Duvar Kitap’ın bu ayki belge konusu polisiye edebiyat. Biz de bu bağlamda bir soruşturma hazırladık ve Oğlak Yayınları – Maceraperest Kitaplar’ın müelliflerine iki temel soru yönelttik.
Soruşturmaya katılan isimler şu biçimde: Ercan Akbay, Yaprak Öz, Cenk Çalışır, Deniz Gürsoy, Nurhan Atacık, Burak Akgüç, Çağatay Yaşmut, Armağan Tunaboylu ve Suphi Varım.
‘TÜRK POLİSİYESİ EN ŞENLİKLİ, EN VERİMLİ VAKTİNİ YAŞIYOR’
Dünden bugüne, polisiye edebiyatın gelişimi hakkında neler söylemek istersiniz?
Ercan Akbay: Gotik edebiyatın büyük muharriri Edgar Allan Poe’nun polisiye edebiyatın miladı kabul edilen ‘Morgue Sokağı Cinayeti’ (1841) isimli uzun hikayesini editörü olduğu mecmuada yayımlamasının üzerinden yüz seksen yıldan fazla mühlet geçmiş olsa da, polisiye kurgudaki hataların dedektif tarafından çözümlenerek cürümlünün cezalandırılmasını anlatan olay örgüsü değişmemiştir. Klasik polisiye anlatının sacayakları olan kabahat, hatalı ve dedektifin yer aldığı şablon kurgunun birinci öğesi, hikayenin odağındaki cürüm içeren olayın gizemli (enigmatic) olmasıdır. Kıssanın başlangıcında karakterleri ve dedektifimizi tanır, olayın ipuçlarını öğreniriz. Sonra soruşturma süreci başlar.
Polisiye anlatım biçimindeki farklılık arayışları bilhassa yine yükseliş periyodu olarak kabul ettiğimiz 1970’li yıllardan başlayarak okura kâfi çeşitliliği sunmuştur. Sonuç olarak, polisiye edebiyatta klasik yapıyla çağdaş çeşitlilik çabucak her devirde iç içe olmayı sürdürmüş ve bu durum çatışma değil zenginlik yaratmıştır. 2000’li yıllara damgasını vuran kuzey polisiyesi dalgasının sonuna geldiğimiz yıllarda, global manada bir kısırlık buhranının yaşandığını gözlemliyorum. Polisiye edebiyattaki yaratıcı gelişimin sakinlik devri içine girdiğini düşünenlerdenim. Bu durumu aşmak için sadece müelliflere değil, yayıncılara ve okurlara da iş düşüyor.
Yaprak Öz: Birinci ortaya çıktığı vakitlerden itibaren gizemli büyüsüyle insanları tesiri altına alan polisiye edebiyatın, bilhassa son yıllarda büyük bir gelişim yaşadığını düşünüyorum. Bunda hem yaygınlaşan dijital kanalların polisiye dizilere verdiği ehemmiyetin tesiri sonucunda insanların polisiye okumaya teşvik olması hem de günümüzün fevkalade süratli ve gerilimli yaşayış üslubunda kaçacak, sığınacak, zihin dinlendirecek beğenilen bir liman olarak polisiye okumanın yararını görüyorum. Türkiye’de ise, bir sakinlik devrinin akabinde Ahmet Ümit’in canlandırdığı polisiye sevgisini günümüzde pek çok müellif sık sık eser vererek canlı tutmakta. Sanıyorum Türk polisiyesi en şenlikli, en verimli vaktini yaşıyor.
Cenk Çalışır: Ahmet Mithat Efendi’den bu yana geçen yüz elli yıllık süreçte Türk polisiye edebiyatı elbette gelişti. Dünya çapında mükafatlar alan, yapıtları birçok lisana çevrilen birkaç tane de olsa muharrirlerimiz var fakat bu kâfi değil. Hem muharriri hem de okuru açısından derinlikli bir profil yok bence. Ülkemiz okuru, birkaç muharrir dışında polisiye edebiyat üretimlerini ve üreticilerini tanımıyor. Daha çok popülerlikten beslenen bir algı var ki -bu yanlış anlaşılmasın, tanınan berbattır, demiyorum- okura ulaştırılamayan, tanınan olmayan nitelikli eserler de var diyorum.
