“Ben sorarım ilm-i hikmetten, sen dersin çalmadım kilimi mektepten…”
Hani sinemalar seyretmişizdir, tiyatrolar izlemişizdir, şahsen kendimiz şahit olmuşuzdur, yanlış anlama
sahnelerine… Türk tiyatrosunda ve sinemasında bir vakitler en çok kullanılan senaryolardan
birine bahis olmuştur bu yanlış anlaşılmak. Bir periyodun sinemalarından yanlış anlaşılmaları çıkarın,
geriye pek bir şey kalmaz. Zira hayatın o kadar içindedir ki “Ha, sen beni yanlış anladın!”, hatta
biraz da uzatırız: “Haaaa, sen beni yanlış anladııııın!” Hatta bazen konuşmamızın başına çok
aptalca bir tabir koymaktan vazgeçemeyiz: “Yanlış anlamazsan sana bir şey söyleyeceğim.” Yani
karşımızdakine sen bir salaksın kardeşim lütfen beni yanlış manaya deriz. Karşımızdaki bir salaksa
da salak değilse de bu olaya alınacaktır ve dinlerken söylenenlerin altında bir bâtın bildiri var mı
yok mu buna konsantre olmuşken nitekim anlayamayacaktır. Anlasa da anlamasa da “Ben salak
mıyım?” diyecektir.
Üzerinde duracağımız husus, herkesin çok şey bildiği(!) lakin kimin ne kadar bildiğini bilmediği bir
konu. Yazan biri için en tehlikeli kulvarlardan birinde olduğumun farkındayım. Dikkatliyim. Okurken
-alınmayın ama(!)- yazının altında buzağı aramaya çalışırsanız da yapacağım bir şey yok. [Yazarın
notu: artık lisanı anlaşılır kılmaktan bahsediyorsunuz fakat ne yapıyorsunuz? Köşeli parantezler,.. Parantez
içinde ünlem işaretleri (sözün tam karşıtı manaya geldiğini bildirir)… Kelamı iki kısa çizgi ortasına almalar(cümle
içinde cümlenin biçimiyle ilgisi olmayan ancak manasıyla ilgili bir kelamı iki kısa çizgi ya da iki virgül arasına
alırız.)… Hem kardeşim tabiri bilmiyorsan öğren, “yazının altında buzağı aramak” diye bir şey yoktur,
“Öküz altında buzağı aranır… üzere başladıysanız yazıya lütfen bu yazı size nazaran değil. Lütfen bırakın, başka
bir şey yapın. Bu yazıyı okumakla boşa geçirecek vaktiniz yok sizin.]
Şimdi bir fıkra anlatacağım ancak, ya buna bayan okurlarımız alınırsa? Ya da Fıkrada ismi geçen
kişi… Sanki bu fıkrayı boş yere mi anlattığımı düşünürsünüz, haydi eğitici bir yanı yoksa bu
anlatacağım fıkranın? Haydi konuya “….cuk” diye oturmazsa… Haydi hiç kimse gülmezse… Neyse
hadi anlatayım bari, fakat bakın biliyorsanız anlatmayayım, tamam mı?, Neyse fıkra zati bu
gidişle yalnızca benim güleceğim, okuyanlarınsa ebleh ebleh bakacağı bir garabete dönmeden şu
fıkrayı anlatayım. Düşünün ki bir fıkra anlatılacak ve bunlar yaşanıyor. Ne yaparsınız arkadaşlar?
Neyse ki ben bu fıkraya bu türlü başlamıyorum.
