Osman Palabıyık
Samet Altıntaş, 12 Ocak 1986’da Almanya’da doğdu. İlkokulu Yalova Atatürk İlköğretim, ortaokulu Bursa Hürriyet ve Ticaret Sanayi Odası İlköğretim okullarında, liseyi ise Süleyman Çelebi Lisesi’nde okuyan Altıntaş, 2009’da Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu.
2012’de Bursa Osmangazi Belediyesi’nin düzenlediği Ahmet Hamdi Tanpınar makale müsabakasında mükafata layık görülen Samet Altıntaş 2016’da Bursa’nın ‘Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’ ismiyle kent tarihi kitabını yayımladı. Çalışma, Washington Kongre, Princeton Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, Chicago Üniversitesi, Stanford Üniversitesi, Oxford Üniversitesi kütüphanelerinde araştırmacılara kaynak kitap olarak sunuldu. Birebir sene İstanbul kent kitaplığında bir birinci olan ‘Boğaz’ın Dört Muhafızı’ isimli çalışması da okuyucuyla buluştu.
Ayraç, Art Kapak, Bursa’da Vakit üzere mecmualarda kitap analizlerinde bulunup, kent yazıları kaleme alan ve Hürriyet Seyahat’te gezi yazıları yazan Samet Altıntaş’ın son kitabı ‘Ben Pir Bedreddin: Derviş – Devlet – İsyan’ Timaş Yayınları tarafından yayımlandı. Altıntaş ile ‘Ben Pir Bedreddin’in seyahati ve tarihimizdeki Bedreddin figürü üzerine konuştuk.
‘BEDREDDİN’İN ‘KOMÜNİSTLİĞİ’ ZİHNİME ATILMIŞ BİR ÇENGEL OLDU’
‘Ben Pir Bedreddin’i yazmaya başlamadan evvel, yola çıktığınız, aklınızdaki birinci soru neydi?
Hep söylüyorum, burada da tekrar etmiş olayım: Birinci kitabım ‘Bursa’nın Daveti-Bir Osmanlı Başşehri Güncesi’ni yazarken; Çelebi Mehmed kısmında Pir Bedreddin’e de değinmiştim. Doğal tafsilatlı değil, üstünkörü bir temastı bu. Ancak Bedreddin’in ‘zındık’lığı ya da ‘komünist’liği süreç içinde zihnime atılmış bir çengel oldu. Biraz bu ‘acaba’lardan yola çıktım ve Simavlı monografisi kaleme almaya çalıştım.
Yazım serüveni nasıl geçti, okumalarınızla birlikte ortalama ne kadar müddet çalıştınız?
İşin doğrusu, meslek gereği devamlı surette okuyor ve yazıyorum. Elimde her ne iş varsa -ki buradaki ‘iş’ kitap merkezli bir dünyanın alet çantasını imliyor- başımdaki yazı taslaklarına uygun notlar çıkarıyorum. Bu söylediğim her ne yazacaksam onun motif kısmı. Bir de serüvenin asıl meşgalesi var. O da mevzuyla alakalı literatürde neler kaydedilmiş onlara bakmak, makaleleri, kitapları okumak. Üstüne bir de Youtube ve Podcast’e de bakıyorum, oralarda neler konuşulmuş diye. Karikatürize edersem; toplu taşımada kulaklığımda yazacağım kitapla alakalı sempozyum, söyleşi, röportaj, tahlil dinlemeleri, aklımda da kurguyu nasıl şekillendireceğime dair puzzlelar oluyor. “Ne kadar müddet çalıştınız?” dediniz. Tam tarihi tespit edememekle birlikte ortalama bir yıl diyebilirim.
Şeyh Bedreddin üzerine yazılmış onlarca kitap var, kaleme aldığınız ‘Ben Pir Bedreddin’ başkalarından farklı olarak ne söylüyor okura?
Evet, tahminen onlarca kitap var fakat neredeyse birçok ideolojik bir çerçeveden bakıyor Bedreddin’e ve onunla irtibatlandırılan isyan sürecine. Ben sıkıntının tarihî kökenini kaydettim öncelikle. Sonra Bedreddin’in etrafındaki halkaya swot tahlil yaptım. Şeyh’in sufiliğini de vahdet-i vücut-vahdet-i mevcut dilemmasında işledim. Sonuç olarak gördüm ki Bedreddin’in huruç repertuvarını şahsen kendisinin hazırladığı ve bu kalkışmanın şefi olduğu problemi flu. Bir komünist manifesto olarak algılanan Vâridat’ı ise tarihi kayıtların söylediğine nazaran yüklü olarak Melâmiler anlamış. Melamet şemsiyesinin altında şaşıracağınız isimler var.
‘ŞEYH BEDREDDİN MUHİPLERİNİN GÖNLÜNDE BÜYÜK BİR TASAVVUFÎ ŞAHSİYET’
Ben Pir Bedreddin – Derviş-Devlet-İsyan, Samet Altıntaş, 256 syf., Timaş Yayınları, 2021.
Her kesitin, herkesin kendine nazaran yorumladığı bir Pir Bedreddin var, bunun temel sebepleri nedir?
