Büşra Uyar
Bağımlılık her daim büyük bir merak konusu olmuştur. “Bir arkadaşının arkadaşının” tecrübeleri sohbet esnasında döner durur, kimi vakit da birtakım sanat yapıtlarına başka bir ilgi gösterilir yalnızca bu merakı doyurabilmek için. Aslında çok uzaklara bakmaya da gerek yok; internette son vakitlerde bağımlılarla ya da bağımlı hale getirenlerle yapılan röportajlardan oluşan içerikler revaçta. Yıllar yılı süregeldiği üzere, daima bir katarsis sağlama “ihtiyacı” var ya da bağımlı olmaktan korkulduğu için katarsisle “yetinmek”.
Halbuki bağımlılık sadece bağımlısından dinleyebileceğimiz, sadece kendisini ve yakınlarını olumsuz etkileyen küçük çaplı bir tecrübe olmanın çok ötesinde: Ritüelleri, yerleri, bireyin politik ya da spiritüel duruşunu ya da devletlerin en önemli kalkınma gücünü temellendirebilecek bir tesire, kültüre sahip. Eh, onun bu gücü de bağımlılık üzerine baş yoran kimselere, bağımlılığı çabucak her açıdan ele alabilme gücünü bahşediyor. İki tarafın da “kârlı” çıktığı bir düşünme sistemi değil de nedir bu!
Psikiyatr Kültegin Ögel, bağımlılık üzerine baş yoran isimlerden. Yıllarını bağımlılık üzerine yaptığı çalışmalarla geçirmiş başarılı akademisyenin İrtibat Yayınları’ndan çıkan ‘Bağımlılık Asla Yalnızca Bağımlılık Değildir’ çalışması ise capcanlı, asla beyni ve vücudu didaktik bir biçimde “uyuşturmayan” bir okuma&düşünme tecrübesi olarak okuru tetikliyor.
Bağımlılığa sebep olan unsurlar sadece alt sınıfa musallat olan bir illet, üst sınıfın “hafta sonu kaçamağı” ya da sanatçıyı besleyen “en doyurgan damar” değil elbette. Ögel bağımlılığa dair bu genelgeçer blokajları kaldırmak için çalışmasını “Bağımlılığın İçindeki Siyaset”, “Yasaklar ve Bağımlılığın Hafife Alınamaz İlişkisi”, “Bağımlılığın Toplumsal Art Planı” üzere tematik altı modülde kurgulayarak, bağımlılığı adeta katman katman çözümlüyor. Bu noktada çalışma nitekim hayret uyandırıcı bir ritim kazanıyor, ki bu aslında kelam konusu bağımlılık olduğunda, asla aşina olmadığımız bir şey. Çünkü alkol, sigara ya da uyuşturucu bağımlılığı kelam konusu olduğunda genelde konuşulmaz; mevzu derhal kapatılmalı, -çok kolaymış gibi- kullanılan husus “derhal” bırakılmalıdır; esasen bu husus tekinsiz bir yerden çıkıp gelmiştir; öteki arkadaştan, öbür devletten, öteki “pis” kültürlerden…
Ögel, bu şemalaşmış konuşma nizamını iki ana yerinden kırıyor. Birinci olarak bağımlılığı ve bağımlılık yapan hususları, -belki de tabiri hiç caiz olmayan bir şekilde- adeta ecstasy getirisi bir hareketlilikle ele alıyor. Hususları, husus bağımlılarını, dağıtıcıları, üreticileri hiçbir formda tabulaştırmayan Ögel, bunu yaparken okurun nefsini de tetiklemiyor. Muharrir bu sıkıntı dengeyi kurduktan sonra, şahane bir işe koyuluyor: Tabulaştırılan her şeyi karanlık, kuytu köşelere kaldırmak yerine bunları adeta bir sorgu ışığının altına koyuyor. Fakat bunu yaparken maksadı hırpalarcasına sorgulamak, aşağılamaktan fazla, anlamaya çalışmak. Çünkü Ögel ne nihayetinde, sorgu ışığının yarattığı ruhsal baskıdan fazla, onun her şeyi “fazlasıyla” açık eden gücünü daha pahalı buluyor.
‘BAĞIMLILIK BİR KÜLTÜRDÜR YAHUT KÜLTÜRDEN OLUŞUR’
Böylece Ögel, sorgu ışığının altında bağımlılığı çabucak her açıdan tahlil etme, gözlemleyebilme imkânını elde ettikten sonra, tenkit kadrajını neredeyse 360 dereceye genişleterek, son derece gerekli bir toplum ve sistem eleştirisi yapıyor. Tarih, siyaset ve sosyolojiye dayanarak çalışmayı ilerleten Ögel, bağımlılık ekseninde birey iktidar bağının, konulan yasakların, “konulmayan” yasakların, devletlerin yaşatma ve “kurtarma” pratiklerinin peşinden gidiyor. Bunu yaparken ritüeller, yerler, “zararsızca” tüketilenler hem akademik hem de “bizden” bir lisanla anlatılıyor Ögel tarafından. En nihayetinde Ögel, önsözde mükemmelen söz ettiği üzere, bağımlılığa dair şunu idrak etmemizi istiyor: “Bağımlılık insanidir. Bağımlılık siyasaldır. Bağımlılık bir kültürdür yahut kültürden oluşur. İçinden iktisat geçer. Geleneklerle yoğrulur. Tarihtir. Bağımlılığı beynin içinde görebilirsiniz. Bağımlılığın gerisi psikolojidir. Bağımlılık itişme ve kakışmaların ortasındadır. Bağımlılık bireydir, ailedir, toplumdur, çevredir. Tecrübedir, sanattır, inançtır, ideolojidir.”
İletişim Yayınları’ndan çıkan ‘Bağımlılık Asla Yalnızca Bağımlılık Değildir’, trajikomik bir biçimde herkesin “sırf meraktan” okuyabileceği bir kitap. Başarılı akademisyen bu çalışmasıyla katarsis sağlama muhtaçlığını nefis bir düşünme, sorgulama ve eleştirme faaliyetine dönüştürüyor. Sonuç olarak okur, başında daha fazla soru işareti ve daha fazla merakla kalakalıyor. Eh, kültürel faaliyetlerin en güçlü bağımlılık belirtileri tam da bu değil midir?
