Neslihan Eser
Sargun A. Tont kısa bir müddet evvel Kor Kitap tarafından yayımlanan yeni kitabı Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler vasıtasıyla tekrar okuyucularıyla buluştu. Uzun yıllar ABD’de California Üniversitesi, San Diego’da okyanusbilimci olarak çalışan, ülkeye döndüğünde ODTÜ başta olmak üzere çeşitli üniversitelerde deniz ekolojisi alanında dersler veren Tont yazmaya ve münasebetiyle genç kalmaya devam ediyor. Tont’la edebiyat-bilim ilgisi, şiir tutkusu ve en sevdiği düşünürler üzerine kısa bir sohbet gerçekleştirdik.
Uzun müddettir bilim ve edebiyatın iç içe geçtiği yazılar kaleme alıyorsunuz. Kitaplarınızı okuyunca insanın aklına C.P. Snow’un İki Kültür isimli meşhur konuşmasıyla başlattığı tartışma geliyor. Sonrasında birebir isimle kitaplaşacak bu konuşma çok güzel bildiğiniz üzere tabiat bilimleri ile edebiyatı da kapsayan toplumsal bilimler ortasındaki büyük uçuruma ve birbirini anlamama haline dikkat çekiyor. Sizin yazılarınızı bu uçurumun kapanmasına yönelik bir gayret olarak görmek mümkün mü?
Aslına bakarsanız ben küçük yaşlardan beri iki kültürlü yazılar yazıyorum. O vakitler Snow’dan haberim bile yoktu. Snow’un işaret ettiği mevzuyu Sulak Bir Gezegenden Hikayeler kitabımda “Bilim-Edebiyat Kavgası” başlığıyla işledim. Esasen çok taraflılık Aristoteles’ten beri var. Üstad, ‘’Akıllı insan her şeyi bilir lakin detaylarıyla değil,” der. Benim başkalarından farkım, iki kültürü tam ikiye bölüp haklarını vermek formundadır. Bir örnek vereyim. Çok beğendiğim müelliflerden Stephan Jay Gould bir makalesine İranli şair Ömer Hayyam’dan bir kıtayla başlar fakat sonrasında çabucak bilime döner. Ben ise aksi yolu izlerim. Örneğin Bilim Teknik’te yayınlanmış “Kelebekler” isimli 2 sayfalık makalem evvel kelebeklerin edebiyatı –Tolstoy’dan tutun bizim Ömer Seyfettin’e kadar– nasıl etkilediğiyle başlar. Hatta burada ortaya boksör Muhammed Ali’yi ve Sigmon Freud’u da katarım. İkinci sayfa ise olduğu üzere kelebek göçleriyle ilgilidir.
‘BABAM ÇOK YETERLİ BİR HİCİV ŞAİRİYDİ’
Edebiyatçı yanınızın gelişiminde babanız Cevdet Tont’un ve yakın arkadaşı Neyzen Tevfik’in katkısından bahsedebilir miyiz?
Ben her şeyimi babama borçluyum. Daha ilkokul öğrencisiyken her ezberlediğim şiir için bana 5 kuruş (bir simit alabilecek kadar para) verirdi. Pir Galip’ten tutun da Yahya Kemal’e kadar birçok şairi ezberlemiştim. Sonraları para istememeden kendi isteğimle Kemalettin Kamu ve bilhassa Orhan Veli’nin şiirlerini ezberledim. Bu durum eğitim gördüğüm Robert Kolej’de de devam etti. Gilchrist isimli hocamız beni İngiliz şair William Wordsworth’le tanıştırdı. İtiraf edeyim, arkadaşlar şiir okumamı çok beğenirlerdi. Ne yazıktır ki o vakitler Nâzım Hikmet yasaktı, onu Amerika’da okudum ve hayran kaldım.
Babam, Neyzen Tevfik’i güzel tanırdı ve çok beğenirdi. Onun hakkında makaleler yazdı. Küçükken bir defasında Beşiktaş iskelesinin gerisindeki kahvede Neyzen Tevfik’in elini öptüğümü hatırlıyorum. Ben oynarken duymadım fakat babamın sonradan anlattığına nazaran Neyzen, babama adımı sormuş. Sargun ismini duyunca, ‘’Ulan Cevdet nasıl isim bu! ‘Kara Bit’ koysaydın daha güzel olurdu,” demiş. Ben Neyzen’in vefatına kadar babamın ağladığını hiç görmemiştim. Cenaze kaldırıldıktan sonra babam ve Süleyman Erguner üzere yakınları mezara tekrar dönüp ney eşlinde bol bol rakı içmişler, bir kısmını da mezarın üzerine dökmüşler.
Babam çok uygun bir hiciv şairiydi. ‘’Nüktedan ne dalayan ne yalayan insandır.” kelamı epeyce meşhur olmuştu. Tasvir gazetesinin birinci sayfasındaki “Tepeden İnme” başlığında fıkralar yazardı. Devlet memuru olduğu için ismini koyamaz, onun yerine üç yıldız atardı. Bazen “Nisyanî” mahlasını kullandığı da olurdu. Pek çok şiiri ezbere okurdu. Celal Yıldırım Bey bu günlerde babamın kapsamlı bir biyogafisini hazırlıyor. Ondan öğrendiğime nazaran ben ABD’deyken babam, “Neyzen Tevfik’in Cennetten Mektubu” isimli bir makale yayımlamış. Dante üzere Neyzen’in de cennette Ahmet Rasim üzere arkadaşlarına kavuştuğunu anlatıyormuş.