Öte yandan mevzunun yalnızca üretimle ilgili olmadığı açık. Yayınevleri, devlet sübvanseleri, tanıtım eksikleri, maliyetler üzere birçok parametre masaya yatırılmadan tıbbın gelişiminin tanımı eksik kalacaktır.
Ancak kısaca değinmek gerekirse, bilhassa son yirmi yılda televizyon kanallarının, portalların çoğalması sinema ve dizilerin edebiyat uyarlamaları ile okurun ilgisinin polisiyeye yöneldiğini söyleyebiliriz. Polisiyenin “burada bir ceset var kim öldürmüş sanki?” anlatısından ibaret olmadığını duyurabilirsek cinsin okuru çoğalacaktır.
Deniz Gürsoy: Ülkemizde evvela çeviri, sonraları yabancı meşhur polisiye karakterler üzerine yazılmış yerli müelliflerin polisiyeleri, sonra özgün yerli polisiyeler biçiminde bir evrimden sonra bu günlere geldik. Son 20-30 yıldır polisiye muharrirlerimiz edebiyat dünyasındaki “Polisiye edebiyat mıdır değil midir?” tartışmaları bir yandan sürüp yerli polisiyeciler edebiyat dünyasında neredeyse kabul görmezken, yabancı yazarlarla yarışabilecek ölçüde kaliteli polisiye romanlar üretmişlerdir.
Nurhan Atacık: Başlarda polisiye, bilimin ve aklın edebiyattaki karışığıydı, hatta Sherlock için isimli dedektifliğin birinci tanınan temsilcisi diyebiliriz. Meğer günümüzde, salt bilimsel tahlil üzerinden kurgulanmış eserler dizilerde hâlâ yer alsa da edebiyatta çokça üretilmiyor. Karakterlerin ruhsal derinliği, duygusal dalgalanmaları, dünya ağrıları polisiye roman okumayı zenginleştiren ögeler. Polisiye edebiyatta teknolojiden çok insanın karanlık yüzünün yansımalarını görmeyi tercih ediyorum.
Burak Akgüç: Edgar Allan Poe’nun ünlü yapıtı ‘Morgue Sokağı Cinayetleri’nin 1841’de yayınlanması üzerinden yüz seksen yıldan fazla vakit geçmiş. Bir kapalı oda cinayeti ve dedektif Auguste Dupin karakteri ile ortalarında Sir Arthur Conan Doyle’un da bulunduğu pek çok muharrire ilham verecek olan bu başyapıt, polisiyenin birinci temel taşlarından birisi olarak kabul edilmektedir. Karmaşık bir olay ve tahlil peşindeki dedektifin analitik fikir yeteneğini, tam altmış yıl sonra, Sherlock Holmes’ün ünlü ‘Baskerviller’in Köpeği’ macerasında da görmekteyiz. Dayanılmaz dedektifler zincirinin vazgeçilmez halkalarından biri de, Agatha Christie’nin ‘Şark Ekspresinde Cinayet’ romanında Hercule Poirot olarak karşımıza çıkar.
Herkesi kendine hayran bırakan bu karakterlerin yanı sıra, okyanusun öteki tarafında, Amerika’da 1930’ların ekonomik buhranında, kabahatin son derece yaygın olduğu ortamlarda geçen sert (hard-boiled) polisiyelerde karşımıza çıkan dedektifleri de doğal ki unutmamak gerek. ‘Büyük Uyku’da Raymond Chandler’in Philip Marlowe’u yahut ‘Malta Şahini’ninde Dashiell Hammett’in Sam Spade’i, peşinde oldukları hatalılar kadar deforme lakin bir o kadar da cazibeli karakterler olarak görünmektedir bize.
Zaman ve polisiye sanatı ilerledikçe, cürmün ve cürümlünün psikolojisi gitgide daha fazla kıymet kazanır olmakta; Patricia Highsmith’in başkarakteri yetenekli Tom Ripley bu konuda kuşkusuz akla gelen birinci örneklerden biri. Olağan ki, ruhsal dünyalarının içine girdiğimiz dedektiflere de değinmeden geçmemeli; tıpkı John Le Carre’nin ‘Köstebek’ isimli romanında karşımıza çıkan istihbaratçı George Smiley yahut Georges Simenon’un ‘Letonyalı Pietr’inde bize tanıttığı uzun soluklu karakteri Komiser Maigret üzere.
