Esra-Berat Albayrak çiftinin dünyaya gelen çocuklarına dair yaptıkları paylaşımları hasebiyle Albayrak ailesine hâlihazırda bir kısmı tanımlanan cürümlerin kapsamına girebilecek yorumlar yapıldı. Akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Genişletilmiş Vilayet Liderleri Toplantısı’nda tam olarak şu cümleleri kurdu: “Benzer hücumları farklı vesilelerle daha evvel de yaşamıştık. Bu cins ahlaksızlıkların artmasında bu mecraların kontrolsüzlüğünün rolü vardır. Niye Youtube, niye, Twitter, niye Netflix üzere toplumsal medyalara karşı olduğumuzun ne demek olduğunu anlıyor musunuz? Bu ahlaksızlıkları ortadan kaldırmak için. Bunlar ahlak sahibi değil. Bu millet layık olmayan bu gelişmeleri yaşamak, görmek istemiyoruz.”
Şunu belirtmek gerekir ki şayet bir ahlaksızlık varsa -ki bundan kuşku yok-; bu, mecraların -özellikle toplumsal ağların- tabiatında değil onu kullanan toplulukta olmalı. Çünkü şimdi birkaç hafta evvel yargıya da taşınan Berna Laçin, Canan Kaftancıoğlu, Feyza Altun ve Nevşin Mengü’ye dair “Onu ben alırım, bunu ben almam” ayarındaki cinsel hücum ve hakaret hatası sayılması gereken yorumlara; savcılık, ağır tenkit dedi ve takipsizlik kararı verildi. Yeniden yakın vakitte Başak Demirtaş’a karşı kelamlı taciz ve hakaret içeren yorumları da gördük, okuduk. Bunlar elbette ki tanınan insanlara karşı yapıldığından medyada çokça yer alsa da toplumsal mecralar her gün bilhassa çocuk ve gençlerin siber zorbalığa maruz kaldığı, insanların tanıdığı/tanımadığı birçok beşere hakaret ettiği, nefret cürümlerinin bininin bir para olduğu yerlerdir. Cumhurbaşkanı ahlaksızlık konusunda haklı, kaldı ki bu ahlaksızlıktan fazla ekseriyetle kimi cürümleri da kapsıyor fakat mevzunun muhatabı şikayetçi olmadığı sürece internetin derin boşluğunda kaybolup gidiyor. Yani bir ahlaksızlık varsa mecralarda değil, kullananlarda olmalı.
Bu parantezi kapattıktan sonra asıl mevzuya dönelim. Bu açıklamanın akabinde kimi partili isimler Erdoğan’ın toplumsal medyayı kapatmaktan değil regülasyondan bahsettiğini söylese de aslında Erdoğan kendini açıkça tabir etmişti. Pekala ismi sayılan mecraları yahut benzerilerini kapatmak, yani yasal olarak Türkiye’de erişimin engellemek çözer mi? Hepimizin son 15 yıldır farklı örneklerde deneyim ettiği üzere bu sorunun yanıtı açık ve net bir hayır. Youtube’dan Wikipedia’ya kadar birçok mecra ve binlerce URL engellense de erişmek isteyenler için çok kolay yollar olduğunu hepimiz biliyoruz. O denli ki 2008’de Youtube engellendikten birkaç ay sonra periyodun başbakanı olan Recep Tayyip Erdoğan Youtube’a girdiğini Hindistan seyahatinde gazetecilerle olan sohbetinde de açıkça lisana getirmiş; o devir de haberlerde bu vurgusu yer almıştı. Aslında Erdoğan’ın kendisi de biliyor ki internet erişimini sağlayan kabloları kesmedikleri sürece bu tip bütünlüklü bir mahzur işe yaramayacak. İşe yaramadığı üzere de söz özgürlüğü, irtibat hakkı ihlali üzere hususlarda gerek ulusal gerek memleketler arası kamuoyundan reaksiyonlarla karşılaşacaklar.
AMACI KAPATMAK DEĞİLSE BU CÜMLEYİ NEDEN KURDU?
AK Parti’nin ve MHP’nin internete ve bilhassa toplumsal ağ kullanımına dair düzenleme yapma isteğinin yılbaşından bu yana giderek arttığı zati herkesin malumu. Fahrettin Altun’un da açıkladığı üzere Erdoğan’ın asıl hedefinin toplumsal medyayı kapatmak olduğunu düşünmüyorum. Erdoğan, tabanının güzeline gidecek iletiler verirken toplumsal ağ şirketlerine de aba altından sopa gösteriyor. Bu şirketlerin para kaybetmekten daha çok korktukları tek bir şey varsa o da hâkim devletlerin, bu şirketlerin faaliyet alanlarına dair yapacakları yasal düzenlemelerdir. İspatlanamasa da teknoloji şirketlerinin regülasyon yapılmaması uğruna çokça vakit ve para harcadığını biliriz.
