Çoğunlukla beklenmedik bir biçimde apansız gelişen, kişinin başa çıkma sistemlerini zorlayan, çaresiz bırakan, dehşet, dehşet, dert, panik yaratan, hayattaki ahengi etkileyen, kişinin anlamlandırma süreçlerini, olağan davranış sistemini altüst eden olaylardır.
Travmatik olaylar, kişinin kendisinin veya oburlarının fiziki bütünlüğüne tehdit oluşturan (kişinin kendisinin yaşadığı veyahut şahit olduğu) benlik bütünlüğünü parçalayan olayları kapsamaktadır. Bu olaylar, bireyin yaşamsal bütünlüğüne karşı bir tehdit oluşturup yaşamsal bütünlüğünü bozan, bireyi zorlayan ve baş etme hünerlerini aşan olaylardır.
Bireyler travmatik olaylarla; olayı direkt yaşayarak, olaya şahit olarak, olayı yaşayan insanlara yardımda bulunarak ya da olayın sevdiği bir kişinin başına geldiğini öğrenerek karşılaşabilir. Yaşanan travmatik olay karşısında birey, dehşet, dehşet, çaresizlik, suçluluk ve utanç üzere hisler hissedebilir, çocuklarsa öfkeli ya da huzursuz hissedip saldırgan davranışlarda bulunabilir. Travmatik olaylar kişinin yaşama ahengini bozar ve olağan baş etme marifetlerini yetersiz hale getirir. Travmatik olayın tesirleri tehdit edici doğasıyla, fizikî ve ruhsal sıhhatimizin yanında toplumsal varlığımızı da zedelemesiyle hayat uzunluğu sürebilmektedir. Bu olayla birlikte kişinin kendisi ve dünyayı algılama biçimi derinden etkilenir.
Travmatik olayın tehdit ediciliği ve maruz kalan bireyin başa çıkma maharetleri ortasındaki alaka travmanın nispi yanını oluşturur. Tehlikenin tabiatı baş etme marifetlerini aştığında yaşantı gerilimli ve sıkıntı bir olay olmaktan çıkarak travmatik hale gelir. Yaş, cinsiyet, tecrübe, farkındalık, evvelki travmatik yaşantılar bu durumu etkileyen öbür faktörler ortasındadır. Travmanın çaresizlik, güçsüzlük, denetim kaybı, kendini oburlarının merhametine teslim etme, teslim olma, vazgeçme üzere pek çok his ve niyet seviyesinde tesiri sürmektedir. Travma sonrası gerilim bozukluğu, akut gerilim bozukluğu, disosiyatif belirtiler, travmatik yas, karmaşık travma sonrası gerilim bozukluğu, majör depresyon ruhsal travma ile alakalı hastalıklardan bazılarıdır. Psikoza yatkınlığı bulunan bireylerde ruhsal travma psikotik belirtilerin ortaya çıkma riskini arttırabilir.
Travma, ferdî olarak ya da toplumsal olarak yaşantılanabildiği üzere, bir keze mahsus ya da süreğen olabilir. Sarsıntı, sel üzere doğal afetler, fizikî ya da cinsel akınlar, yangın, patlama, kazalar, ruhsal ve fizikî şiddet, azap ve gibisi makus muamele, sevilen birinin beklenmeyen bir formda vefatı ya da hayatı tehdit eden bir hastalığa yakalanması, çocukluktaki ihmal, istismar, şiddet, taciz, tecavüz üzere olaylar, travmatik yaşantılara örnek olarak verilebilir. Aile içi yahut dışı şiddet/istismar, tecavüz/cinsel istismar, azap, tutsaklık, yangın, patlama üzere olaylar, mesken ve trafik kazaları, ani hastalıklar ve ameliyatlar, plansız gebelik/düşük/kürtaj, gasp/soyulma, yaralanma, sakat kalma, ani vefatlar, ayrılık ve boşanmalar, iş kaybı ya da uzun süren işsizlik, mal kaybı, ihmal, terk, aşağılanma üzere maruz kalan şahısları etkileyen olaylar şahsî travmalar’a örnek olarak verilebilir. Terör, bulaşıcı hastalıklar, ekonomik krizler, soykırım, savaş, zarurî göç üzere durumlar ise toplumsal travmalar’dan bazılarıdır. Savaşlar, soykırımlar, kitle katliamları, toplama kampları, fizikî ve ruhsal şiddet, tecavüz, taciz, azap, terör aksiyonları ise bilerek ve hedefli olarak yapılan travmalar’a örnek olarak gösterilebilir.