Bazen de polisiye bizi apayrı vakte götürüp, o dünyanın gizemlerini, insanlarını ve kurumlarını karmaşık bir kurgu içinde gözlerimizin önüne seriyor. Bunu düşününce, Umberto Eco’dan ‘Gülün Adı’, aklıma gelen birinci roman.
İşte tahminen de polisiyeyi bunun için seviyoruz. Bizi değişik bir vakte ve yere yahut inanılması güç, son derece değişik olay ve karakterlere götüren, sonuç olarak, içimizde daima var olan o öbür bir âleme kaçış hissine ve muhtaçlığına yanıt veren edebiyat çeşidi olduğu için.
‘POLİSİYE ROMANLAR İÇİNDE BULUNDUĞU TOPLUMUN CÜRÜM ANLAYIŞINI YANSITIR’
Çağatay Yaşmut: Polisiye romanlar içinde bulunduğu toplumun cürüm anlayışını yansıtır. Bu da demektir ki, polisiye roman tarihine baktığımızda insanlık tarihinin de evrimi rahatlıkla okunabilir. Öte yandan kabahat, bilinmesi gereken bir gerçeği gizlemekten insan katline giden geniş bir yelpazedir. Bundan dolayıdır ki; polisiye cinste verilen yapıtlarda çeşitli alt kümeler oluşmuştur. Altın çağ polisiyeleri, kara roman, casus romanları, mahkeme polisiyeleri, gangster romanları, seri katil romanları, siyasi polisiye, isimli tıp merkezli romanlar, ruhsal tansiyon romanları, vb. üzere alt çeşitler polisiye edebiyatı zenginleştirmiştir.
Edgar Allan Poe’nun ‘Morgue Sokağı Cinayeti’nin ünlü dedektifi, yoksul düşmüş bir aristokrat olan şövalye Auguste Dupin’dir. Dupin, polis örgütünün Morgue Sokağı cinayetindeki güçsüzlüğünü vurgulayan bir çalışma ortaya koyar. Bu, analitik çıkarımlar yaparak akıl yürütmedir. Birebir vakitte tanınmış bir şair olan Poe’nun yazdığı, polisin ikinci planda bırakıldığı bu tip öykülerin ileride yüzlerce gibisi yazılır.
Yine de dedektif tipini yaratan, araştırmacı denildiğinde gözümüzün önüne, pipolu, pelerin gibisi pardösüsü, kenarları üst kıvrılan şapkası ve büyüteciyle Sherlock Holmes gelir. Conan Doyle’un yarattığı eksantrik kahraman Holmes, kendine has bilgi ve teknik sahibi, tartışmasız usta bir kimyager, araştırmacı doktor, birçok bilimsel alandaki müşahede ve çözümleme özelliklerini bünyesinde taşır. Krimonoloji, toksikoloji, anatomi kadar jeoloji de bilir.
Chesterton’un Rahip Brown’u akıl ve mantık yürütme konusunda benzerlik gösterdiği halde, bir din adamı olarak toplumsal sınıfın ve sınıfçılığın dışında kalmaktadır.
Birinci Dünya Savaşı sonrasına kadar aşikâr sınıftaki dedektiflerin egemenliğinde giden polisiye roman iki dünya savaşı ortasında hafif bir kırılma gösterecektir. Bu kırılmayla birlikte çıkarı korunan, yani hakları aranan kesim halka yaklaşırken, polisten alınan yardımın niteliği artmaya başlar.
Altınçağ Devri denilen iki dünya savaşı ortası devirde birbirinden farklı iki gelişme görülür. Birincisi aklın öne çıktığı toplumsal olgu taşımayan “Katil Kim?” romanları, ikincisiyse toplumsal olguların etrafında gelişen “Kara Roman”.
“Katil Kim?” romanlarının konusu mevt ve muammadır. Altınçağ polisiyesi, Birleşik Krallık’ta belirir. Dolayısı ile devrin en meşhur muharrirleri da bu ülkeden çıkar. Özel dedektif Hercule Poirot, meraklı komşu tipiyle Miss Marple en bilinenleridir. Sayers, aristokrat bir dedektif yaratır: Lord Peter Wimsey. Sonuç olarak yakından bakıldığında “Katil Kim?” romanları hatanın tarihiyle birebir paralel gitmemiştir. Mandel’e nazaran, bu romanlarda gerçek sorunun bütün tarafları ve manasıyla hata değil, meyyit ve muamma olduğunu, temel olanın hatalının karşısına analitik zekasıyla çıkararak resmî olarak cürmün kanıtlanmasından geçtiğini; gerçek insanlardan ve gerçek insan tutkusunun çatışmasından tümüyle yabancılaşmış soyut yapıtlardır.