Bu örneklemenin akabinde bir fıkra sarfiyat mi bilmem ama…
“Karı koca meskende sorunlar yaşamaktaydı ve birbirlerine konuşmama cezası uygulamaktaydılar. Aniden
adam sonraki gün karısının kendisini sabah 5:00 da iş için bir uçuşu olduğundan uyandırması gerektiğini
hatırladı. Sessizliği birinci bozan ve kaybeden kendisi olmamak için, bir kağıdın üzerine Lütfen beni sabah
2
5:00’te uyandır yazdı ve notu karısının bulabileceği bir yere bıraktı. Sonraki sabah, adam uyandı fakat saatin
9:00 olduğunu ve uçuşu kaçırdığını fark etti. Çok kızdı, tam karısının onu neden uyandırmadığını soracakken
yatağın yanında bir kesim kâğıt buldu. Kağıtta 'Saat 5:00 uyan!' yazmaktaydı”
BÜTÜN BU BAĞLANTI KOPUKLUKLARINDAN KURTULMAK MI İSTİYORSUNUZ?
Hiçbir insan dünyayı bir başka beşerle tıpkı halde göremez, her insan için algılama farklıdır. Ortak
paydalarımız olmasaydı aslında önemli bir bağlantı meselesiyle karşı karşıya kalmazdık. Zira iletişim
diye bir şey yoksa bağlantı sorunu diye de bir şey yoktur. Her insanın kendine mahsus bir yaşam
modeli vardır. Hayat modeli karşılaştıklarımıza mana yüklememizi sağlayan şeydir. Neyin
gerçekten değerli olduğunu, neyin dikkate alınması gerektiğini ya da neyin göz gerisi edilmesi
gerektiğini insanların yaptıklarının nedenini bizim için hangi seçeneklerin en güzel olduğunu söyleyen
YAŞAM MODELİMİZdir.
Hayatı direkt deneyimlemek mümkün değildir, onun bize ilişkin öznel yansımasını deneyimleriz.
Gördüklerimiz, duyduklarımız ve hissettiklerimizi, fikir ya da yorumlara dönüştürürüz. Hayata
ilişkin fikrimiz bizim gerçekliğimizdir.
İnsanların birbirlerini anlamalarına mani üç durumdan kelam edebiliriz:
1. İnsanların sizin modelinizi anlamalarını engellemek
2. Ömür modelinizi hudutlu tutmak
3. Ömür modelinizi çarpıtmak
Bazı beşerler kapalı bir kutudur, gizleyecekleri çok şey vardır. Kendilerine nazaran söylememeleri
gereken şeyler, söyleyecekleri şeylerden fazladır, bir aşk yaşamışlardır, dünyada onların aşkından
daha büyük aşk yoktur. Onun için anlatamazlar. Hangi sözler o şanlı duyguyu anlatmaya yeter
ki?… Bu nedenle onları anlamanıza pürüz olurlar. Karşınızdakini kırmadan, hassas ve anlamanızı
kolaylaştırıcı sorular sorarak bu sorunun üstesinden gelebilirsiniz. Zira, anlaşıldıklarında her
şeyin kolaylaşacağını düşünen beşerler (çoğu vakit da zati sahiden kolaydır sorunlar)
anlatmaya başladıklarında bilin ki sizin anlamanızı engellemek, anlattıklarını sonlandırmak veya
çarpıtmak için ellerinden geleni yapacaklardır. Aslında bu türlü insanları anlamak çok da güç değildir.
Anlamanız gerektiğini düşündüğünüz noktalarda mana kapalılığını giderici sorular sorun. Soruları
sorarken anlattığı şeyi basitleştirdiğinizi ya da basitleştirebileceğine inandığı sorulardan kaçının.
Doğruluk, dürüstlük, irtibatta politik olmamak ismine o kadar önemli yanılgılar yapılır ki. Siz bunlardan
kaçının.
Anlamamızı zorlaştıran dört değerli lisan örüntüsünden bahsedebiliriz:
1. Söylenmeyenler
2. Meçhul zamirler
3. Meçhul fiiller
4. Soyutlaştırmalar
İletişim kurarken, söylenmediğini düşündüğünüz mevzuyu sorabilirsiniz: Diyelim ki başı karıştığını
söyleyen birine; hangi hususta başı karıştığını ya da kiminle ilgili olarak başı karıştığını
sorabiliriz.
