratıyor. Meğer PKOS bedende bütün organları etkileyen bir hormonal ve metabolik bozukluk. Ayrıyeten yumurtalıklarında kistleri olan her bayan PKOS hastası olmadığı üzere PKOS hastalarının bir kısmında yumurtalıkta kist manzarası bulunmuyor. Tüm bu nedenlerden, dünyada bu mevzuda uzman bilim insanları olarak “sendromun ismini değiştirmeli miyiz?” konusunu tartışıyoruz.
PKOS tanısı koyabilmek hayli güç. Çalışmalar bir hastanın ortalama 4 doktora başvurduktan sonra yanlışsız teşhis aldığını gösteriyor. Hastalar teşhis sürecinden ve tıbbi izlemlerinden genel olarak mutsuz ve tabiplerinin kendilerini anlamadığından yakınıyor.
HANGİ BELİRTİLER BEDELLENDİRİLİYOR?
Polikistik over sendromunda şikayetler ekseriyetle ergenlik devrinde başlıyor. Hastalarda birincisinden itibaren adetler sistemsiz olmaya başlıyor. Her ay adet görmenin yerine altı aya kadar hiç adet görülmeyen periyotlar oluyor. Beraberinde bedende erkek tipi tüylenme artışı, saç dökülmesi, ciltte yağlanma ve sivilcelenme üzere kozmetik sorunlar de ortaya çıkıyor. Böylece daha gençlik yıllarından itibaren ruhsal etkilenme ve duygudurum bozuklukları görülebiliyor.
TANI KOYMAK ZOR
Tanıda kullandığımız üç kriter var. Birincisi erkek tipi hormonların kanda yüksek olması ve bununla birlikte yüzde ve bedende istenmeyen tüylenme artışı. Hem klinik hem de laboratuvar olarak bu kriterin belirlenmesinde güçlüklerimiz var. Bedende istenmeyen erkek tipi tüylenmenin derecesini belirlemek için standart bir skorlama sisteminin kullanılması gerekiyor. Zira bu oranı belirlemek, Türkiye’de ve Doğu Akdeniz bölgesinde sık görülen ve hormonal bir bozuklukla bağlantısı olmayan yapısal tüylenmeden ayırt edilmesi açısından çok değerli. Ayrıyeten hormon ölçüm metotları ne yazık ki şimdi her merkezde standart ve emniyetli degil. Yanlış sonuç verebiliyor. Bu nedenlerle gerçekte hasta olmayan birine hormonal hastalığı olduğu söylenebilirken kimi PKOS’lu hastalarda da hakikat teşhis koyulamayabiliyor.
İkinci teşhis kriteri adet düzensizliği. Bu durum yumurtlama bozukluğuna işaret ediyor. Erken yaşta adet düzensizliği ile ortaya çıkan yumurtlama bozuklukları doğurganlık çağında kısırlık ile de kendisini gösterebiliyor.
Üçüncü teşhis kriteri ise yumurtalıklardaki polikistik over imajı. Ultrasonografide polikistik over imajını çatlamamış yumurta içeren kistler oluşturuyor. Bizim bu imgeyi polikistik over sendromunun bir modülü olarak kabul etmemiz için bu kistlerin bir kısmının belirli çapta ve sayıda olması ya da yumurtalıkların hacminin artmış olması gerekiyor. Lakin yapılan her görüntülemede yumurtalıklar bu formda değerlendirilmiyor. Hasebiyle gerçekte PKOS olmayan bayanlar yalnızca bir ultrasonografi manzarası nedeniyle PKOS’lu hasta olarak gereksiz etiketlenebiliyor.
Bu üç teşhis kriterinden en az ikisinin bulunması teşhis için yetiyor. Fakat kesin teşhis koymadan PKOS’u taklit edebilecek başka bozuklukların da ekarte edilmesi gerekiyor. Bunlar ortasında tiroid bezinin az çalışması, prolaktin isimli süt hormonunda yükseklik ya da kimi böbreküstü bezi enzim bozukluklarını sayabiliriz. Bununla birlikte bedende erkek tipi tüylenme artışı olan bayanların yüzde 40’ında adetler aydan aya düzenliymiş üzere görünürken aslında yumurtlama sorun olabilir. Bu nedenle hirşutizm yani erkek tipi tüylenme artışı olan her bayanda sağlıklı yumurtlama olup olmadığına bakmak gerekiyor.
Prof. Dr. Yıldız, PKOS’da en değerli sorunun teşhis koymak olduğunu söyledi.
En son yayınladığımız milletlerarası teşhis ve tedavi kılavuzunda altını çizdiğimiz kıymetli bir konu 12-13 yaşlarında birinci adet sonrası adet düzensizliği olan her genç kıza çabucak PKOS tanısı koyulmaması. Bu mevzuda bir risk olduğunu belirterek kesin teşhisin 18 yaşına kadar takip sonrasında adet düzensizliğinin devam etmesi durumunda koyulmasını öneriyoruz.
Tanı koymanın bu derece kompleks olması ile birlikte, PKOS konusunda özelleşmiş, sendromun yaratabileceği tüm sorunlara yönelik çok disiplinli çalışan merkez sayısı tüm dünyada ve Türkiye’de sonlu olduğu için hastaların yanlışsız teşhis alması ve uzun periyot uygun takip ve tedavilerinde zahmetler yaşanıyor.
TÜRKİYE’DE GÖRÜLME ORANI YÜKSEK
PKOS Türkiye’de her 5-7 bayandan birini etkiliyor. Bunun yanı sıra bizim yaptığımız çalışmalar 3 teşhis koyma kriterinden biri olan “ultrasonografik olarak polikistik over görüntüsü”nün Türkiye’de yüzde 30’larda olduğunu gösteriyor. Bu sayı dünyada başka ülkelerdeki sayıların üzerinde. Bunun dışında toplumda birçok bayanın polikistik over sendromu olduğunun farkında olmadığını da biliyoruz. Yıllarca doktor kontrolü olmaksızın epilasyon merkezlerine gidip istediği sonucu alamayan ve sonrasında bize başvuran hastalarımız var.