1920’lerde Amerika’da başlayan içki yasağıyla birlikte hata büyük bir ivme kazanır. İçki kaçakçılığı başta olmak üzere fuhuş, kumar, bayan ticareti, uyuşturucu, rüşvet üzere hataların genişlemesiyle birlikte örgütlenme kaçınılmaz olur. Ortada büyük bir pasta vardır. Durum bu türlü olunca, yeni bir polisiye çeşidi oluşur: Kara Roman. Öncüleri Dashiell Hammett ve Raymond Chandler’dır. Polisiye romandaki birinci büyük ihtilaldir. Evvel cürmün niteliği değişiyor, ona pareler olarak polisiye roman bir dönüm noktası yaşıyor. Bu iki muharrir içinde yaşadıkları toplumun yolsuzluklarını, çürümüşlüklerini çok âlâ bilirler, her şeyin para gücüne bağlı olmasına karşılık dedektiflerinde ahlaki olarak savunabilir bir tavır sürdürmeye çalışırlar. Bu iki müelliften öteki değerli isimler de mevcuttur. Georges Simenon, Leo Mallet, Ross Mcdonald, John Macdonald. Dedektifleri, cinayetleri, analitik çıkarımlarla değil, takip kovalamaca ve yakalama süreci sonunda ve gerekirse sıkıntı kullanarak ortaya çıkarırlar.
Dünya savaşları ortasındaki periyotta, kamuoyu yeni bir cürümle tanışır. Bu cürüm, ferdî omurlara ve mülkiyete değil, devlete yönelik işlenir, hatalılar devlet yahut hükümetler için hareket ederler. Bunlar casuslardır. Casusların varlığı, bilhassa CIA ve KGB’nin başrol oynadığı bâtın servisler savaşına dönüştü. Kabahatin tarihi bu noktada polisiye roman tarihiyle bir defa daha kesişir. Joseph Conrad, Graham Greene, Eric Ambler, John Le Carre, Mario Simmel, Victor Channig, Donald Hamilton en ünlü casus polisiye müellifleridir. Birinci casus polisiyelerden birisi olan Joseph Conrad’ın ‘Gizli Ajan’ romanında casus ve casusluk bütün insani dramıyla ele alınmıştır. ‘Gizli Ajan’ romanı usta bir edebiyatçının polisiye romanda da usta olduğunun en âlâ göstergesidir. Bunun yanı sıra İngiliz müellif Ian Flemming, ‘James Bond’ üzere bir üstün casus yaratmıştır. Bu tip romanların en büyük özelliği cinayetin kimi işlediği değil, ortaya konulan entrikanın bulunmasında yatar.
Kırk ve ellili yıllara gelindiğinde, Amerikan hata tarihi ikinci bir patlamaya şahit olur: Uyuşturucu ticareti. Bu ortada içki yasağı kaldırılmış, çıkar kapısı olmaktan çıkmıştır. Bunun karşısında hata örgütleri, kumar, tefecilik, fuhuş ile kayıplarını kapatamayınca içkinin yerine büsbütün kendi denetimlerinde olacağı öteki bir kar kapısı bulmaları gerekiyordu. Bu da uyuşturucuydu. Uyuşturucu alışkanlığının kazandırılmasıyla sokak hatalarında büyük bir artış görülür. Tesirleri daha sonra Birleşik Krallık, İtalya, Fransa ve Japonya’ya kadar uzanacaktır. Bilhassa savaşı takip eden yıllarda uyuşturucu satıcılarının maksadı morali bozuk, birçok askerlerden oluşan alt-orta sınıf beşerler olacaktır. Savaş sonrasında binlerce Güney Amerikalı’nın Kuzey Amerika’ya göçü, burada karşılaştıkları ırk ayrımı, çarpık eğitim sistemi, gençlerin öğretim hayatına adapte olamamasına ve işsizlik sonucunda küçük cürümler işleyerek hayatlarını sürdürme eforuna girmelerine neden olacaktır.
