Erdoğan’ın sözleri daha çok günlük siyasete dönük olarak değerlendirilirken, başka taraftan Türkiye-AB alakalarının geleceğinin belirlenmesinde sonbaharda yayımlanacak iki rapor değerli olacak.Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) ortasında vize kolaylığı ve Gümrük Birliği üzere alanlarda bir ölçü hareketlenmenin olmaya başladığı periyotta evvel Avrupa Parlamentosu’nun raporu, akabinde da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “gerekirse yolları ayırırız” açıklaması tartışılıyor. Avrupa Parlamentosu’nun geçen hafta kabul edilen bu yılki Türkiye raporunda Türkiye-AB ilgileri için daha “gerçekçi bir çerçeve” talep edilmişti. Ankara tarafından reaksiyonla karşılanan rapor hakkında konuşan Erdoğan, AB’nin Türkiye’den kopuş atakları içinde olduğunu, buna karşılık “gerekirse AB ile yolları ayırabileceklerini” belirtmişti.
Uzmanlar ve AB tarafından Erdoğan’ın sözleri daha çok günlük siyasete dönük olarak değerlendirilirken, öteki taraftan Türkiye-AB münasebetlerinin geleceğinin belirlenmesinde sonbaharda yayımlanacak iki rapor değerli olacak.
Türkiye ile Avrupa Birliği şu an hangi noktada?
14 Mayıs seçimlerinin akabinde Erdoğan İsveç’in NATO üyeliğinin konuşulacağı Vilnius tepesine giderken AB ile bağlantılarda yeni bir devir açılmasını istediklerini söyleyerek Brüksel’e davette bulunmuştu.
AB başkanlarının haziran ayı sonundaki doruğunda Türkiye ile ilgilerin Kıbrıs ve insan hakları sorunlarında adımlar atması durumunda yine geliştirilebileceği sinyali verilmişti. Türkiye ile münasebetlerin bundan sonra nasıl şekillenebileceğine dair bir rapor hazırlaması konusunda da AB Komitesi Dış Siyaset ve Güvenlikten Sorumlu Yüksek Komiseri Josep Borrell’i görevlendirmişti.
Öte yandan ağustos ayı sonunda AB dışişleri bakanlarının yaptığı gayri resmi Gymnich toplantısı için beklenenin bilakis Türkiye’ye bir davet gelmezken, AB Kurulu’nun Komşuluk ve Genişlemeden Sorumlu Üyesi Oliver Varhelyi geçtiğimiz haftalarda Ankara’da Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile bir ortaya geldi. İki yetkilinin ortak basın toplantısında “pozitif bir gündemle” diyalog kanallarının açık kalması kararlaştırıldı.
Peki Türkiye-AB ilgilerinde gelinen son nokta nedir? Şu anda Türkiye ile AB ortasında son devirde oluştuğu gözlemlenen fakat şimdi meyve vermeyen olumlu gündemle ilgili masada Gümrük Birliği’nin yenilenmesi ve vize kolaylığı formunda iki ana başlık bulunuyor.
Bu iki ana başlık ve bağlantıların bundan sonraki seyri için önümüzdeki aylarda yayımlanacak iki farklı rapor kıymetli olacak.
Borrell’in hazırlamakta olduğu raporla ilgili olarak şu an Komite üyeleri ve Türkiye’deki farklı alanlardaki yetkililer ortasındaki temaslar devam ediyor. Bu raporun ne vakit açıklanacağına dair şu an için net bir tarih verilmezken, sonbaharda ve muhtemelen de Ekim ayı sonlarında olabileceği belirtiliyor.
Türkiye-AB ilgileri açısından Borrell’in hazırlamakta olduğunun yanı sıra bir başka değerli rapor da her yıl yayımlanan İlerleme Raporu olacak. Bu raporun da tekrar sonbaharda çıkması bekleniyor.
AB Türkiye’den kopmaya mı çalışıyor?
Avrupa Parlamentosu’nun raporu ve akabinde Erdoğan’ın yaptığı açıklamaların yankıları hala tartışılırken, Paris Bosphorus Enstitüsü Lideri Dr. Bahadır Kaleağası AB’den beklenen iki kıymetli rapor öncesi Brüksel’de Türkiye’ye yönelik farklı bölümlerin farklı bakış açıları bulunduğunu belirtiyor.
Erdoğan’ın AP raporu ile ilgili kelamlarını “bir devlet yetkilisinin güzele gitmeyen bir rapora dair yapacağı cinsten olağan açıklama” olarak kıymetlendiren Kaleağası, Brüksel’de Türkiye ile alakaların nasıl götürülmesi gerektiği ile ilgili bulunan farklı görüşleri şöyle aktarıyor:
“Şu anda Türkiye’ye ‘yüzde yüz dayanak olalım’ ve ‘yüzde yüz ipleri koparalım’ diyenler azınlıkta olan iki başka küçük küme. Bir de üçüncü ve dördüncü, daha çoğunlukta olan iki küme var. Biri diyor ki ‘biz Türkiye’ye ikincil bir statü oluşturalım, nasıl olsa kopamaz ve bunu da bir halde içerde satar.’ Öbür küme ise ‘Türkiye’yi sistem içinde tutmazsak nereye gideceği muhakkak olmaz, vakte yayacak pragmatik bir tahlil bulalım’ görüşünü savunuyor.”