Yasalarla toplumsal ağlar kısıtlansa yahut yasaklansa dahi Erdoğan da biliyor ki kullanıcılarını bu platformlardan ayırmak neredeyse imkansız zira artık internet denen şey neredeyse 10 yıldır, bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıdaki şirketin eserlerine dönüştü. Bunu elbette tek başlarına yapmadılar, kullanıcıları, üyeleri ve aboneleri olarak biz de istediklerini elde etmelerini sağladık. Erdoğan, regülasyonun en sert hali olan yasaklama/kapatma konusuna değinerek bahsi yüksekten açtı ve bu şirketleri razı olacakları bir noktaya getirmek için pazarlığı başlattı. Pekala pazarlıkta AK Parti’nin razı olduğu nokta nereye tekabül ediyor?
HUKUKİ MUHATAPLIK VE ŞİRKETLERİN BİLGİ PAYLAŞIMI
Erdoğan’ın açıklaması sonrası yasama yılı bitmeden bir kanun teklifinin hazırlıkları da hızlandı. Nergis Demirkaya’nın özel haberine nazaran AK Partili bir yetkili, düzenlemenin temel maksadının tüzel muhataplık olduğunu söyleyip mevzuyu şöyle özetlemiş: “Bunları yasaklayıcı düzenlemeler, kapatma olarak görmemek gerek. En temel mevzu hukuken muhataplık konusu. Artık Ekşi Sözlük’te bir şikayet olduğunda türel süreç işletilerek sorun görülen paylaşımın kaldırılması mümkün. Zira muhatap var, süratlice yaptırım uygulanabiliyor. Fakat Twitter üzere toplumsal medya platformlarında bunu yapamıyorsunuz. Şikayet edilen bir içeriğin engellenmesini, kaldırılmasını talep etmek çok sıkıntı. Engelleme istemek bir hak ancak bunun için evvel kim olduğunu bilmeniz gerek. Twitter size bilgi vermiyor, sizi muhatap kabul etmiyor. En temel sorun bu.”
Bu demeçten de anlayabileceğimiz üzere bahis birlik beraberlik, ahlak vesaire değil. Temel sıkıntı türel muhataplık. Tasarının bir ayağının üzerine kurulacağı hukuksal muhataplığın, şirketlerle devlet ortasındaki bilgi alışverişine yönelik olduğunu görüyoruz. Türkiye’de hatırı sayılır kullanıcı kitlelerine sahip olan toplumsal ağ ve görüntü yayını şirketlerinin adresi belirli olsun istiyorlar ki arandıklarında telefona bakan olsun, mahkemelerin veya yetkili devlet organlarının bağlayıcı kararları kapılarına bırakılabilsin. Ticaret odasına kaydolsunlar, ofislerinin başköşesine vergi levhalarını assınlar…
Esasında kullanıcıların, üyesi oldukları platformlara daha kolay ulaşabilmesi yahut bu şirketlerin kullanıcılarına reklam göstererek kazandıkları paraya dair faturalarını Türkiye’de kesip vergi mükellefi olması üzere mevzular birçok devletin de planında olan ve birçok açıdan topluma da yarar sağlayacak noktaları barındırıyor. Fakat mevzu Türkiye olunca kantarın topuzunun nereye kayabileceğini de iddia edebiliyoruz. AK Partili yetkilinin bahsettiği yaptırım uygulama, bilgi verip vermem konusuna Türkiye’de çok kullanılan ve Erdoğan’ın kelamını ettiği mecralara kısaca bakalım.
Twitter’ın şeffaflık raporuna nazaran, 2012’den bu yana Türkiye’den Twitter’a 3 bin 501 sefer kullanıcılara dair bilgi talebinde bulunulmuş. Bu taleplerle, toplam 8 bin 795 hesaba dair bilgilerin paylaşılması istenmiş. Twitter’ın bu talepleri karşılama oranı ise yüzde 0. Yani bugüne kadar kullanıcılara dair hiçbir bilgi talebine olumlu yanıt vermemiş. Kullanıcı bilgi talepleri dışında içerik ve hesapların kaldırılmasına yönelik bugüne kadar 29 bin 114 mahkeme kararı; BTK üzere yetkili öbür devlet kurumları da 57 bin 861 talepte bulunmuş. Yıldan yıla değişmekle birlikte Twitter, bu taleplerin çoklukla yarısından daha azını uygulamış.
Facebook’un şeffaflık raporuna nazaran, 2013’ten bu yana Türkiye’den Facebook’a 13 bin 945 sefer bilgi talebinde bulunulmuş. Bu taleplerle, toplam 17 bin 545 kullanıcı ve hesaba dair bilgilerin paylaşılması istenmiş. Facebook, mahkeme kararları ve yetkili devlet organlarınca iletilen bu taleplerin neredeyse yüzde 70’ine dair bilgi paylaşmış lakin hangi tıp bilgileri paylaştığını açıklamıyor. Muhtemelen Erdoğan’ın konuşmalarında Facebook’u maksat almamasının temel sebebi de istenen bilgileri Facebook’un çoklukla vermiş olması.
