Bazı üniversite hocaları, akademik çalışma yapanlar ya da şiir yazan birtakım arkadaşlar, 1980’den birkaç yıl evvel ve sonra şiir yayımlamaya başlayan, ortalarında benim de bulunduğum şairleri “1980 Kuşağı” olarak isimlendiriyorlar ve bu bahiste makaleler, kitaplar yayınlıyorlar. Bu jenerasyonun içinde şu isimler sayılıyor: Tuğrul Tanyol, Haydar Ergülen, Metin Celâl, Mehmet Müfit, Enver Ercan, Oktay Taftalı, Seyhan Erözçelik, Ahmet Güntan, Sami Baydar, Nilgün Marmara, Şavkar Altınel, Roni Margulies, Turgay Fişekçi, Yaşar Miraç, Adnan Özer, Murathan Mungan , İhsan Deniz, Lale Müldür, Hüseyin Atlansoy, Gülseli İnal, Ali Günvar, Mehmet Ocaktan, Arif Dülger, Osman Konuk, Vural Bahadır Bayrıl, Osman Hakan A., Sefa Kaplan, Nevzat Çelik, Ahmet Erhan, Salih Bolat, Şükrü Erbaş, Metin Cengiz, Hüseyin Haydar, Orhan Alkaya, Ali Cengizkan, Ali Asker Barut , küçük İskender, Sunay Akın, Oğuzhan Akay, Metin Üstündağ, Akgün Akova. Elbette bu isimlerin tümünü onayladığım düşünülmemeli.
İnternette rastladığım, bu mevzuda yazılmış çok sayıdaki yazı, genel olarak “1980 Jenerasyonu Türk Şiirinin Özellikleri”ni belirtirken, şiir ile ilgisi olmayan, son derece yanlış ve vakit zaman haksız olan aşağıdaki hususları da belirtiyorlar.
Bu neslin içinde sayılan biri olarak, bakalım onlara nazaran biz neler yapmışız:
- Şiiri tanınan kültürün kesimi haline getirmişiz,
- Şiirin temel konusunun birey olduğu anlayışını benimsemişiz.
- Sansasyonel çıkışlarla gazete sayfalarını günlerce meşgul etmişiz,
- Şiire şiir dışında bir ödev yüklememişiz. (Ne demekse?)
- Şiiri siyasetten, ideolojiden, iletiden soyutlayarak kendi içine yöneltmişiz,
- Şiiri düz yazıya yaklaştırmışız,
- Kapalı ve yoruma açık bir anlatımı yeğlemişiz,
- İkinci Yeni şiirine has uzak çağrışmalara yine yönelmişiz,
- İçerikten çok, söyleyiş ve yapıya ehemmiyet vermişiz.
- Çocukluk, şiirimizin temel izleklerinden biri olmuş.
Bizim şiirimizin özelliklerini bu türlü belirten akademisyen arkadaşlar, 1980 Jenerasyonu ismini verdikleri bizim jenerasyonun şiirini de şu formda kategorize ediyorlar:
“İmge Şiiri” yazanlar, “Anlatımcı Şiir” yazanlar, “Folklorik/Mitolojik Şiir” yazanlar, “Mistik/Metafizik Şiir” yazanlar, “Gelenekselci Şiir” yazanlar, “Toplumcu Şiir” yazanlar, “Yenibütün, Beatnic/Marjinalci Şiir” yazanlar, “Yeni Garipçi Şiir” yazanlar.
Şimdi şu soruyu sorma hakkım var: Bir devirde yazılmış bir şiiri sekiz başlık altında kategorize edebiliyorsanız, bu nasıl “kuşak” oluyor?
Kendi adıma konuşmam gerekirse, bu neslin içinde sayılan şiirim, “toplumcu şiir” başlığı altında bedellendiriliyor. Halbuki “imge”, benim şiirlerimin genel özelliğidir. Şiirler kategori altında ayrıştırılırken, birbiriyle ilgisiz ölçütler temel alınıyor: Estetik, sosyolojik, ideolojik ölçütler karışık olarak kullanılıyor. Halbuki, örneğin benim şiirimin ideolojik olarak “toplumcu” olduğu söylenebilir tahminen fakat estetik olarak “imge şiiri” olduğu da söylenebilir. Hatta “anlatımcı şiir” olarak da nitelenebilir. Çelişkilerle dolu bir jenerasyon tanımlaması…Örneğin, 1980 Nesli şiirinin özellikleri belirtilirken, bir yandan “şiire şiir dışında bir ödev yüklenmemiştir” ve “şiir siyasetten, ideolojiden, iletiden soyutlanarak kendi içine yönelmiştir” deniliyor; bir yandan da örneğin benim şiirim “toplumcu şiir” başlığı altında belirtiliyor. “Toplumcu şiir” nedir? Şiiri ideolojiden soyutlamayan şiirdir, o denli değil mi? Toplumcu şiir, şiire toplumsal vazife yükleyen şiirdir. E, hani 1980 Nesli, şiire toplumsal misyon yüklememişti? Elbette toplumculuğun, görevciliğin nitelikleri, hudutları tartışılabilir.