Brüksel’de uzun yıllar TÜSİAD Temsilciliği de yapan TÜSİAD eski genel sekreteri Kaleağası, AB ülkelerine tek tek bakıldığında Türkiye’nin kıymetiyle ilgili istikrarlı tahliller ve siyasetler üretilebildiğine dikkat çekerek, şöyle devam ediyor:
“Ama ne vakit ki AB bir ortaya geliyor ve ülkeler ortak bir karar çıkartmaya çalışıyor; o karar genelde minimum müştereklerde buluştuğu için Türkiye siyaseti dahil birçok mevzuda çok zayıf siyasetler üretilebiliyor. Bu AB’nin gerçeği bugün.”
Kaleağası AB’nin bugün daha esnek bir federasyona gerçek gitmekte olduğuna, lakin bu sistemin de şimdi tam oturmadığına işaret ederek, bu durumda Türkiye’nin farklı bir formatı kabul etmemesi ve tam üyelik amacından vazgeçmemesi gerektiğini şu sözlerle anlatıyor:
“Önümüzdeki 5-10 yılda global gelişmelere, Avrupa’nın geleceğinin nasıl şekilleneceğine ve Türkiye’nin demokrasi, ekonomi ve toplumsal kalkınma olarak nereye gideceğine bakılarak bağlantılar bir yere oturur. Türkiye’ye has bir format, bir statü Türkiye’yi ikinci sınıf bir ülke haline düşürür.”
Tam üyelik sürecinin kendi ritminde ancak yavaş ilerlediğini hatırlatan Kaleağası, “Ama tahminen tam üyelik tarifi da değişebilir vakitle. Evvel Avrupa’nın nizamı genel oluşmalı, Türkiye de orada kendi istediği yeri seçmeli. Bu ortada kesinlikle hukuk devleti, özgürlükler, ekonomik istikrar ve yapısal ıslahatlar tarafında ilerlenmeli ve Gümrük Birliği yeşil, dijital ve toplumsal boyutları da içerecek formda güncellenmeli” yorumu yapıyor.
Türkiye’nin AB’ye tam üyelik amacının bugün kalkmasının Türkiye’yi tüm dünyada zayıflatacağı ihtarında bulunan Kaleağası, şöyle konuşuyor:
“Türkiye için tarihten bu yana hiç değişmeyen bir denklem vardır. Türkiye Avrupa’da ne kadar güçlü olursa dünya ölçeğinde de o kadar ilerliyor. Dünyanın farklı bölgeleriyle ilgilerde ne kadar ilerlerse Avrupa’da da bedelli oluyor. Her devirde ne vakit bu türlü yaptıysa Türkiye dünyada iktisat, finans, diplomasi, kültürel her alanda güçlenmiş, bu dengeyi bozduğu her dönemde de gerilemiştir.”
Gümrük Birliği güncellemesi nasıl olacak?
Türkiye ile AB 1996’dan beri yürürlükte olan Gümrük Birliği’nde problemlerin çözümlenmesi ve güncellenmesi için 2015’te uzlaşıya varmıştı. Lakin 2016’da Türkiye’de gerçekleşen darbe teşebbüsü ve akabinde gelen OHAL ile insan hakları alanında yaşanan gerilemenin de tesiriyle AB 2018’de aldığı kararla Gümrük Birliği’nin modernizasyonuna yönelik “başkaca bir çalışma öngörmediğini” açıklamıştı.
Son günlerde yapılan birtakım müspet açıklamalara karşılık Gümrük Birliği ile ilgili şu an için şimdi müzakere basamağına gelinmiş değil. AB Komisyonu’nun Gümrük Birliği müzakerelerine başlayabilmesi için Kıbrıs Cumhuriyeti (Güney Kıbrıs Rum kesimi) de dahil tüm üye ülkelerden yetki alması gerekiyor. Bu da sürecin başlamasının önündeki şiddetli alanlardan biri olarak görülüyor.
Şu anda Ankara ile Brüksel ortasında bu bahiste yapılan görüşmeler daha çok alt yapıyı hazırlama ve birinci adımları atmaya yönelik taban araştırması niteliğinde görülüyor.
AB yetkililerine nazaran görüşmelerde ilerleme sağlanabilmesi için öncelikle Türkiye’nin son devirde getirdiği birtakım ticaret pürüzlerinde esnek olması gerekiyor. Brüksel’e nazaran Ankara’nın bu manileri kaldırması Komite’nin Konsey’e sunacağı raporda atılması gereken adımlarla ilgili tavsiye sunmasını kolaylaştırıcı tesir yapabilir.
Vize serbestisi değil ancak kolaylığı
AB ile ilgilerde bir öbür değerli başlık da Türkiye vatandaşlarının Schengen vizesinde yaşadığı zorlukların aşılması için kolaylık sağlanması.
Türkiye ile AB 2013’te mültecilerin Türkiye’de tutulması için Geri Kabul Mutabakatı imzalamış ve beraberinde Türk Vatandaşları için Vize Özgürlüğü Diyaloğu başlatılmıştı. Lakin bu diyaloğun sürdürülmesi için tamamlanması kural koşulan kriterlerin hepsi şimdi Türkiye tarafından yerine getirilmedi.
Ankara 2013’ten beri “vize serbestisi” sağlanması için efor harcarken, Schengen ile yaşanan meselelerin giderek artması nedeniyle şu anda “vize kolaylığı” seçeneğine daha olumlu bakıyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl erişebilirim?