Bu şiddet patlaması, altmışlarda ve yetmişlerde hızlanarak tüm kapitalist ülkelerde kendini gösterir. Böylelikle birtakım müellifler kendilerine mevzu olarak mafyayı seçer. Bilhassa Mario Puzo’nun ‘Baba’ romanı, dünya çapında büyük ilgi görmüş, alanında fenomen haline gelmiştir. Kitap Francis Ford Coppola’nın elinden sinemaya aktarıldığında da birebir başarıyı göstermiş hatta üzerine çıkmıştır. ABD’ye yerleşmiş Don Vito Corleone’nin reisliğindeki Sicilyalı bir mafya ailesi ailesinin kıssasını anlatan kitap, 1945-1955 yılları ortasını mevzu alır.
Bencil ve parçalayıcı bireyciliğin yükselişe geçmesi, sosyoekonomik ve kültürel değişimlerin görülmesiyle, şiddet de artmaya başlar. Süratle refaha erme, tam istihdam, doyumsuzluk, çok tüketim, alkol kullanımı üzere çağdaş toplum yapısından kaynaklanan hazlar vahşet, sadizm, zalimlik getirir. Katilin kurbanı tanımadığı cinayetler baş gösterir. Örneğin 1930’larda Amerika’da işlenen cinayetlerin yüzde 75’i kurbanlarını tanıyorken ilerleyen yıllarda bu oran yüzde 25’lere kadar düşer. Polisiye romanda yeni bir tıp doğmuştur. Kara dizi denilen bu tıbbın temsilcileri ortasında ‘Mike Hammer’ın yaratıcısı Mickey Spillane, Hadley Chase, Thomas Harris örnek verilebilir. Bu noktadan sonra bir muammanın tahlilinden çok şiddete ilgi duyulmaya başlanmıştır.
Şiddet dürtülerinin yüceltilmesi, polisiye romanların da çok satılmasına neden olur. Zira bireylerin içindeki hatalının şiddet, kan, vefat dürtülerini giderir. Bu romanlar toplumsal çürümenin olguları, hastalanan toplumların delili olur.
Günümüzde polisiye muharrirlerinin birçoklarının mevcut sistemle sıkıntıları vardır. Bir hesaplaşmaya içindedirler. İçinde bulundukları toplumun, idarenin ipliğini pazara çıkarırken polisiyeyi kullanırlar. Çağdaş polisiyeler günümüzün toplumsal romanı haline gelmiştir.
Suphi Varım: Hata epeyce polisiye edebiyat da gelişir. Hata, toplumsal bir olgudur ve her toplumsal değişim, kabahati münasebetiyle polisiyeyi de çeşitlendirip geliştirir. Polisiyeye tarihî açıdan göz gezdirdiğimizde klasik yapıtlardan günümüz polisiyesine uzanan zincirde bu cinsin gelişip zenginleştiğini söyleyebiliriz. Mesela örgütlü kabahatin, siyasi, biyoteknolojik ve internet kabahatlerinin, finansal hataların, ırkçılığa dayalı kabahatlerin polisiyede yer alması üzere… Bahisler da değişmektedir elbette. Göçmenlik, insan kaçakçılığı, bayan cinayetleri üzere temalar polisiye kurguya yeni yollar açmaktadır. Alışılmış ki bunlara bağlı olarak hatalı, kurban ve kabahati tahkik eden soruşturmacı da değişip gelişmektedir.
Armağan Tunaboylu: Polisiye edebiyatın gelişimi hata tarihine bağlıdır. Kabahat tarihi de iktisada. Tersten bakarsak iktisattaki değişikliklere, kabahat dünyası ayak uydurmak zorundadır. Haliyle polisiye edebiyat da cürüm dünyasının ensesinden ayrılamaz.
İlk polisiye romanı sayılan ‘Morgue Sokağı Cinayetleri’, Amerikalı Edgar Allan Poe tarafından yazılmıştır ve olay Fransa, Paris’te geçmektedir. Zira Poe periyodunda Amerika’da şimdi polis teşkilatı kurulmamıştı. Yeni bir devlet kurmuş Amerikan burjuvazisi sermayesini biriktirmek istediğinden devletin kurumlarına sıcak bakmıyordu. Başka taraftaysa yani Avrupa’da, burjuvazi çoktan ihtilalini yapmış, grev yapmaya çalışan emekçilerin grevlerini kırmak için polis teşkilatını kurmuştu.