Şu da var, belirtildiği üzere bu periyotta şiiri düzyazıya yaklaştırmışız… Bizden evvel de düzyazı şiir yazan Melih Cevdet, Oktay Rifat, İlhan Berk üzere şairler olmuştur. Evet, şiirimizde çok fazla denenmemiş olan “düzyazı şiir (poesie en prose)” in bu periyotta daha çok yazılması şiirimize getirilmiş bir imkan olarak görülmelidir. Yoksa, şiirin dışına çıkıldığı söylenemez.
Geriye ne kalıyor? Şiir yazan aşikâr yaş aralığındaki insanları “kuşak” üzere bir zorlama sınıflamaya katmak. Bu da gerekli mi? Hani “1940 Jenerasyonu Şairleri” var. Ancak bu şairlerin estetik ve ideolojik iki ortak özelliği var: Nazım Hikmet estetiği ve sosyalizm. Meğer 1980 Jenerasyonu için rastgele bir homojen özellikten kelam edemeyiz.
Darbe sürecinden sonra, söylendiği üzere, “1980 Kuşağı” ismiyle anılacak olan bu jenerasyondan çok sayıdaki şair, darbe sürecinden evvelki şiirsel çıkışlarını, aslında şiir lisanının dışına taşırmadan sürdüren şairlerden oluşuyordu. Haydi biz de “kuşak” diyelim bunlara lakin nedenini hakikat ölçütlerle belirtelim: Bu nesil her şeyden evvel lisan estetiğini önemseyen, okuyan, şiirin entelektüel bir aktiflik olduğunun farkında olan bir nesildi. Kendinden evvelki şiir tecrübelerini (“1940 Kuşağı”, “İkinci Yeni”) anlamaya çalışan, onlardan yararlanan bir jenerasyon. Antropolojik ilgiler, dinî ve tinsel hassaslıklar, imgesel arayışlar, marjinal ilgiler bu neslin özellikleri oldu. Demek gerçek dürüst şiir yazmak için ne gerekiyorsa, onu yapanlardan oluşuyormuş bu “kuşak”. Elbette “1980 Kuşağı” denilince, homojen bir yapılanma, bir manifesto etrafında toplanma üzere bir hareket anlaşılmamalı. 1980 Kuşağı’nı oluşturan şairlerin hepsi de tek tek parlayan yıldızlar üzere, kendilerine has özellikleriyle şiirsel ilerleme kaydettiler. Onları jenerasyon olarak isimlendirmenin temel ölçütü, şiir yazmaya aşağı üst tıpkı yıllarda başlamış olmaları ve 1980’li yıllarda öne çıkan isimler olmalarıydı. Bu şairler içinde, 12 Eylül periyodundaki politik mücadeleci bir lisanı sürdürenler de vardı, liberal bir lisanı sürdürenler de… Kimi müelliflerin yaptığı üzere, 1980 Nesli şairlerini “Üç Çiçek” üzere bir-iki mecmua etrafına sıkıştırmak büyük yanılgı olur. Oysa “Yeni Türkü” dergisi, “Yarın” dergisi, “Edebiyat Dostları” dergisi etrafındaki şairler de bu jenerasyon içinde yer alırlar. Heterojen bir özellik gösteren bu jenerasyon içinde İslamcı eğilimler taşıyan şairler de vardır, Marksist eğilimler taşıyan şairler de. Demek 1980 Jenerasyonu bir siyasal toplaşma değil, üstte söylediğim üzere “şiir estetiği açısından birtakım ortak benzerlikler” gösteren, “şiir üzerindeki politik şuur baskısının alta çekildiği” ancak şiire birebir yıllarda başlamış bir jenerasyonun ismi olmalı. Bu türlü yapılmazsa, örneğin Şükrü Erbaş’ın şiiriyle küçük İskender’in şiirini bir jenerasyon altında toplamak saçma olmaz mı?
Şimdi, tehlikeli olan şey, bu bahiste yapılan akademik çalışmaların, belirttiğim yanlışlarla birlikte ders kitaplarına da yansıması ve yanlış, haksız ve gerçek olmayan bir “tarihselleştirmenin” kalıcı biçime gelmesidir. Bu nedenle, poetik çalışmalar yapan muharrirlerin, yanlışsız perspektif geliştirebilen akademisyenlerin bu 1980 Jenerasyonu sorunu ile ilgilenmeleri gerekmektedir. Hatta hakikat bir tarih şuuru oluşturma vicdanı taşıyan, bahisle ilgili herkes ilgilenmelidir. Bu mevzu, şahısların inhisarına ve keyfiyetine bırakılmamalıdır.
