Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Çarşamba günü yaptığı konuşmada toplumsal medya platformları ve internet sitelerinin yasaklanabileceğini yahut denetim altına alınabileceğini söyledi.
Kızı Esra Albayrak’a Twitter’da hakaret edildiğini söyleyen Erdoğan, “Niçin Youtube, niye Twitter, niye Netflix, niye şu bu üzere toplumsal medyalara karşı olduğumuzun ne demek olduğunu anlıyor musunuz?” diye sordu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan “Bu tıp toplumsal medya mecralarının büsbütün kaldırılmasını, denetim edilmesini istiyoruz” tabirlerini kullandı.
Bu açıklamayla birlikte internet yasakları Türkiye gündemine tekrar girdi.
Türkiye’de daha evvel de pek çok internet sitesi ve toplumsal medya platformu çeşitli devirlerde yasaklanmıştı.
İfade Özgürlüğü Derneği’nin Mayıs 2020 datalarına nazaran 415 bin alan ismi, 140 bin link, 42 bin tweet, 12 bin 450 YouTube sayfası, 7 bin 200 Twitter hesabı, 6 bin 500 Facebook hesabı engellenmiş durumda.
Bugüne kadar uygulanan yasaklar ortasında öne çıkan yasakları inceledik.
YouTube
Google’ın sahip olduğu görüntü sitesi YouTube, Türkiye’de en çok engellenen büyük platformlar ortasında yer alıyor.
Site birinci olarak 2007’de Yunan bir kullanıcının Mustafa Kemal Atatürk’e hakaret içeren bir görüntü yüklemesi sonrası yasaklandı.
YouTube’un görüntüyü kaldırmasının akabinde site erişime açıldı.
Site sonraki yıl da tıpkı münasebetle yasaklandı.
Konuyla ilgili bir açıklama yapan devrin Ankara Cumhuriyet Savcılığı Basın Savcısı Nadi Türkaslan, bu sitedeki manzaraların yalnızca Türkiye veritabanının kaldırıldığını, dünya üzerindeki veritabanının kaldırılmaması halinde sitenin açılmayacaklarını söyledi.
Bu kararın akabinde YouTube’un yasaklı olduğu devirde, devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, CHP’lilerin çarşaflı bayanlara makus muamele ettiğine dair görüntülerin YouTube’da bulunduğu söylemesi üzerine bir gazeteci “YouTube’a girilmiyor” dedi.
Erdoğan ise “Ben giriyorum, siz de girin” diye cevap verdi.
Bu süreçte pek çok kişi DNS ayarlarını değiştirerek YouTube’a erişiyordu. Bunun engellenmesinin akabinde kullanıcılar VPN programları yahut aracı siteler kullanarak YouTube’a erişmeye devam etti.
Atatürk’e hakaret ettiği için Türkiye’de cürüm teşkil eden görüntülerin kaldırılmasıyla birlikte, Mayıs 2008’de yasaklanan YouTube Ekim 2010’da açıldı.
Bundan 3 gün sonra, Deniz Baykal’ın gizlice çekilmiş manzaralarının yayınlanmasıyla birlikte site tekrar yasaklandı. Manzaraların kaldırılmasıyla birlikte site açıldı.
2014’te dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun ofisinde geçtiği belirtilen ve Suriye’ye dair çatışma senaryolarının konuşulduğu bir görüşmenin sitede yayınlanmasıyla birlikte YouTube tekrar yasaklandı.
27 Mart’ta yasaklanan site, 4 Nisan’da mahkeme kararıyla açıldı, savcılığın itirazı üzerine mahkeme kararıyla tekrar kapatıldı. Site ses kaydının kaldırılmasının akabinde 3 Haziran’da tekrar açıldı.
- YouTube’a erişim yasağı kalkıyor
2014 sonrasında da Türkiye’de büyük toplumsal olayların yaşandığı periyotlarda YouTube’a erişim devir periyot yavaşlatıldı, Nisan 2015’te savcı Mehmet Selim Kiraz’ın öldürülmesinde olduğu üzere birtakım olaylarda kısa müddetliğine yasaklandı.
- Türkiye’de Twitter ve YouTube’a erişim engellendi
Wikipedia – Vikipedi
En büyük dijital ansiklopedi olan Wikipedia ve Türkçe versiyonu Vikipedi 2014 yılından itibaren çeşitli sansürlere maruz kaldı.
Sansürler başlangıçta “kadın üreme organları”, “vajina” ve “testis torbası” üzere hususlara uygulandı.
Bu sansürler uygulanırken ortada rastgele bir mahkeme kararı da bulunmuyordu.
Söz konusu başlıklar kimi periyotlarda kimi servis sağlayıcılarından görülürken, başkalarından erişim mümkün olmuyordu.
