Dünya üzerinde etkin kullanıcı sayısı 2,7 milyara ulaşan ve en çok kullanıcı sayısına sahip toplumsal ağ unvanını elinde bulunduran Facebook, Harvard Üniversitesi 2006 devresi öğrencisi Mark Zuckerberg tarafından 4 Şubat 2004 tarihinde kuruldu.
İlk başta sırf Harvard öğrencileri için kurulan Facebook, daha sonra Boston civarındaki okulları da içine aldı, iki ay içerisinde ise Ivy Ligi okullarının tamamını kapsadı. Facebook’un tüm e-postalara açılması ise 2006 yılında gerçekleşti.
Peki başta sırf Harvard öğrencileri için kurulan Facebook, nasıl bu kadar tartışılır hale geldi? Hakkındaki suçlamalar neler? İşte Facebook ve tarihçesi…
FACEBOOK NEDİR? NASIL KURULDU?
İnsanların öteki beşerlerle bağlantı kurmasını ve bilgi alışverişi yapmasını amaçlayan bir toplumsal ağ olarak ortaya çıkan Facebook, 17 yıl evvel Harvard Üniversitesi öğrencisi Mark Zuckerberg tarafından, Harvard öğrencileri için kuruldu.
2004 Nisan ayında Zuckerberg, Dustin Moskovitz ve Eduardo Saverin ile bir arada “TheFacebookLLC” ismi altında kurulan şirketle, Facebook’a kurumsal bir kimlik kazandırıldı.
Peter Thiel tarafından Haziran 2004 tarihinde Facebook’a 500 bin Amerikan doları yatırım yapıldı. Diğer bir yatırım ise Mayıs 2005’te Accel Partners’tan geldi. Partners, Facebook’a 13 milyon dolarlık bir yatırım yaptı.
2003 yılının sonlarına gerçek Mark Zuckerberg tarafından yazılmaya başlanan Facebook’un birinci olarak hedefi, Columbia Üniversitesi başta olmak üzere çeşitli Amerikan üniversitelerindeki öğrenciler ortasındaki ilişkiyi güçlendirmekti. Üniversitelere yayılmaya başladıktan sonra, finansman, medya üzere noktalara odaklanılarak Facebook’un güçlendirilmesi amaçlandı.
Kurulduktan kısa bir müddet içinde Ivy Ligi okullarının tamamını kapsadı ve birinci sene içerisinde Amerika Birleşik Devletleri’ndeki tüm okullar Facebook’ta mevcut hale geldi. Üyelerinin evvelce yalnızca kelam konusu okulun e-posta adresiyle üye olabildikleri ağın içine, daha sonrasında liseler ve birtakım büyük şirketler de katıldı. 11 Eylül 2006 tarihinde ise Facebook e-posta doğrulaması kaidesiyle 13 yaş üstü herkesi üye olarak kabul etmeye başladı. Bugün ise dünyanın en fazla ziyaret edilen sitelerinden biri haline geldi.
NEDEN MAVİ RENK?
Ücretsiz olan ve gelirini afişlerden, logo reklamlarından ve sponsor kümelerinden alan Facebook, ismini “paper facebooks”tan alıyor. Bu form, Amerikan üniversitelerinde okulların öğrencilerine, öğretmenlerine ve çalışanlarına doldurttuğu, onları tanıtan bir form.
Facebook’un yüklü olarak mavi olmasının nedeni ise kurucusu Mark Zuckerberg’in renk körü olması.
TÜRKİYE FACEBOOK KULLANIMINDA 12. SIRADA
Bugün dünya üzerinde en fazla Facebook kullanıcısına sahip birinci 10 ülke ise, Hindistan, ABD, Endonezya, Brezilya, Meksika, Filipinler, Vietnam, Tayland, Mısır, Bangladeş olurken, listede Türkiye ise 12. sırada yer alıyor.
TEKELLEŞME TARTIŞMALARI: INSTAGRAM VE WHATSAPP’I SATIN ALDI
Facebook, 2012 yılında Instagram’ı 1 milyar dolara satın aldı. 2014 yılında ise 19 milyar dolarla WhatsApp’ı bünyesine kattı.