Edgar Allan Poe, yeni bir edebiyat çeşidi yarattığını tahminen de bilmeden başındaki hikayeyi yaşlı kıta Avrupa’ya taşıdı. Devamında polisiye çeşidi yuvarlanan kartopu üzere büyüdü. Burjuvazinin huzurunu bozan olayları armchair (koltuk) dedektifleri çözüyorlardı. Çünkü personellerle çarpışmaktan öbür bir şey bilmeyen polise güvenen yoktu. Bu dedektifler olayları oturdukları koltuktan popolarını kıpırdatmadan üstün zekalarıyla çözüp, polisle alay ediyorlardı. Bu periyot ‘whodunit’ (kim yaptı?) polisiyesi alabildiğine gelişti. Olayların ortasında sadece bir kabahat çoğunlukla cinayet vardı, eksik olansa toplum, iktisat, cinsellik, yani özcesi beşere dair unsurlardı.
Derken Amerika’da tuhaf bir olay oldu: İçki yasağı ilan edildi. İktisat, alkol kaçakçısı gangster çetelerinin eline geçti. Bu sayede polisiyede de soruşturmacılar sokağa çıktı. Private eye (özel dedektif) doğdu. Artık toplumsal olaylara, bireye, cinselliğe kıymet veriliyordu. Derken iktisat Kara Cuma ile tepetaklak oldu, akabinde da 2. Dünya Savaşı çıktı. Savaşın akabinde okur aksiyon, seks ve şiddet talep etti. Özel dedektif yok oldu, hem soruşturan hem yakalayan ve hem de yargılayan polis memurları sokaklarda belirdiler. Savaşın akabinde başlayan çok değerli bir olgu daha vardı: O da Soğuk Savaş’tı. Kitapçıları casusluk kitapları sardı.
1980’li yıllar etraf karışıktı, dünyayı saran refah, vakit zaman çıkan krizler polisiyeyi çeşitlendirdi, mahkeme, CSI, polis iç işleri, medikal/hastane polisiyeleri öne çıktı. Ancak asıl çizgiyi tutturan organize kabahat şirketlerinin ve derin devletlerin ya da direkt devletlerin işlediği suçlardı.
‘ADEM İLE HAVVA’NIN ÇOCUKLARI İSEK GEZEGENDEKİ VARLIK NEDENİMİZ SUÇ’
Polisiyeyi öbür edebi çeşitlerden ayıran, onu özel ve değerli yapan şeyler nelerdir? Başka bir deyişle; polisiyeye neden muhtaçlığımız var?
Ercan Akbay: Polisiye kurgunun mesleksel ve coğrafik alttürleri tükenmez. Lisan ve üslup da işin içine katılınca, okurun duymak istediği heyecanlı bulmacaların çözümlenme beklentisi zevk vermeyi sürdürür. Polisiye meraklıları için içeriklerini zenginleştirme istikametindeki gelişmeler ayrıyeten heyecan vericidir. Cinai temalar yaygınlıkla kullanılsa da anti-kahramanların çokça yer aldığı mizahi polisiyeler, karmaşık ve örgütlü yapıların ağır cürümlerle dolu güç paylaşımı temalı çete-mafya öyküleri, cinayet dışı hataların tartı kazandığı entrikalardan oluşan hırsızlık, kalpazanlık, dolandırıcılık ve sahtecilik odaklı kabahat romanları her periyotta okurların odağında olmaya devam eder.
Cinayet soruşturmasını klasik şablonda anlatan tarihi polisiyeler, o devrin lisanı, teknolojisi ve ruhunu yansıtmasıyla okurların ilgisini çekmektedir. Soğuk Savaş devrine damgasını vuran casus romanlarını unutmayalım. Casusların çatışması, dünyayı sarsacak büyük tehlikeler, kumpas ve komplolar içinde vefatlar ve her nevi gizemli hata bu şeklin kapsama alanındadır. Büyük hırslarla dolu, örtbas etmeye çalışılan kitlesel olayları işleyen siyasi polisiyeleri de tıpkı kümeye almak gerekir.