Bir başka tabir ile; “kişinin başa çıkma olasılıklarıyla yaşanan olayın mahiyeti ortasında büyük bir uçurum olma durumunda ortaya çıkan çaresizlik durumudur” travma, bireyin “kendisi ve dünya hakkındaki algısı’nın önemli olarak sarsıntıya uğraması durumudur.
Yaşanan bir olayın ”travma” olarak isimlendirilebilmesi için;
*Kişinin ani ve beklenmedik bir halde gelişen, kendisinin ya da diğerinin yaşamsal bütünlüğüne karşı tehdit oluşturan bir olaya maruz kalması yahut şahit olması,
*Bu olay karşısında çok endişe, çaresizlik, dehşete düşme yansıları vermiş olması gerekir. Travmayı olağan dışı kılan en kıymetli özelliği, kişinin gündelik hayatını devam ettiren fonksiyonlarını ve ahengini önemli manada hasara uğratmış olmasıdır.
TRAVMA YAŞANTISINDA Yaşama tehdit, Vücut bütünlüğüne tehdit, Benlik bütünlüğüne tehdit, Sevdiklerine tehdit, İnanç sistemlerine tehdit, değerli unsurlardandır. Travmanın temel özelliği, ömrün bir sürekliliği ve bir nizamı olduğuna dair olan inancın kaybıdır. Zihinsel, duygusal, bedensel manada süreklilik sekteye uğramıştır. Artık hiçbir şey eskisi üzere değildir. TRAVMA 3 ALANDA TESİRE SEBEP OLUR Geçmiş ve gelecek, Ben ve öbürleri, Zihin ve beden Güvenlik hissinin, Kimliğin, geleceğin, Geçmişten yola çıkarak geleceği öngörme yetisinin, Yaşam üzerindeki denetimin, Diğerlerine inancın, Umutların, Kişisel gücün, Yakınların, Arkadaşların, Evin vb. kaybı sıklıkla tecrübelenir. “Travma sırasında kişi altüst edici bir kuvvet tarafından çaresiz hale gelir. Kuvvetin kaynağı tabiatsa ismi afet, insansa şiddettir”. Tüm organizma fizikî ve ruhsal olarak kendini yine bulmaya çalışır, Zihin, vücut ve beyin değişim yaşar, Etkiler yaygındır, düzgünleşme vakit alır, Hormon, bağışıklık sistemleri değişir (fizyolojik değişim; yapısal, hormonel), Benlik şuuru yara alır, Beynin yapısı travma ile değişebilir, Beden ile ilgi kopabilir, Travmaya uğramış vücut her an tetiktedir, artık ve burada kalmak çok zordur, Beden hatırlar ve yaşar lakin yaşantının deklaratif hafızada bir karşılığı yoktur, Keyifli, istekli ve kararlı davranışlar görülmemeye başlanır, Travmatik olay tüm bireylerde birebir tesir ve sonuca neden olmaz. Travmayla karşılaşan bireyin bu duruma nasıl yansılar vereceğini ve travmanın tesirlerinin ileride bir ruhsal bozukluğa dönüşüp dönüşmeyeceğini, travmanın şiddetinin yanı sıra kişinin genetik yatkınlığı, aile hikayesi, gerilimle başa çıkma usulleri, toplumsal takviye kaynakları, geçmiş travma ve gerilim yaşantıları üzere faktörler belirler. Ruhsal travma ne kadar şiddetli yaşanmış ise ruhsal tesirler de o kadar fazla ve uzun periyodik olur, Geçmişte ruhsal travma yaşayanlar, öbür ruhsal yahut bedensel hastalığı olanlar ve travmayı daha şiddetli yaşayanlar daha fazla risk altındadır, Kaçınma ya da unutmaya çalışma travmanın tesirlerini azaltmaz, Travma yaşamış şahıslarda bazen olayın detaylarını unutma durumu görülebilir, Genellikle olayın en meşakkat verici kısımları unutulur yahut çok zahmetle hatırlanır. Bu durum “olayı düşünmek istememek”ten farklıdır, kişi hatırlamak istediği halde hatırlayamaz, TRAVMANIN ETKİLERİTRAVMAYA BİRÇOK HİSLE BİRLİKTE KAYIP DUYGUSU DA EŞLİK EDER
TRAVMAYA MARUZ KALMAK
Zorlayıcı ya da travmatik bir yaşantıya maruz kalan herkes “stres tepkileri” verir. Bu yansılar öncelikle “anormal bir olaya verilen olağan tepkiler” olarak tanımlanır. Bunlar şayet bir süreklilik gösterirse, müddete ve periyoda nazaran; Akut Gerilim Bozukluğu ve Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu olarak tanımlanır. Kimi durumlarda, olayın üzerinden vakit geçtiği halde yansıların yoğunluğu devam edebilir ve kişinin gündelik ömrünü sürdürmesini engelleyecek boyuta gelebilir.
