Bu uyuşmazlıkların, Sudan ordusuyla ittifak halindeki siyasi ve askeri güçler ortasında net bir biçimde çatışmaların olduğunu gösterdiği bildirilmektedir. Bilhassa maliye ve maden bakanlıklarının dağılımı üzerinde ağırlaşmaktadır; zira bu bakanlıklar, devletin kaynaklarının bel kemiğini oluşturan ekonomik ve stratejik ehemmiyete sahiptir. Bilhassa Purt Sudan’daki altın üretimi ve başka mali kaynaklar üzerindeki denetim aracılığıyla.
Sudan Kurtuluş Hareketleri, liderliğini Küçük Arko Minavi’nin yaptığı ve Adalet ve Eşitlik Hareketi’nin liderliğini üstlenen Cibril İbrahim, Juba Barış Muahedesi’nin gerekliliklerine dayanarak her iki bakanlığı da elde tutmakta ısrar ederken, başka güçler ise buna itaat etmeyi reddetmektedir. Bu sırada Burhan ve İdris bu uyuşmazlıkları çözmeye çalışıyor.
Ülkenin Maden Zenginliklerin Paylaşımı
Sudanlı gazeteci Sabah El Hasan, devam eden uyuşmazlıkları, Sudan ordusuyla ittifak halindeki güçlerin maliye ve maden bakanlıklarını kazanma uğraşlarıyla ilişkilendiriyor ve Afrikalı Kalkınma Bankası’nın raporuna atıfta bulunarak, Sudan’ın her yıl yolsuzluk nedeniyle kaybettiği ölçünün, ihracatından elde ettiği altın ölçüsünün kat kat üstünde olduğunu belirtiyor. Bu durum, ülkede bir “yolsuzluk mafyası” olduğuna dair örtük bir işarettir.
El Hasan, “El Cede” gazetesinde yayınladığı raporda, kamu malına yönelik akınlar ve bu malların Sudan dışındaki bankalara aktarılması ile birlikte, madenler, altın ve hayvan varlığı üzere ülkenin kaynaklarına el konulmasını vurguluyor. Ayrıyeten, Juba Mutabakatı’na nazaran yürütülen güç paylaşımının, siyasi amaçların ötesinde zenginliklerin ve kaynakların paylaşımına da uzandığını, bilhassa ekonomik kümedeki bakanlıkların geçerliliği açısından belirtiyor.
Mayıs ayında, Abdulfettah El Burhan tarafından başbakan olarak atanan Kamil İdris’in atanmasının akabinde, Juba Barış Mutabakatı’nın yöneticileri bu iki bakanlık için bir yarışa girmiştir; en ön planda silahlı kümeler yahut “ortak kuvvetler” olarak bilinen, Darfur ve Kuzey rotasını temsil eden kümeler yer almaktadır.
Bu mutabakat, silahlı kümelere yürütme ve yasama yetkileri için bir hisse garanti etmektedir. Bu hisse, Juba Mutabakatı’nın dördüncü, beşinci ve altıncı unsurlarında tanımlanmıştır; bu unsurlar, barış sürecinin taraflarının, süreksiz devlet kurulunda üç üye ve kabinede beş bakanlık olmak üzere %25 oranında temsil edilmesini öngörmektedir. Süreksiz yasama meclisinde ise toplam üye sayısının %25’ine denk gelen 75 koltuk bulunmaktadır.
Kuzey rotasının başkanı Muhammed Seyyid Ahmed “Cakumi”, %25’lik gücün tüm Juba Barış Mutabakatı’na imza atan taraflar ortasında dağıtılması gerektiği konusunda ısrar ederken, maliye, maden ve toplumsal işlerden sorumlu bakanlıkların bağımsız uzmanlara verilmesini talep etti. Lakin “El Tiyar” gazetesi, Adalet ve Eşitlik Hareketi’nin başkanı Cibril İbrahim’in hâlâ maliye bakanı olarak görevine devam ettiğini ve Kamil İdris’in, teknokratlardan bakanlar seçeceği vaadini ihlal ettiğini açıkladı.
“Şafak Haber” sitesinin bir raporuna nazaran, Adalet ve Eşitlik Hareketi, maliye bakanlığını ve sosyal işlerle ilgili bakanlığı almak istemekte, bu durum hareketin toplumsal ve ekonomik talepleriyle uyumlu görünmektedir. Lakin ordu kumandanı Abdulfettah El Burhan, Cibril İbrahim’in hükümetteki tesirini azaltmaya çalışmakta ve ona sadece bir bakanlık vermek istemektedir; bu durum sert çatışmalara yol açmaktadır.