Polisiyenin birinci devirlerinde teknik sebepler hasebiyle gelişip yaygınlaşamayan marjinal diyebileceğimiz alttürler (kriminal (CSI) polisiye, bilim kurgu-polisiye, medikal polisiye vb.) günümüz edebiyatında kıymetli yer tutan kategoriler oluşturmaktadır. Polisiye edebiyatı sadece yayıncılık dalı için değil, yapımcılık dalı için de vazgeçilmez bir kaynak olmuş ve polisiye uyarlamalar her periyotta en çok izlenenler ortasında birinci sıralarda kalmayı sürdürmüştür.
Yaprak Öz: Polisiyeye çok muhtaçlığımız var zira yeterli polisiye insanı asla sıkmaz, zati sıkıcı bir yük olan gündelik ömrün tartılarından merak, gizem, heyecan hisleriyle dolarak bir müddetliğine uzaklaşmamızı sağlar ve bu yararlı bir şeydir. Diğer hiçbir edebiyat çeşidinde başımızdaki tartılardan bu derece zevkli bir formda kurtulamayız. Bir günün sıradanlığını, bu sıradanlığın yol açabileceği varoluş krizini, polisiye bir kitabın labirentinde dolaşırken hissettiğimiz adrenalin hissiyle dengeleyebilir, hayata tekrar bağlanabiliriz.
Cenk Çalışır: Yasak elmayı yediği için cennetten kovulan Adem ile Havva’nın çocukları isek gezegendeki varlık nedenimiz hata. İnsan ve kabahat kavramları birbirinden bağımsız ele alınamaz. Yapacağı bir aksiyonun kabahat olduğunu, cezai yaptırımını bilen insan, hatası işlemekten vazgeçmek yerine o kabahati işlemek, fakat yakalanmamak üzerine plan yapar. İnsanın en karanlık tarafıdır bu ve polisiye edebiyat bu karanlıktan, onu bu noktaya getiren süreçten beslenir. İnsanı farklı, görmek istemediğimiz, korkutucu yanıyla anlatır.
Polisiye edebiyat eserleri, büyülü gerçeklik kapısını çarçabuk açabilen yapıtlardır. Okuru bulunduğu gerçeklikten koparıp, kendi yarattığı gerçekliğe taşır ki bu dünyada, gizem, heyecan, macera, baskındır. Okur bir muammanın tahlilinde hafiyenin yerini alır. Hafiyeliğinde, tarihi bir seyahat yapabileceği üzere, masalsı aşklara şahitlik edebilir, komplo teorilerinin, siyasetin, casuslar dünyasının kapılarını aralayabilir.
Polisiyenin, içeriği, kapsamı, okura yaşattığı hazzı nedeniyle edebiyatta büyük bir yer kapladığını, eksikliği kelam konusu olduğunda insanın eksik kalacağını düşünürüm.
Deniz Gürsoy: Bence polisiyeyi öteki edebiyat çeşitlerinden ayıran en kıymetli özellik muammanın olmasıdır. Tahlil romanın sonuna bırakıldığı için tansiyon ve sürükleyiciliği öteki edebi yapıtlardan fazladır. Bu özellik birden fazla okuyucuda polisiye bağımlılığı düzeyine kadar çıkabilmektedir. Okuyucu muammayı kendi başında çözmek için dedektifle adeta yarışa girmekte ve başı, okuduğu müddette daima bununla meşgul olduğu için kendi sıkıntılarını geri plana itmektedir. Bu özelliği, polisiye roman okuyan kişiyi günlük meselelerini unutturacak kadar sarmaladığından, okuyan kişi için sorunlarından bir kaçış enstrümanı da olabilmektedir. Öteki edebiyat çeşitlerinde bu özellik bu kadar öne çıkmaz.
‘KÖTÜLÜĞÜN OLMADIĞI VE POLİSİYENİN NOSTALJİK BİR EDEBİ TİPE DÖNÜŞTÜĞÜ BİR DÜNYA DİLERİM’
Nurhan Atacık: Ben polisiye edebiyatın adalete yakın duruşunu seviyorum. Gerçek hayatın belirsizliğine rağmen polisiye edebiyatta kahramanların motivasyonlarını anlıyoruz, olaylar zincirini çözüyoruz, hatalıyı buluyoruz ve yapıklarının yanına kâr kalmadığını biliyoruz. Kolay üzere gözükse de hasretini çektiğimiz bir tatmin duygusu bu.