Bu satın almalar teknolojide monopolleşme tartışmalarının da önünü açtı. Facebook, sahip olduğu uygulamaların kullanıcılar tarafından bilinmesi için bünyesindeki uygulamalarda “Facebook’tan” imzasına yer vermeye başladı.
Şirket 2017’de de, bilhassa gençler ortasında tanınan olan ve kullanıcı sayısı 5 milyonu geçen To be Honest (TBH) isimli uygulamayı satın aldı. Facebook ve bünyesinde yer alan şirketler, bugün dünya üzerinde en çok indirilen uygulamalar ortasında yer alıyor.
VERİ İHLALLERİ VE CAMBRIDGE ANALYTICA SKANDALI
Dünyada en çok kullanıcı sayısına sahip toplumsal ağ olan Facebook, bu müddette kullanıcılarının datalarını müsaadesiz depoladığı ve kullandığı argümanlarıyla gündeme gelmeye başladı. Data ihlali tartışmalarının resmilik kazanması ise 2018’de ortaya çıkan Cambridge Analytica skandalı ile oldu.
İngiliz The Observer gazetesi, 2014 yılında 50 milyon Facebook kullanıcı profilinin İngiltere merkezli akademisyen Aleksandre Kogan ve şirketi Küresel Science Research tarafından toplandığını yazdı.
Kogan; tüketici, takipçi ve seçmen davranışlarını değiştirmek isteyen iş dünyası ve siyasi partilere hizmet sunan bir bilgi tahlil şirketi olan Cambridge Analytica’yla bu bilgileri paylaşmak için bir muahede yaptı.
Kişilik testini yapmaları için fiyat ödenen Amerikalıların ve bu şahısların Facebook arkadaşlarının bilgileri ele geçirildi. Facebook’ta adapsız bilgi toplandığı tezlerini ifşaa eden Christopher Wylie, Cambridge Analytica’nın seçim sandıklarındaki tercihleri etkileyebilecek ve öngörebilecek güçlü bir yazılım kullandığını söz etti ve sistemi ‘tam teşekküllü propaganda makinesi’ olarak tanımladı.
Facebook, “İnsanlar bilerek bilgilerini paylaştılar, rastgele bir sisteme girilmedi, şifreler ve hassas bilgiler çalınmadı yahut hacklenmedi” diyerek kendini savundu. İhlal, Facebook’un pay senetlerinin düşmesine neden oldu. Trump’ın başkanlık kampanyasında da çalışan Cambridge Analytica şirketi, suçlamaların akabinde kapatıldı.
Cambridge Analytica’nın ABD’de Donald Trump’ın lider seçilmesinde ve İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden çıkma (Brexit) kararının alınmasında tesirli olduğu tez ediliyor.
ZUCKERBERG ÖZÜR DİLEDİ
2018 yılında Cambridge Analytica skandalı sonrası kullanıcı bilgilerinin müsaadesiz paylaşılmasıyla ilgili ABD Kongresi’nde söz veren Mark Zuckerberg senatörlerin önünde herkesten özür diledi.
Zuckerberg, toplumsal medya platformunun sorumluluklarını gereğince yerine getiremediğini tabir edip “Bu çok büyük bir yanılgıydı, benim yanılgımdı özür dilerim. Facebook’u ben başlattım, ben işlettim ve burada olanlardan ben sorumluyum” diye konuştu.
Facebook kurucusu, “Bize sildiklerini söylediler. Onlara inanmak açıkça bir küsurdu, bunu takip etmeliydik ve denetlemeliydik. Bu yanılgıyı bir daha yapmayacağız” dedi.
VERİ SKANDALINDAN 87 MİLYON KULLANICI ETKİLENDİ
Facebook Üst Teknoloji Yöneticisi (CTO) Mike Schroepfer, Cambridge Analytica skandalının ortaya çıktığı yıl olan 2018’de, bilgi ihlalinden 87 milyon kullanıcının etkilendiğini açıkladı.
Schroepfer açıklamada, “Çoğu ABD’de bulunan yaklaşık 87 milyon kullanıcıyla ilgili bilgilerin Cambridge Analytica’yla uygunsuz biçimde paylaşıldığına inanıyoruz” tabirlerini kullandı.