Travma yaşantısından sonra günlük hayattaki fonksiyonelliğin bozulması, acı, ağrı, bulantı, kusma, baş ağrısı, kanama, düşük üzere bedensel tesirlerinin yanı sıra şaşkınlık, tedirginlik, depresyon, küntlük, duyarsızlık, kâbus, olay tekrar yaşanıyormuş üzere hissetme, unutkanlık, dikkati yoğunlaştırmada zahmet, cinsellikten kaçınma, iğrenme, cinsel isteksizlik, ahenk sıkıntıları, inanç kaybı, suçluluk, utanç, intihar, alkol-madde kullanımı, kendine ziyan verme davranışı, tedirginlik, uykusuzluk üzere ruhsal tesirler de sıklıkla görülmektedir.Duygusal Reaksiyonlar:
Şok, utanç, hüzün, öfke, telaş, suçluluk, değersizlik, ümitsizlik, tasa, kaygı, karamsarlık, kızgınlık, depresif his durumu, donukluk/hissizlik, aşrı sonluluk, inkar, panik, hayal kırıklığı, pişmanlık, kuşku, güvensizlik, yetersizlik, yalnızlık, yabancılık, çaresizlik, kendi üzere hissetmeme, geçmiş travma ve kayıpların alevlenmesi verilen duygusal yansılardan bazılarıdır.
Zihinsel Reaksiyonlar: İnkar, niyette dağınıklık, dikkat dağınıklığı, unutkanlık, birinci şok, bellekle ilgili problemler, dikkatsizlik, kabuslar, ortaya giren kanılar, istikametini bulamama, eskileri hatırlayamama, sorun çözememe, yanlış kararlar, intihar niyetleri, travmatik olaya dair çok canlı imgeler, inanamama, travmayı yine yaşama, hipnotik trans (kişinin zihinsel ayrışması), duşta üzere algılama, uyku bozukluğu, çarpık kusurlu niyetler (örn. “hiç kimseye güvenemem, korkağın tekiyim, benim yüzümden oldu, herkes ve herşey kötü” ) üzere niyetler zihinsel reaksiyonlardan bazılarıdır. Depersonalizasyon (bedeni algılayamama), derealizasyon (dünyayı gerçek dışı algılama) travma yaşantısında görülebilmektedir.
Fiziksel Reaksiyonlar: Baş, göğüs ağrısı, mide yanması/bulanması, kusma, kalp sıkışması/çarpıntısı , gürültüye karşı hassaslık, iştah artması/azalması, daima yorgunluk hali, titreme, bayılma/bayılma hissi, kalpte/boğazda sıkışma, ağız kuruluğu, uyku sorunları, nefes darlığı, kolay hastalanma üzere yaşantılar fizikî yansılardan bazılarıdır.