Çünkü Türkiye’de tarih bir ring alanı, tarihçi de boksör üzere. Hâl bu türlü olunca ideolojik muarızınızı dövmek için geçmişteki gereçleri rakibinizin üstüne boca ediyorsunuz. 1936’da ‘Simavne Kadısı Oğlu Pir Bedreddin Destanı’nı Nâzım Hikmet değil de Necip Fazıl kaleme alsaydı ya da Bedreddin Musa Çelebi’nin değil de Çelebi Mehmed’in kazaskeri olsaydı, Bedreddin Mahmud türbesi bugün yüzlerce kişi tarafından ziyaret edilen bir ‘evliya’ olacaktı. Bu ortada Pir Bedreddin, muhiplerinin gönlünde zati büyük bir tasavvufî şahsiyet, not düşeyim.
Herkesin kendine nazaran yorumladığı Bedreddin figürü var diyoruz lakin beşerler hakikat yorumluyor ya da kavrıyorlar mı?
Kestirmeden yanıt verirsem hayır. Lakin aslında tarihe intikal etmiş bir olayı, kişiyi ne kadar hakikat anlayabiliriz ki? Elimizdeki bilgiler manipüle edilmiş metinler de olabilir. Osmanlı resmi tarih yazıcılığında Bedreddin isyan sahibi olarak tanımlanıyor. Bu bilgi ne kadar muteber olabilir diye kendi kendime çok sordum. Zira I. Mehmed eliyle yine kurulan bir devlet var. Doğal olarak kerameti kendinden menkul bir tarih anlatısında Simavlı zındık da oluyor asi de… Lakin Sufiler, devletin kurduğu bu barajı, Varidat şerhleriyle aşmışlar. Bu sıkıntıları ‘Manzaradan Parçalar’ ve ‘Bir Bedreddin Sarkacı: Varidat’ kısımlarında ele almaya çalıştım.
‘BEDREDDİN’İN ‘KOMÜNİST’ OLDUĞU TÜRK SOLUNUN, ‘ZINDIK’ OLDUĞUYSA TÜRK SAĞININ HURAFESİDİR’
Bedreddin’in bu kadar çok tanınan olmasında Nazım Hikmet’in katkısı yadsınamaz. Kitapta siz de her kısmın başında Nazım’dan epigraflara yer veriyorsunuz. Bu yansıma üzerine ne söylemek istersiniz?
Şüphesiz Nâzım, Bursa hapishanesinde Şerefeddin Yaltkaya’nın Bedreddin ile ilgili yazdığı risaleyi okumasa, bir Bedreddinî’den Şeyh’i dinlemese ve kısa özgürlüğünde konutunda Bedreddin Destanı’nı yazmasaydı, muhtemelen Pir Bedreddin’i kalabalıklar tanımayacaktı. Ben Nâzım’ı ve şiirini onu okumaya başladığımdan beri severim. Bu muhabbetimden dolayı destanın ilgili yerlerini, sizin de dediğiniz üzere, kitabın her bir kısım başına epigraf olarak kaydettim. Her ne kadar Nâzım’ın nazımı, tarihi olarak gerçek değilse de şairin fiction’ına bigâne kalamazdım. Zati çalışmamda Nâzım’ın açtığı yolda, gösterdiği amaçta yazılan kurgulara itiraz ettim. Zira Bedreddin’in ‘komünist’ olduğu Türk solunun, ‘zındık’ olduğuysa Türk sağının bir hurafesidir.
Kitabın alt başlığı “Derviş-Devlet-İsyan” buradan hareketle sormak istiyorum, devletle derviş ortasındaki çatışma tarih boyunca daima var mıydı?
Hem de nasıl… Kalkışmalar, tahkikat, sürgün, tekkelere el koyma üzere birçok hadise var tarihin dipnotlarında. Tahminen majör anlatıda Osmanlı’nın ‘hoşgörü’lü hali, sufi çevrelerle muhabbeti örnek bir tablo olarak resmediliyor ancak otoritenin egemenlik alanına adım atıldığında siyasal iktidarın nasıl refleksler verdiğini merak edenler bol bol menakıpnâme okuyabilirler.
‘ŞEYH BEDREDDİN İSMİ MAYINLI BİR ARAZİ GİBİ’
Biraz evvel de bahsettiğimiz üzere herkesin kendine nazaran bir Bedreddin figürü var. Buna nazaran de yayınları tercih ediyorlar tahminen. Sizin kitabınızın yayımlanmasından sonra okuyuculardan nasıl yorumlar geldi?
Şeyh Bedreddin ismi mayınlı bir arazi üzere. Zira kişinin ideolojik muhayyilesinde yarattığı ve onu tarihe yamadığı bir kişi Simavlı. Çalışmamı okuyanların bana söylediği birinci şey monografinin epeyce objektif bir perspektiften süzüldüğü oldu. Kaynakça ve görsel zenginliğinde çabucak herkese yer vermeye uğraş ettim. Doğrusu böylesi bir ‘alkış’ hoşuma gitmiyor değil. Elbette ben de bir çatı kurdum, şema çizdim, alt metinde mesaj/selam verdim. Fakat bunu yaparken; Bedreddin’i ve 1416 İsyanı’nı daima tarihi kıssanın etrafında ördüm. Ve bunu oluştururken de genelde şairleri konuşturdum. Zira bir şiir ya da mısra, karmaşık görünen, kördüğüm olmuş sıkıntıyı anlamanıza ve açmanıza fayda. Hayatın keşmekeşinde bir şiir nasıl ilaç oluyorsa, tarihin karmaşasında da şiire gereksinim duyuyorsunuz.
