Antalya’da düzenlenen Onkolojide İz Bırakanlar Doruğu, kanser uzmanlarını bir ortaya getirdi. Prof. Dr. Mustafa Samur anısına düzenlenen tepede, Türkiye’de ve dünyada kanser alanında yaptığı çalışmalarla ismini duyurmuş uzmanlar, teşhis ve tedavilerinde gelinen son durumu tartıştı.
Kongreye, Cold Spring Harbor Laboratuvarı’nda beslenme ve kanser alanında kıymetli çalışmalar yapan Dr. Semir Beyaz da katıldı. Dr. Beyaz’ın çalışmalarından biri de yağlı beslenmenin kanser oluşumuna etkileri… Lakin Dr. Beyaz, kanserden korunmak konusunda beslenme ile ilgili kesin telaffuzlardan uzak durun ikazında bulunuyor. “‘Yağlı yemeyin, şekerli yemeyin’ diyen kimseye inanmayın” diyen Dr. Beyaz, ‘beslenme konusunda bildiğimiz bir şey varsa o da çok az şey bildiğimizdir’ diyor adeta. İşte Beyaz’dan değerli ihtarlar:
Dr. Semir Beyaz
“KİMSEYE ‘YAĞLI BESİNLER YEMEYİN’ DİYEMEM”
Kanserden korunmada ne yazık ki işimiz şu an kolay değil. Yani ben şu an kimseye ‘yağlı beslenmeyin’ demem. Şayet bilimsel bir delili yoksa, “Yağlı yemeyin, şekerli yemeyin” diyen kimseye de inanmayın. Benim bu alanda bilimsel çalışmalarım olmasına karşın, bunları size söyleyemem zira bedenimizin yağa, şekere, karbonhidrata, proteinlere, vitaminlere muhtaçlığı var. Bunların kombinasyonları, alınış biçimi, bedenimizde bize mahsus sistemlerle nasıl bize entegre oldukları hastalık ve sıhhat durumunu etkiliyor. Mesela hamburger ve kolalı içecekler metabolizmayı büyük oranda etkiliyor. 100 kişiyi bu türlü beslerseniz hepsi obez olacak diye bir kural yok; 50’si olabilir, 50’si olmaz. Zira farklı metabolik geçmişlere sahiplerdir. Lakin şeker ve karbonhidrat, daima ve ağır olarak alınması durumda, bedenin kurallarını değiştirebiliyor. Biz bu kuralların ne olduğunu anlamaya çalışıyoruz ve bunu anlarsak hastalık durumlarını değiştirebiliriz.
GERÇEKTEN NE YERSEK O MUYUZ?
Bunların yanında bitkisel besinler faydalıdır zira onlarda posa var. Posa, bağırsağın işlevi için güzeldir zira bakteriler onu kullanıp metabolikler yapıyor, oradaki bakterilerin sağlıklı gelişmesini sağlıyor. Mesela yoğurt da yeterli bir besindir zira bağırsakta fayda sağlayacak bakterilerin niceliğini ve niteliğini düzenliyor. Lakin ‘vejetaryen olun’ diyemem zira demir emilimi için, protein için et inanılmaz uygun bir besin kaynağı. Vejetaryenliğin farklı politik münasebetleri olabilir. Dersiniz ki ‘dünyaya ziyan veriyoruz, hayvanlar berbat şartlarda yaşıyor’ vs… Bunların hepsi farklı bir tartışma konusu. Lakin bahis besinler ve sağlık-hastalık alakası ise bütün bu besinleri istikrarlı bir formda yemelisiniz. En istikrarlı beslenen insan da kanser olabilir ya da obezite örneğindeki üzere sistemler karşıt gidebilir. Zira en istikrarlı beslenen beşerde da yağ dokusu var. Fakat yağ dokusu olmalı, yağ olmazsa bedenimiz sıhhatsiz olur. İşte temel mekanizmayı anlamazsak bu sorulara karşılık veremeyiz. Yani sahiden ne yersek o muyuz? Yanıtı bilmiyoruz.
ZEYTİNYAĞI FAYDALI MI, ZİYANLI MI?
Bu sorunun yanıtı nereden baktığınıza bağlı; kök hücreye mi, bağışıklık sistemi hücresine mi, mikrobiyotaya mı, pankreas dokusuna mı bakıyorsunuz? Zeytinyağının yararını kanserli hastada mı test ediyorsunuz yoksa enflamatuar hastalıklarında mı bakıyorsunuz? Tekrar altını çiziyorum beslenme konusunda birtakım şeyleri biliyoruz fakat çok şey bilmiyoruz. Sorumlu bir bilim insanı olarak ‘şunu ye, bunu yeme’ dememeniz lazım. Ben daima bu türlü teklifler vermekten kaçınırım. Herkes kolay bir yanıt ister ancak kanser, beslenme üzere bahislerde ne yazık ki kolaycılık yok.
KETOJENİK DİYETTEKİ ISTIRAP NE?
