Şema Terapi, kökeni bilişsel-davranışçı terapiye dayanan ve bilhassa çocukluk ve ergenlik devirlerinde oluşan derin duygusal örüntüleri (şemaları) amaç alan bir psikoterapi metodudur. 1990’lı yıllarda Dr. Jeffrey Young tarafından geliştirilmiştir. Şema Terapi’nin temel maksadı, bireyin erken yaşantılarında oluşmuş, hayatı boyunca kendini tekrar eden olumsuz kalıpları fark etmesini ve bu kalıpları dönüştürmesini sağlamaktır.
Şemalar, kişinin dünyayı, kendisini ve ilgilerini algılayış biçimini şekillendiren derin inanç sistemleridir. Bu yapılar birden fazla vakit çocuklukta kıymetli bakım verenlerle yaşanan tecrübelerin bir sonucudur. İhmal, çok tenkit, reddedilme, çok koruyuculuk üzere yaşantılar, bireyin zihninde kalıcı izler bırakabilir ve bu izler, yetişkinlikte tekrar eden bağlantı sorunlarına, özgüven eksikliğine, korkuya ya da depresyona yol açabilir.
Şema Terapi, bu döngüleri kırmayı amaçlar. Bunu yaparken bilişsel, duygusal ve davranışsal müdahaleleri bir ortada kullanır. Yalnızca niyetleri değiştirmekle yetinmez; tıpkı vakitte kişinin duygusal muhtaçlıklarını anlamasına, karşılanmamış muhtaçlıklarını sağlıklı yollarla giderebilmesine yardımcı olur. Bu tarafıyla klasik bilişsel-davranışçı terapilere kıyasla daha derinlemesine ve hislere daha fazla odaklanan bir sistemdir.
Şema Terapi’nin temel kavramları ortasında “erken devir uyumsuz şemalar”, “baş etme stilleri” ve “modlar” yer alır:
Erken devir uyumsuz şemalar: Çocuklukta gelişen ve bireyin kendisiyle ya da etrafıyla ilgili olumsuz temel inançlardır. Örneğin, “Ben değersizim”, “Kimseye güvenilmez”, “İhtiyaçlarım önemsenmez” üzere kanılar birer uyumsuz şemadır.
Baş etme stilleri: Şemalar tetiklendiğinde, bireylerin kullandığı şuurlu yahut bilinçdışı savunma sistemleridir. Bu baş etme tarzları kaçınma, teslim olma ya da çok telafi etme halinde olabilir.
Modlar: Şema Terapi, kişinin o anda içinde bulunduğu duygusal durumları ve davranış kalıplarını “modlar” üzerinden tanımlar. Örneğin, “İncinebilir Çocuk Modu” (kırılganlık ve yalnızlık hissi) ya da “Cezalandırıcı Ebeveyn Modu” (aşırı kendini suçlama) üzere.
Şema Terapi sürecinde, bireyin evvel kendi şemalarını ve modlarını tanıması sağlanır. Akabinde, bu yapıları destekleyen ömür hikayeleri ve tetikleyiciler üzerinde çalışılır. Terapi süreci, hem içsel farkındalığın artmasını hem de daha sağlıklı niyet, his ve davranış örüntülerinin gelişmesini amaçlar. Bilhassa hislerle çalışmak için imgeleme teknikleri, mektup yazma, boş sandalye çalışmaları üzere yaratıcı formüller de sıklıkla kullanılır.
Şema Terapi kimler için uygundur?
Şema Terapi; kronik bağ sorunları yaşayanlar, kişilik bozuklukları, depresyon, korku bozuklukları, travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) üzere durumlarda epey tesirli bir usuldür. Ayrıyeten, klasik terapi yaklaşımlarından gereğince yarar görememiş bireyler için de derinlemesine bir alternatif sunar.
Özetle, Şema Terapi bireyin hayatını kısıtlayan, tekrar eden acı verici döngüleri fark edip değiştirebilmesi için güçlü bir araçtır. Kendi iç dünyasını daha yeterli anlamak ve duygusal güzelleşmeyi sağlamak isteyen herkes için kıymetli bir dayanak sağlar.