PKOS VE OBEZİTE
PKOS ve obezite bağı hakkında gerek A.B.D.’de gerekse Türkiye’de yürüttüğümüz çalışmalar bize kilo alımı ile birlikte bir PKOS hastasında insülin direncinde artış, erkek tipi hormonlarda yükseklik, tüylenme artışı ve adet sistemi bozuklukları daha şiddetli hale geldiğini gösteriyor. Obezitenin PKOS görülme bahtını artırdığını ve PKOS hastası olanlarda da obezitenin daha fazla görüldüğünü söyleyebiliriz. Güzel haber, yalnızca yüzde 5-10 civarında bir kilo kaybı ile bile obez PKOS hastalarında yumurtlama bozuklukları başta olmak üzere birçok sorun tabiatıyla çözülebiliyor.
PKOS VE DİYABET
PKOS’lu bayanlarda insulin direnci ile alakalı olarak tip 2 diyabet riski 4 kata varan oranlarda artıyor. Ayrıyeten gebelikte gebelik şekeri de daha fazla görülüyor. Bunun yanısıra yağlı karaciğer, kalp ve damar hastalığı risk faktörleri ve kolesterol bozukluklarının arttığını biliyoruz. Ayrıyeten dünyada birinci defa bizim gösterdiğimiz lakin sonrasında diğer merkezlerin çalışmalarıyla da teyit edilen halde diş eti hastalıkları da PKOS’da daha fazla karşımıza çıkıyor.
PKOS VE KANSER RİSKİ
PKOS rahim zarı kanseri riskini besbelli olarak artırıyor. Fazla ölçüde kadınlık hormonu (östrojen) salınımı beraberinde, uzun müddet adet görememe, rahim zarında kalınlaşma ve sonrasında rahim zarı hücrelerinin biyolojik davranışının değişimiyle rahim zarı kanseri gelişmesine yol açabiliyor. Bu nedenle PKOS hastalarının doğal yollarla ya da ilaç kullanarak muhakkak aralıklarla adet görmelerinin sağlanması son derece değerli.
PKOS VE DEPRESYON
PKOS’lu bayanlarda duygudurum değerlendirmesi değerli ve ekseriyetle atlanabilen bir konu. Türkiye’deki datalarımız PKOS’ta duygudurum bozukluğu ve depresyon riskinin 7 kata varan oranda arttığını gösteriyor. Hastalarda uzun devir tedavide kullanılan doğum denetim hapları da sentetik kadınlık hormonu içerdikleri için his durumunu değiştirebiliyor. Hasebiyle hem sendromun kendisi depresyona meyil yaratıyor, hem de doğum denetim hapları daima kullanımda iştah değişikliği, telaş bozukluğu ve depresyonu tetikleyebiliyor. Ayrıyeten hem depresyon hem de doğum denetim hapları insülin direnci ve metabolik bozukluk riskini artırdığı için hastalarımızı bu istikametten de takip etmemiz gerekiyor.
TEDAVİSİ VAR MI?
PKOS’un yol açtığı bütün sıhhat sorunlarına tahlil üretmek mümkün. Teşhis aldıktan sonra birinci olarak hastayı rahatsız eden tüylenme artışı üzere kozmetik yakınmalar ve adet düzensizliği için ömür şekli değişiklikleri beraberinde ilaç tedavileri kullanıyoruz. Çok küçük yaşlardan itibaren adet düzensizliği nedeniyle uzun mühlet doğum denetim hapı kullanan hastalar var. Bu ilaçların sigara ile birlikte katiyetle kullanılmaması gerekiyor. Zira beyin ya da öbür bir organa pıhtı atma ihtimalini artırıyor. Ayrıyeten uzun periyot kullanımda olumsuz ve istenmeyen yan tesirleri olabileceği için bu taraftan tertipli doktor kontrolü gerekli.
PKOS mutlaka kısırlık manasına da gelmiyor. Çocuk sahibi olmak isteyen hastalarımızın bir kısmı yalnızca sağlıklı hayat stili ile hamile kalabilirken bir kısmında ilaç tedavisi ve yardımcı üreme tekniklerinin kullanım gereksinimi oluyor. Bu metotlarla yüzde 100’e varan oranlarda gebelik sağlamak mümkün.
PKOS’lu bayanlar yanlışsız tedavi ile çocuk sahibi olabiliyor.
PKOS’ta diyabet başta olmak üzere uzun devir sıhhat risklerinin de dikkatli bir halde yönetilmesi gerekiyor. Bu manada sağlıklı beslenme ve sistemli fizikî aktivite ön plana çıkarken zımnî şeker, tip 2 diyabet önemli obezite ve kilo verememe durumlarında ilaç tedavilerini de kullanmamız gerekebiliyor.
NELER YAPILMALI?
Tanıda yaşadığımız zorlukları aşabilmek için memleketler arası kılavuzlar hakkında daha fazla bilgilendirme ve eğitim gerekiyor. PKOS’un yol açtığı değişik sorunlarla ilgilenen birçok uzmanlık kolunun birbirleriyle bağlantılı ve koordine çalışması gerekiyor. Bu hastalığı olan bayanların ferdî deneyimlerini akran kümelerinde birbirleriyle paylaşmaları değerli. Ayrıyeten sendrom hakkında bilmediğimiz pek çok hususun aydınlatılmasına yönelik daha fazla bilimsel araştırmaya gereksinim var.