Sayfaların sansürlendiği internet sağlayıcıları ortasında yer alan TTnet, kendilerinin rastgele bir sansür uygulamadığını, bu tarafta bir mahkeme kararı olmadığını, sitenin bozulmuş olabileceğini söyledi.
Wikimedia Vakfı Bağlantı Şefi Katherine Maher ise, kendilerine ulaşan bir mahkeme kararı olmadığı için neden ve nasıl sansürlendiklerini bilemediklerini açıkladı.
2015’te AKP’nin TBMM’de çoğunluğu birinci kez kaybettiği 7 Haziran seçimleri öncesinde de “2015 Türkiye genel seçim anketleri” sayfası erişime kapatıldı.
Wikipedia’nın karşılaştığı en kapsamlı sansür ise 29 Nisan 2017’de başladı.
Sansürün münasebeti, ansiklopedinin İngilizce sayfalarında yer alan “Suriye iç savaşında dış müdahaleler”, “Kuzey Suriye’nin Türkiye tarafından işgali” ve “Devlet takviyeli terörizm” unsurlarıydı.
Yasağın münasebeti olarak “Türkiye’nin terör örgütleriyle işbirliği yaptığının anlatılması, tüm teşebbüslere karşın bunun düzeltilmemesi” gösterildi.
Söz konusu unsurlar içinden sırf “Devlet dayanaklı terörizm” sayfasının Türkçesi bulunuyor ve o sayfada da Türkiye’ye dair rastgele bir içerik bulunmuyor.
Sansürün üzerine Wikipedia tüzel yollara başvururken, kullanıcıların engelli linklerin başına 0 ekleyerek ansiklopediye ulaşabilmesi üzere değişik metotlar de uygulamaya geçirildi.
Wikipedia’nın hukuk uğraşı sonunda AYM’ye kadar götürdüğü itirazı Aralık 2019’da görüşüldü ve AYM sitenin açılmasına karar verdi.
Altıya karşı 10 oyla alınan kararda, içeriklerin vakit içinde değiştirildiği, hususları değiştirme yetkilerinin kısıtlandığı, erişimin bu halde engellenmesinin tabir özgürlüğüne ortantısız bir müdahale olduğu ve demokratik toplum nizamına uygun olmadığı belirtildi.
Kararda şu sözler yer aldı:
“Makaleleri yükleyen bireylerin kimliğini tespit etmenin zorluğu nedeniyle bir soruşturma açmak anlamsız olarak görülse bile makale içeriklerinde yer alan ve birden fazla tartışmalı tabirlerin sahipleri bilindiği halde bu şahıslar hakkında da bir ceza soruşturması yoluna başvurulmasının tercih edilmemiş olması, makalelerde Wikipedia’nın kapatılmasını haklı gösteren vahim nitelikte bir içerik bulunmadığını göstermektedir.”
- Anayasa Mahkemesi’nden Wikipedia kararı: Erişim pürüzü hak ihlâli, yasak kaldırılsın
Gerekçeli kararın Ocak 2020’de Resmi Gazete’de yayınlanmasıyla birlikte site tekrar erişime açıldı.
Mart 2014’te Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan’a ilişkin olduğu argüman edilen ses kayıtlarının yayınlanmasıyla birlikte YouTube’un yanı sıra yasaklanan bir başka site de Twitter oldu.
Yasak, devrin Başbakanı Erdoğan’ın “Twitter mivitır hepsinin kökünü kazıyacağız. Milletlerarası topluluk şunu der, hiç beni ilgilendirmiyor” kelamından bir gün sonra başladı.
- Türkiye’de Twitter’a erişim engellendi
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, yasağı delip Twitter’a girerek bu yasağın kabul edilemez olduğunu yazdı.
Sosyal medya platformlarının tamamen kapatılması tasvip edilemez.
— Abdullah Gül (@cbabdullahgul) March 21, 2014
AYM’nin bu yasağı Anayasa’nın 26. Hususuyla korunan söz özgürlüğüne karşıt bulmasının akabinde yasak 3 Nisan’da kaldırıldı.
Nisan 2015’te Savcı Mehmet Selim Kiraz’ın öldürülmesine dair manzaraların yayınlanması nedeniyle siteye erişim tekrar engellendi.
Hizmetimizin #Türkiye’de kesintiye uğradığı bilgilerini aldık. Kullanıcılarımıza en kısa sürede erişimi tekrar sağlamak için çalışıyoruz.
— Global Government Affairs (@GlobalAffairs) April 6, 2015
Görüntülerin kaldırılması sonucu site açıldı.
Twitter’a dair erişim mahzurları, artık sitenin büsbütün yasaklanması biçiminde değil, sakıncalı görülen tweetlere yahut hesaplara Türkiye’den erişimin engellenmesi halinde gerçekleşiyor.