Mutlak adalet ütopya elbette, öteki yandan salt güçlünün kanunları ile yaşamak toplumlardaki mutsuzluğun asıl sebebi. İnsanlığın uygarlaşma adımları pek küçük, geri dönüşler oluyor, lakin uzun vadeli bakınca yavaşça da olsa ilerleme var. Berbatlığın olmadığı ve polisiyenin nostaljik bir edebi cinse dönüştüğü bir dünya dilerim.
Çağatay Yaşmut: Siyaset ve gündem aklıma birinci gelen, derin devlet ilgileri, komplo teorileri, organize hatalar, farklı etnik kimliklerden ve farklı dinî inançlar yüzünden kıyımlar, siyasi görüşleri yüzünden ötekileştirilenler, vb. İşte polisiye roman tüm bunlarla bir hesaplaşma yapıyor. Toplumun hükümran ideolojiye reaksiyonunu ya da tepkisizliğini polisiye roman gösteriyor. Polisiye roman, mafya bağları, ırkçılık, kara para aklama, uyuşturucu üzere toplumsal sıkıntılara ayna tutup siyaset-güç-mafya üçgeninde var olan bu kavramlar ortasındaki karmaşık ve karanlık münasebetleri irdeliyor. Örneğin, bir Petros Markaris, Komiser Haritos vasıtasıyla Atina’da siyasetçilerden örülü kirli bir mekanizmayı, kurulan paravan şirketleri, futbol ligindeki şikeleri, medya-siyaset çıkar bağlarını gün yüzüne çıkarırken, Ahmet Ümit, ‘Kukla’ romanında Susurluk ile ortaya çıkan kirli bağlantılara ayna tutuyor. Paco Ignacia Tabio II ise romanlarında, Meksika’da devleti, hatası, berbatlığı ve saklı güçleri simgeler. Siyaset ve terör iç içe sarfiyat, bu durum da toplumu baskı altında tutup köleleştirir. Cürmün toplumda doğuşunu ve yükselişini gösteren polisiye romanlar toplumsal gerçekçi romanların da fonksiyonunu görür. Bundan dolayıdır ki hatanın toplumsal sorun olarak ele alınması ve işlenmesi polisiye romanın gücünü artır.
Armağan Tunaboylu: Polis teşkilatı yaklaşık iki yüz yıllık tarihi boyunca dünyanın her ülkesinde her vakit hâkim ve azınlık sınıfın, öbür sınıflar üzerindeki baskı aracı ya da silahı olmuştur. Bu bahse tekrar döneceğim, artık bir de polisiye edebiyatına bakalım. Üstte ekonomiyi takip eden kabahat örgütlerinin formüllerini değiştirmeleriyle polisiye edebiyatının da değişim geçirdiğine değinmiştim. Polisiye muharriri da, yapıtının odağına hükümran ve azınlık sınıfın polisini, hukukunu, etiğini yerleştirir. Hatalı ve kurban başka sınıftan çıkarsa sorun yoktur zira üst sınıf okuru bununla ilgilenmez. Lakin kendi sınıfındansa hata hiçbir vakit sistemde değil, bu tıkır tıkır işleyen harika sistemi bozmaya kalkan bir psiko-sosyopattadır. Ve de polis dev bir cop üzere hatalı bireyin başına iniverir. Herkes bildirisi almıştır. Üst sınıf kendisine batan dikenden kurtulmuş, alt sınıfa da parmak sallanıp tehdit edilmiştir.
Sanırım polisiyeyi değerli yapan sadece kara ve mizahi yapıtlardır. Zira yalnızca bu üslup yapıtlarda bir başkaldırı vardır. Bunların dışında karşılaşacağımız tüm polisiye edebiyatı hayatımızı çekilir kılmaya yarayan, tatlı bulmacalar sunan yapıtlardır.
Suphi Varım: Polisiye, okuyucuya cazip gelen birçok ögesi barındırır. Gizem, tansiyon, heyecan, karakterlerin ruhsal yapıları, karakterler ortasındaki münasebetler, hatanın işlenme sistemi, delillerin değerlendirilme süreci, hatalının ele geçirilmesi, kurguda akıcılık üzere… Bir de adaletin gerçekleştirilmesi… Polisiye, toplumsal yapıyı ve oradaki eşitsiz gelişmeyi, sınıf ilgilerini yansıtır. Yani çok boyutlu bir çeşittir. Münasebetiyle toplumu ve toplumsal problemleri aktarma fonksiyonu de yüklenir ve polisiyeye bu nedenle muhtaçlığımız vardır.