Google’ın şeffaflık raporuna nazaran, 2009’dan bu yana Türkiye’den Google’a 12 bin 843 içerik kaldırma talebi iletilmiş. Bu taleplere mevzu olan içerik sayısı ise 68 bin 575. Bu taleplerin büyük bir kısmı Google’ın sahip olduğu Blogger, Youtube ve Arama eserlerindeki içeriklere yönelik yapılmış. Son 2 yılda kaldırılması istenen içeriklerin yüzde 25-30’luk kısmını kaldıran Google, daha evvelki yıllara ilişkin hareketlerini “İşlem yapıldı, Süreç yapılmadı” olarak kategorize ettiği için süreçlerinin neleri kapsadığına dair ayrıntıları göremiyoruz. Google’ı, Türkiye’de başka platformlardan ayıran özelliği de hatırlatmakta yarar var: Google, 2005’ten bu yana Türkiye’de limited şirketi olarak faaliyet gösteriyor.
Netflix, dünyada en çok abonesi bulunan yeni jenerasyon bir görüntü izleme platformu. Yayınladığı her içeriğin de hem ulusal hem küresel çapta konuşulması da yaklaşık 200 milyon para ödeyen abonesi bulunmasından kaynaklanıyor. Türkiye’de bilhassa “munzır” yayınlar yaptığına dair sesler gün geçtikçe artsa da o da öbür teknoloji şirketleri üzere olabildiğince az ülkede tüzel temsilciliğe sahip. Türkiye’de birtakım içerikleri yayınlayıp yayınlamamak, alkol, sigara yahut seks sahnelerine müdahale etmek de büsbütün şirketin monopolünde. Şayet Türkiye’de türel kişilik kazanırlarsa, başka medya araçlarında uygulanan mevzuata benzeri formda sahne kaldırmaya ve hatta kimi içerikleri büsbütün kısıtlamaya yasal olarak zorlanabilecekler.
Erdoğan’ın bilhassa ismini andığı tanınan mecralara dair Türkiye’den genel bakış bu türlü. Elbette masaya nasıl bir yasa tasarısı geleceğini bilmesek de bunun kullanıcıların, insanların dijital düzlemdeki özgürlüklerini kısıtlayıcı unsurlar içermesine de kesin gözüyle bakıyorum. Beni bu gerçekçi karamsarlığa iten ise internet yasakları, tabir özgürlüğü konusunda geçtiğimiz günlerde yayınlanan EngelliWeb 2019 raporu.
YENİ PARADİGMADA DEVLETLER VE TEKNOLOJİ ŞİRKETLERİ
Modern ulus-devletlerin birbiriyle kurduğu eşit bağlantılara vakitle taraf olacak milletlerarası ve ulusüstü -Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği- örgütler dahil oldu. Başka taraftan, bireylerin ve sivil toplum örgütlerinin de devletlerin türel muhatapları olduğunu 20. yüzyılın bilhassa son çeyreğinde gördük. Artık ise devletlerin alışık olmadığı orijinal bir muhatabı var: Teknoloji şirketleri.
20. yüzyıl boyunca ve hatta daha öncesinde de devletlerin şirketlerle münasebetleri elbette ki oluyordu lakin fizikî uzaklıklar ve bağın bağlamı itibariyle Türkiye devletinin örneğin ABD’nin bir eyaletindeki bir şirketle muhataplığı belirli kaidelerde, herkesin kuralını bildiği oyunlarla mümkün oluyordu. Artık ise genellikle Silikon Vadisi merkezli, birçok devletten çok daha güzel örgütlenmiş ve kasası tekrar birçok devletten daha dolu şirketler kelam konusu.
Artık devletler hükümran haklarını ve milli/toplumsal çıkarlarını yalnızca öbür devletlere yahut çıkar kümelerine karşı değil; teknoloji şirketlerine karşı da savunmak, onlarla masaya oturmak zorunda. Fakat, bu şirketler devletlerle muhatap olmamak için ellerinden geleni yıllardır dünyanın her yerinde yapıyorlar. Zira muhataplıklarının bir noktasında sorumluluklarını artıracak maddelere yahut maliyetlerini artıracak operasyonlara razı gelmeleri gerektiğinin farkındalar. Bu sebeple onlar için bizim tartıştığımız üzere yasal düzenlemeler ne kadar geç yapılırsa o kadar âlâ.
Şu sıralar konuşulan haliyle yapılacak bir düzenlemenin Türkiye’de ne devlete ne de topluma bir yararı olacağını sanmam. Olsa olsa tek yararı hükümete olur, ziyanını da herkes öder.