Davranışsal Yansılar: Uyku ve yeme bozuklukları, toplumsal etraftan uzaklaşma, ani ve/veya çok yansılar verme, içe kapanma, kaçınma, kayıtsızlık, çok ağlama ya da ağlayamama, dikkatsizlik, düşünmeden risk alma (örn: çok süratli otomobil kullanma, tehlikeli yerlere gitme, cinsel manada riskli, tehlikeli davranışlar), alkol ve unsur kullanımı, otomatik hareket, kendini ihmal etme, kolay kolay korkma, konuşmama, aksiyonlarda dağınıklık, kendini geri çekme, kıpır kıpır olma, ani davranışlar, çabuk reaksiyon verme, hiçbir şey olmamış üzere davranma, iş ,okul, arkadaşlık ve evlilik münasebetlerinde problemler, insanlardan uzaklaşma ya da yabancılaşma, duygulanımda kısırlaşma, geleceği kalmadığı duygusu travma karşısında gösterilen belirli başlı davranış biçimleridir.
Travma sonrasında bir uyuşukluk, dalgınlık durumu kelam konusu olabilir; ya da duygusal bir tepkisizlik, donukluk olabilir. Kişinin etrafında olup bitenleri farkına varma seviyesi azalmıştır, kişi afallamıştır. Derealizasyon olabilir, olup bitenler, etrafta olanlar gerçek değilmiş üzere gelir. Bireyde depersonalizasyon, kişinin kendi kimliğini yitirmesi kelam konusu olabilir. Birçok kimsede bir dissosyatif amnezi, olayların bir kısmını anımsayamama da görülür. Bu durumlar travmadan sonra belirir, en az iki gün sürer, uzun yıllar devam edebilir.
RUHSAL TRAVMA VE BAĞLI PSİKİYATRİK HASTALIKLAR Travma çok çeşitli psikiyatrik belirti ve hastalıklara yol açabilir. Akut Gerilim Bozukluğu, Akut TSSB, Geç Başlangıçlı TSBB, Desnos, Felaket Sonrası Kalıcı Kişilik Değişikliği, Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB), Karmaşık TSSB, Travmatik Yas, Kişilik Bozuklukları, Majör Depresyon (MD), Öbür Anksiyete Bozuklukları, Öbür Duygudurum Bozuklukları, Somatoform Bozukluklar, Dissosiyetif Bozukluklar, Cinsel Fonksiyon Bozuklukları, Uyku Bozuklukları, Ağrı Bozuklukları, Psikotik Bozukluklar, Alkol-Madde Kullanım Bozuklukları, Mizaç Bozuklukları travmatik olaylardan sonra en sık karşılaşılan psikiyatrik bozukluklardır. Fakat travmalardan sonra en sık rastladığımız ruhsal meselelerin başında Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) gelir. Gerçek bir tehdit ile karşılaşıp ve/veya ruhsal, fizikî ziyan görmüş yada buna direkt şahit olmuşsanız, Bu esnada çok derecede kaygı, çaresizlik ve dehşet hissettiyseniz, Olayla ilgili anılarınız sık sık tekrarlanıyorsa, Sık sık kâbus görüyorsanız, Bazen olay yine oluyormuş üzere hissediyor ve davranıyorsanız, Olayı çağrıştıran her şeye karşı çok hassaslık ve reaksiyon gösteriyorsanız, Olayın kıymetli bir kısmını unutmuşsanız, Her şeye karşı kıymetli bir ilgi azalmanız var ise, İnsanlardan uzaklaşıyor ve yabancılaşma hissediyorsanız, Bu belirtiler olaydan 1 ay geçtikten sonra da sürüyor ise, Bu belirtiler ferdî, toplumsal ve mesleksel hayatınızda bozulmalara sebep oldu ise. Travmanın şiddetiyle birlikte; Kişinin genetik yatkınlığı, Aile hikayesi, Ruhsal olgunluğu, Stresle başa çıkma kapasitesi, Sosyal dayanakları, Toplumun travma ve sonrası olaylara karşı bakış açısı ve beklentileri, Travmanın genel manasının yanında kişi için tabir ettiği mana, Daha evvel yaşanan emsal olan ya da olmayan travmatik ömürler üzere faktörler travmayla karşılaşan bir şahısta ileride psikiyatrik belirti ve hastalık gelişip gelişmeyeceğini belirler.BELİRTİLERİ NE VAKİT CİDDİYE ALMALI VE PROFESYONEL DAYANAK İSTEMELİSİNİZ?
Herkes tıpkı yansıları, tıpkı vakitte,aynı devamlılıkta göstermez
Her travmatik olay tüm bireylerde birebir tesir ve sonuca neden olmaz;