Site, gözlemcilerin, maliye ve maden bakanlıkları üzerindeki çatışmaların, silahlı kümelerin bu bakanlıkları denetim etme konusundaki ısrarları nedeniyle ortaya çıktığını belirttiğini aktarmaktadır. Çünkü bu bakanlıklar, Sudan iktisadının zayıf olduğu bir periyotta ana finansman kaynaklarıdır.
Hareketin resmi sözcüsü Muhammed Zekeriya, “Juba Mutabakatı’na ve prensiplerine olan tam bağlılığımızı ilan ediyoruz; bu, belirlenen yürütme konumları da dâhil olmak üzere” demiştir. Burhan yahut İdris ile rastgele bir müzakere yapmayı reddettiğini vurguladı. Sudan Haber sitesi, ordu kumandanı ve başbakanın “Cibril” lehine geri adım attıklarını bildirdi.
Şok Eden Rakamlar
Afrikalı Kalkınma Bankası’nın Sudan ile ilgili yıllık raporuna dönecek olursak, bu rapordaki bilgiler, ülkedeki ekonomik ve mali durumun acı gerçeklerini açığa çıkarmaktadır. Bilhassa, 2023 Nisan ayından beri devam eden savaş nedeniyle yaşanan ekonomik çöküşü ele almaktadır.
“El Cede” gazetesinin raporuna nazaran, savaş tüccarlarının kaynakları kurutma aksiyonları, yolsuzluğun sadece idare ve mali sistemle sonlu olmadığını, tıpkı vakitte devlette ve orduda bir küme çürük hatalının bulunduğunu göstermektedir.
Afrikalı Kalkınma Bankası’nın raporu, yolsuzluk, kamu malına tecavüz ve vergi kaçakçılığı nedeniyle Sudan’ın her yıl yaklaşık 5 milyar dolar kaybettiğini ortaya koymaktadır. Yatırım ortamının berbat olması ve finansal sistemin zayıf olması, milletlerarası yatırımların akışını engelleyen temel bir mahzur olmuştur. Son yıllarda yatırım sayıları dalgalı bir seyir izlemiştir; 2016 yılında 1.06 milyar dolar olan yatırım ölçüsü, 2022’de neredeyse yarıya düşerek 573.5 milyon dolara gerilemiştir.
Raporda ayrıyeten, yenilenebilir ve yenilenemez doğal zenginlikleri, insan sermayesini ve üretken sermayeyi içeren “doğal sermaye” için nispeten yüksek istatistiklere yer verilmektedir. 2023’te Sudan’ın insan gelişimi endeksindeki sıralaması düşük kalmış ve 54 Afrika ülkesi ortasında 45. sırada yer almıştır.
Afrikalı Kalkınma Bankası ayrıyeten, Sudan iktisadının yaşadığı yapısal bozuklukları vurgulamaktadır; bu bozukluklar, iktisadın dayanıklılığını artırma kapasitesini azaltmış ve savaşın neden olduğu şokları absorbe etme yeteneğini zayıflatmıştır. Ülke, lokal kaynakları harekete geçirme kapasitesinin zayıf olması, genel olarak vergi ve vergi dışı gelirlerin düşüklüğü ve ulusal eserlerin ve ihraç mallarının katma bedelinde bir azalma ile karşı karşıyadır.
Dış borçların yüksekliği, bütçe üzerinde ağır bir yük oluşturmaktadır; çünkü borç hizmeti ve gecikmelerin maliyeti, devletin memleketler arası finansman kuruluşlarından borç almasını azaltmaktadır. Gecikmeler, dış borcun toplam ölçüsünün %80’ini oluşturmaktadır.
Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve Paris Kulübü, 2021’de Sudan’ın borç af gerekliliklerini yerine getirdiğini onaylamış olsa da, Abdulfettah El Burhan tarafından gerçekleştirilen askeri darbe, Memleketler arası Para Fonu’nun Sudan ile işbirliği programını dondurmasına yol açtı.
Bu karar sonucunda, 2021’de 56 milyar dolara ulaşan Sudan’ın dış borcunun neredeyse yarıya düşmesi bekleniyordu. Ayrıyeten, 2021 yılında onaylanan 2.5 milyar dolarlık kolaylaştırılmış bir kredi ile 39 aylık bir teknik takviye programı iptal edilmiştir.
Savaşın ekonomik tesiri açısından, savaşın ikinci yılı içinde yaşanan yıkım nedeniyle iktisada verilen ziyan, birinci yıl için kaydedilen ziyanla tıpkı olup, yaklaşık 125 milyar dolar olarak değerlendirilmiştir; bu sayı, 2024 ve 2025 yıllarındaki bankanın raporlarında yer almaktadır.