Konuşan kişi etliye sütlüye dokunmamak ismine belgisiz zamirlere yüklenecektir. İrtibat esnasında
anlatmak istediği çok şey vardır ancak sizin yanlış anlayacağınızı düşünüyordur ya da alınacağınızı,
rahatsız olacağınızı, kelamını ettiği olumsuzluğun sizin etrafınızdan biri ile ilgili olması durumunda
da bu zamirleri belgisiz tutacaktır. Bu durum karşısında yapacağımız şey aslında hiç de güç değildir.
Ama bu haksızlık, diyen biri için, haksızlığın ne olduğunu, kimle ilgili olduğunu sorduğumuzda
sorunu çözeriz.
İletişim esnasında kullanılan fiillerdeki belirsizlikler de lisanın anlaşılmasına mahzur olacaktır. “Geçen
sene büyüdüm.” diyen biri, için nasıl büyüdüğü, uzunluk kısalık bakımından mı, cüsse bakımından
3
mı, sıkıntıların üstesinden gelme bakımından mı büyüdüğü gibisinden birçok belirsizlikler çıkar
karşımıza. Biz bunlardan rastgele birini algılar ve hangi alanda büyüdüğü konusunda yanılabiliriz.
Yanılmak istemiyorsak sorarız. Hangi alanda büyüdün, büyümekten kastettiğin nedir, diye.
Soyutlaştırmalar da bazen bağlantısı zorlaştırır.
Sizin anlamanızı zorlaştıracak kişi iki türlü soyutlaştırma yapacaktır: Birincisi belgisiz isimler
kullanarak ikincisi de hareketleri isme dönüştürerek. Eşiniz size “Heyecan bitti.” diyorsa bilinmeyen isim
kullanarak bir soyutlaştırma yapıyordur. Siz ona: “Eskiden seni heyecanlandıran ve artık olmayan
şey ne?” diye bir soru sorarak sorunu somutlaştırmış olursunuz. “Bugün benim için reddedilmelerle
doluydu.” diyen biri de reddetmek aksiyonunu isim (mastar kalıbıyla) yaparak soyutlaştırma yapıyorsa
siz ona: “Gün boyunca ne halde reddedildin?” diye sorun. Alacağınız karşılıklar çok işe
yarayacaktır.
Bazen “aşırılıklar” bazen “dayatılan sınırlar”, bazen de “dayatılan değerler” yaşantımızı
zorlayacaktır. “Daima acı içindeyim.” diyen eşiniz aşırılık içindedir, bu cümledeki manası aşırılıktan
çıkarmaya yönelik sorular sorabilirsiniz. “Patronum ne derse yapmak zorundayım.” diyen bir
arkadaşınız ise kendini dayatılan bir hududun içine itmiştir. İşvereninin dediklerini yapmazsan ne
olur, diye sorabilirsiniz. Siyasetçilerin ahmak olduğunu söyleyen bir dostunuz ise dayattığı bir
değerin kurbanıdır. Ahmak olmayan siyasetçi olup olmadığını ya da siyasetçilerin ahmak olduğu
sonucuna nasıl vardığını sorarak yardımcı olabilirsiniz.
Hepimiz ömür modelimizdeki çarpıklıkları sorgulamalıyız:
1. Bazen neden – sonuç yanılgıları yapabiliriz.
2. Bazen karşımızdakinin aklını okuyabileceğimizi düşünebiliriz.
3. Varsayımlarımız ise bizim vazgeçilmezlerimizdir.
Bu söylediğimiz üç noktayı da göz önünde bulundurarak lisanı anlaşılır kılabiliriz.
Dili anlaşılır kılmak istiyorsak, hayat modelimizdeki çarpıklıkları sorgulamalıyız. Bazen neden –
sonuç kusurları yapabileceğimizi göz gerisi etmemeliyiz. Karşımızdakinin aklını okuyabileceğimiz
ukalalığından vazgeçmeliyiz. Varsayımlarımızın bazen bizi yanıltabileceğini unutmamalıyız.
M. Abdullah YILMAZ