Kitaplarınızı okuyanlar Wordsworth’ün yanı sıra bir öteki İngiliz şair Samuel Taylor Coleridge’a olan sevginizi âlâ bilirler. Bu şairde sizi en çok etkileyen şeyler nelerdir?
“Rime of the Ancent Mariner” benim üzere bir deniz aşığı için mükemmel bir şiirdir. Gustave Doré’nin resimlediği versiyonunu öneririm. Coleridge, Wordsworth’le birlikte romantizmin kurucularından biri sayılır haklı olarak. “Kubla Khan” da nefis bir şiirdir. Hem de çok özgündür. Kim kaygısı ki Cengiz Han üzere gelmiş geçmiş en büyük katillerden birinin torunu hakkında bu kadar insancıl bir şiir yazılsın. Ayrıyeten Coleridge’ın mektupları da çok aydınlatıcı şeyler söyler.
‘YAŞAM ŞEKLİMİ EN ÇOK ETKİLEYEN KİŞİ BERTRAND RUSSELL’DIR’
William Blake hakkında neler söylersiniz?
Blake başlı başına şahsına münhasır bir şair. Bildiğiniz üzere kendisi fotoğrafla şiiri harmanlar. Bende de biraz amatör ressamlık vardır. Bir de doğal Blake’in insancıl yanı çok kuvvetlidir. Masumiyet Şarkıları’ndaki şiirlerinden kimileri, Sanayi İhtilali esnasında baca temizleme işlerinde kullanılan 4-5 yaşındaki çocuklara yöneliktir. Bu faciaya baş kaldıran odur. Blake’in enteresan bir yanı da öbür romantiklerin çabucak hemen hepsi tabiatta yaşamayı önerirken onun Londra’yı tercih etmesidir.
Bu röportajda Alexander von Humboldt ve Charles Darwin’e değinmesek sizi epey eksik bırakmış olurduk. Von Humboldt ve Darwin’in hayatınızdaki yeri nedir?
Bu, Papa’ya, “Musa ve İsa Peygamberlerin size ne tesiri oldu?” diye sual sormaya emsal. Natürel ikisinden de çok etkilendim. Ancak Humboldt bilim ve kültür açısından Darwin’i sollar. Adam güya öbür bir gezegenden gelmiş üzere. Bunlar okuduğum, hayran kaldığım beşerler. Fakat benim ömür biçimimi en çok etkileyen kişi Bertrand Russell’dır.
Onun en ünlü kitabının lakin iki sayfasını anlayabildim. Fakat kıymetli olan yaptıkları. Russell, anne babasını küçükken kaybediyor. Onu vaktin başbakanı olan dedesi John Russell büyütüyor. Aile ‘’Earl’’ yani epeyce yüksek asalete sahip bir aile. Buna karşın Bertrand Russell, Birinci Dünya Harbi’nde “Ben bu savaşa katılmam,” diyerek mahpusa giriyor. Kendisi büyük bir matematikçi ve filozof. İngilizcesi o kadar hoş ki Edebiyat Nobelini alıyor. Matematik kitabını anlayamadım lakin her aklı başında olan için yazdığı kitapları okudum. İdeoloji Tarihi’ni ve bilhassa de Wisdom of the West’i (Batı’nın Aklı-Kültürü) okumanızı öneririm. Ben Neden Hiristiyan Değilim adlı kitabı da çok tesirlidir. Onu hemcinslerinden ayıran en kıymetli özelliği dürüstlüğü ve mütevaziliğidir. İdeoloji kitabında kendisinden tek bir söz bahsetmediği üzere ona rakip sayılabilecek Henri Bergson’u bile pek objektif bir biçimde anlatır. Bir röportajında gençler için sarfettiği şu kelamlar bence her üniversitenin kapısına asılmalıdır: “Şüpheci olun hatta benim teorilerimden bile kuşku edin.”
Yeni kitabım Odunluk Günlükleri: Darwin ve Tabiat Üzerine Yeni Denemeler’de tam da bunu yapmak istedim. Darwin’i bile tiye aldım. “Peki ancak hocam bu ne perhiz bu ne lahana turşusu! Humboldt’u neden pas geçtiniz?” diye soracak olursanız, dedik ya kardeşim, o büyük bir olasılıkla öbür bir gezegenden gelmiş!
Türkiye’nin birinci oşinograflarından birisiniz. Akademik hayatınızın büyük bir kısmı ABD’de bu alanda araştırma yapmak ve ders vermekle geçti. Türkiye’de de uzun bir mühlet ekoloji dersleri verdiniz. Sahip olduğunuz tecrübe sebebiyle bu soruyu yanıtlamak için tahminen de en uygun isimsiniz. Türkiye’de ekolojiye yaklaşımı dünyadaki örnekleriyle mukayeseli olarak tanım etmenizi istesek neler söylersiniz?
Ekoloji-çevre konusunda Thompson İndeksi ülkemizi 102. sırada gösteriyor. Bu sıra şu anda üniversitelerimizdeki hocaların bu alandaki verimliliğini gösteriyor. Bilmem öbür ne demek gerekir… Üniversite dışına gelince, uzun yıllar deniz ‘’Omnium kominus” yani insanlığın ortak malı diye bilinirdi. Ancak kendini bilmezler parsellediler. Hele petrol de bulununca iş çığrından çıktı. Yazıklar olsun demekten diğer bir şey diyemeyeceğim.