5 MİLYAR DOLARLIK CEZA KESİLDİ
Facebook’un 87 milyon kullanıcının bilgilerini Cambridge Analytica isimli siyasi danışmanlık şirketiyle müsaadesiz paylaşması üzerine toplumsal medya platforuma yönelik yansılar artarken, davalar ve cezalar da gerisi arkasına geldi.
Dünyanın dört bir yanından gelen ağır tenkitlerin odağındaki Facebook, yüzbinlerce kullanıcısını kaybederken, ABD ve Avrupa başta olmak üzere milyarlarca dolar cezaya çarptırıldı.
ABD Federal Ticaret Kurulu (FTC), Facebook’un ferdî bilgileri müsaadesiz ve adapsız kullanması sebebiyle 2018 yılında başlattığı soruşturmanın sonucunda toplumsal paylaşım sitesine 5 milyar dolar ceza kesti. Bu ceza, 2012’de Google’a kesilen 22 milyon doları geride bıraktı ve bir teknoloji firmasına kesilen en yüksek ceza oldu.
ABD Menkul Değerler ve Borsa Kurulu (SEC) de data ihlali nedeniyle şirkete 100 milyon dolarlık ceza verdi. Avrupa Birliği, Facebook’un data skandalından 2 milyon 700 bin Avrupalının etkilendiğini açıkladı.
AB ayrıyeten, WhatsApp uygulamasının satın alınması sürecinde yanlış ve aldatıcı bilgiler verdiği için Facebook’a 110 milyon Euro para cezası da verdi. İngiltere’de ise ülkede dataların korunmasından sorumlu denetim kurumu İngiltere Bilgi Kurulu Ofisi, Facebook’a bilgi paylaşım ihlalleri kapsamında 500 bin sterlin para cezası verdi.
Son olarak, Avustralya da, Facebook’a data hırsızlığı nedeniyle 529 milyar dolarlık bir dava açtı.
TÜRKİYE’DEN DE CEZA GELDİ
Türkiye de data ihlali sebebiyle Facebook’a ceza kesen ülkelerden biri oldu. Kişisel Verileri Koruma Kurulu, data ihlalleri nedeniyle Facebook’a 1 milyon 650 bin liralık idari para cezası verdi.
Kişisel Verileri Koruma Kurulu tarafından yapılan inceleme sonucunda, data ihlalinin Facebook sisteminin birbirinden farklı 3 özelliği olan “başkasının gözünden gör”, “doğum günü kutlayıcı” ve “video yükleyici”nin etkileşimi sonucunda oluşan bir kusurdan kaynaklandığı belirlendi.
Kurul tarafından Facebook’u Türkçe olarak kullanan 280 bin 959 kullanıcının kelam konusu data ihlalinden etkilendiği açıklandı.
WHATSAPP SAKLILIK MUKAVELESİ KRİZİ
Şirket, son olarak bünyesinde bulundurduğu Whatsapp’ın kullanıcılarına sunduğu yeni zımnilik kontratı ile gündeme geldi.
Yayınladığı yeni saklılık mukavelesi ile kullanıcılarının datalarını depolayacağı, kullanacağı ve Facebook’la paylaşacağı gerekçesiyle; Whatsapp tüm dünyada tenkitlerin odağı haline geldi.
WhatsApp’ın Avrupa, Orta Doğu ve Afrika kamu siyaseti yöneticisi Niamh Sweeney, “Facebook ile bilgi paylaşımımızda dünyanın rastgele bir yerinde rastgele bir değişiklik yok” dese de, şirket 1 ayda ötürü milyonlarca kullanıcısını kaybetti. İnsanların Whatsapp yerine tercih ettiği Telegram 25 milyon, Signal ise 7,5 milyon kullanıcı elde etti.
Tepkilerin dinmemesinin akabinde Whatsapp geri adım attı. Şirket, kullanıcılarını Facebook ile data paylaşımına zorlayan kapalılık mukavelesindeki yeni düzenlemenin 15 Mayıs’a ertelendiğini açıkladı. Whatsapp, mukaveleyi kabul etmeyenlerin hesabını bu tarihe kadar silmeyecek.