Mesela 1920’lerde ketojenik diyet ortaya çıktı ve epilepside bir nebze faydalı olabileceği gösterildi. Bunun da nörolojik ve metabolik birtakım sebepleri var fakat çok tekliflerin bilimsel temeli olmaz. Ketojenik diyetin şöyle kasvetleri olabilir; bizim bedenimiz evrimsel süreçte birinci güç kaynağı olarak şekeri kullanıyor. Şekeri fazla tüketmeliyiz demiyorum lakin şekere gereksinimimiz var. Beynimizin ve birçok hücremizin birinci kademede kullandığı güç faktörü şeker ve bu çok kritik bir biçimde düzenleniyor bedende. Proteine de muhtaçlığımız var, kimi durumlarda hücreler protein kullanmayı tercih ediyor, birtakım durumlarda yağ asidi kullanmayı tercih ediyor. Mesela kök hücreler bağırsakta yağ asidini daha çok seviyor. O yüzden yağlı beslenmede o kök hücre aktivitesi artıyor. Her hücrenin sevdiği, duruma bağlı seçtiği bir besin ögesi var. Şayet şekeri keserseniz bu dengeyi bozarsınız. O yüzden ketojenik diyete çok aralıklı durmak lazım. Kimi durumlarda bunun antikanser özelliğine dair klinik öncesi çalışmalar var. Ancak bunlar şu anda mekanizmayı anlamaya yönelik. Yani hiçbir tıbbi onkoloğun klinik çalışmasını görmedim ki, ‘hastalara ketojenik diyet verdik, tümör gitti’ biçiminde bir sonucu olsun. Tahminen ileride bu çalışmalar yapılır. Fakat şu anda biz bunun sistemini anlamaya çalışıyoruz. Bu üslup diyetlerin farklı doku ve organlara tesirini anlamaya çalışıyoruz. Mesela kalp ve beyin glikozu kullanır. Şayet yeteri kadar glikoz yoksa kitonları kullanır, ketojenik diyette bahsedilen şey o. Ketojenik diyetin tesir sistemi şöyledir; siz şayet bedene çok az karbonhidrat ve çok yağ verirseniz beden yağ yakmaya başlar. Yağ yakarsa keton oluşturur lakin keton biz çok aç kaldığımız vakit kanımızda artar ve çok artarsa da ölümcül bir duruma iter bizi. Orada çok hassas bir istikrar var o yüzden çok dikkatli olmak lazım.
“BESLENME KONUSUNDA ÇOK KİRLİ TARTIŞMALAR DÖNÜYOR”
Vegan ve vejeteryan beslenmede de durum tıpkı. Bitkisel diyet değerli lakin yetersiz beslenmeye de sürüklememek lazım insanları. Biz hem bitki hem et yiyoruz; bu türlü evrilmişiz. Bin sene sonra evrimde hangi basamakta olacağız bilmiyorum. Tahminen herkes o vakit ketojenik beslenecek. Fakat şu anda bizim bildiğimiz bilgiler doğrultusunda protein ve demir kaynağı olarak ete gereksinimimiz var. Yağ asitleri kaynağı açısından da et eserlerine muhtaçlığımız var. Bu yüzden bilhassa gelişim çağındaki çocuklarda buna dikkat etmek lazım. Burada çok büyük kirli tartışmalar dönüyor. Bilimsel alt yapısı olmayan beşerler bu bahiste ahkam kesiyor. Diyetisyenlere de çok büyük sorumluluk düşüyor. Diyetisyenlerin moda diyetleri hastalara önermeleri çok yanlış. Toplumsal medyada, haberlerde biri çıkıyor ‘otizm bir beslenme bozukluğudur’ diyor. Tamam, otizmin seyrine tesir eden kimi mikrobik ya da beslenme ile ilgili faktörler olabilir. Lakin otizmin genetik ve nörolojik alt yapısını göz arkası edemezsiniz, insanlara boş umut veremezsiniz. Tıpkı şey kanser için de geçerli. ‘Zerdeçal otu kansere uygun geliyor’ üzere bilgiler saçmalık; küçücük bir etkiyi deve yaparak insanları kandırmak çok yanlış. Bazı beşerler kanser hastalarına ‘kemoterapi almayın, bilmem ne ot özütü kansere çözümdür’ diyor. Büsbütün yalan! Şayet bir ot kansere ilaç olsaydı aslında biz bunu gösterirdik. Tıp tarihinin bin yıllık geçmişinde daima bu türlü şeyler denenmiş. Aslında bir ot kansere tahlil olsaydı, kanser diye bir hastalıktan muzdarip olmazdık bugün.
“KEŞKE SİZE SAĞLIKLI BESLENME LİSTESİ VEREBİLSEYDİM”
Sağlıkta farkındalığı yaratmak değerli. Burada da bilimsel bir iklim yaratmamız lazım. Artık hurafelerden medet umuyoruz, artık yalnızca kanser olduğumuz vakit kansere ilaç bulunup bulunmadığını soruyoruz. Ancak şunu sormuyor kimse ‘kansere ayrılan bütçe nedir, ülkenin kanserde sıhhat siyaseti nedir?’ Tamam yol, okul, bina yapmak kıymetli lakin sıhhat en kıymetlisi. Bu şuuru topluma yaymamız lazım. İnsanların yalnızca hasta oldukları vakit ‘doktor bana ilaç ver’ dememesi lazım. Ben ve öğrencilerim gece gündüz laboratuvarda çalışıyoruz; hem bir merak hissiyle hem de insanlara yararımız olsun diye. Bir bilgi birikiminin üzerinde, kritik düşünerek çalışıyoruz. Ve buluşlar vakit alır. Keşke ben size bugün ‘bunu yerseniz şu olur’ diye size kanserden korunmak için bir liste verebilseydim ve hepimiz sağlıklı bir formda yaşayabilseydik. Lakin bu türlü bir şey şu an mümkün değil.
YARIN: GÜZEL BİR BİLİM İNSANI OLMANIN ÜNİVERSAL KOŞULU