Mahkemeler bugüne kadar binlerce tweete yahut hesaba erişimin engellenmesi tarafında karar verdi.
Twitter ve Facebook, ülkelerden kendilerine ulaşan bilgileri de internet sitelerinde paylaşıyor.
Mevcut datalar 2019’un birinci yarısına kadar geldiği için aşağıdaki grafikte 2018 sonuna kadar yaşanan artışı görebilirsiniz.
Gazeteler ve ajanslar
Türkiye’de çok sayıda ajans, gazete ve haber sitesi de erişime engellendi.
Bunların büyük bir kısmını Kürt basınından yahut sol basından siteler oluşturuyor. Gülen yapılanmasıyla bağlantılı haber siteleri de yasaklanan siteler ortasında yer alıyor.
Engellenen siteler arasında Dicle Haber Ajansı, Azadiya Welat, Özgür Gündem, ANF, sendika.org ve siyasihaber.org da yer alıyor.
Bu kurumların kimileri kanun kararında kararnamelerle de kapatılmıştı.
Sendika.org’un kaç defa engellendiğini değişen alan isminden da anlamak mümkün. Site şu an sendika63.org alan ismini kullanıyor. Bu da sitenin 62 kez engellendiğini gösteriyor.
Sendika64.org adresine gitmeyi deneyen kullanıcılar ise “daha değil. bir evvelki sayıyı deneyin :)” ikazıyla karşılaşıyor.
ekşi sözlük
Alexa bilgilerine nazaran Türkiye’nin en çok ziyaret edilen 14. sitesi olan ekşi kelamlık de periyot dönem yasaklandı.
2006 yılında sitedeki “esrar” başlığı altına girilen yazılar nedeniyle İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nün uyuşturucuyu özendirme gerekçesiyle yaptığı müracaat sonucu İstanbul 3. Sulh Ceza Mahkemesi siteyi engelledi.
Söz konusu yazıların kaldırılmasının akabinde site tekrar erişime açıldı.
Bir yıl sonra Adnan Oktar, sitede hakkında yazılanlar nedeniyle Eyüp 3. Asliye Mahkemesi’nden çıkarttığı kararla siteyi engelletti. Oktar hakkında küfür ve hakaret içeren yazıların silinmesi sonrası site erişime açıldı.
2008’de de site üç saatliğine yasaklandı.
2011’de ise Telekomünikasyon Bağlantı Başkanlığı (TİB) ekşi sözlük’ün hosting şirketine gönderdiği yazıda, “katalog suçlar” nedeniyle siteye hizmet verilmemesini talep etti.
Olayın duyulmasının akabinde PC Extra’ya konuşan TİB İnternet Daire Başkanı Osman Nihat Şen, ekşi sözlük’ün engellenecek siteler listesine ezkaza konduğunu söyledi.
23 Aralık 2016’da ise site, IŞİD’in öldürdüğü Türk askerlerinin imgesi nedeniyle birkaç saatliğine yasaklandı.
O tarihten bu yana sitenin geneli erişime kapanmadı.
Fakat mahkeme kararlarıyla sitedeki belirli başlıklardaki içeriklerin tamamı silinebiliyor. Silindikten sonra yazılan yazılar da yeni bir mahkeme kararıyla tekrar silinebiliyor.
Diğer siteler
WordPress, blogger, blogspot, myspace üzere blog siteleri de Türkiye’de devir dönem yasaklandı.
Her platformun yasaklanma münasebeti birbirinden farklıydı. Örneğin blogspot’un yasaklanmasının nedeni, Süper Lig maçlarının kaçak bir biçimde yayınlanmasıydı.
WordPress ise Adnan Oktar’ın müracaatıyla yasaklanmıştı.
Yasaklanan siteler ortasında çok sayıda yasadışı bahis ve porno sitesi de var.
Öte yandan 2010 yılında yapılan bir yasal değişiklikle “hatalı yahut yanlış” Kuran meali yayınlayan siteleri yasaklamak için de Diyanet İşleri Başkanlığı’na mahkemelere başvurma yetkisi verildi. Bu yetkinin kaç sefer kullanıldığına dair bir data bulunmuyor.
2016’da da devrin Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak’a ait olduğu belirtilen e-postaların yayınlanması üzerine, bu dokümanların tutulduğu Dropbox, Google Drive, OneDrive ve GitHub üzere siteler engellendi. Bu sitelerin yazılım ve iş dünyasında sıklıkla kullanılması nedeniyle bu hizmetleri kullananlar, siteler iki gün sonra tekrar açılana kadar büyük zorluk yaşadı.
Ateizm Derneği’nin sitesi de Mart 2015’te “halkın aşikâr kesitinin inandığı bedellerin alenen aşağılandığı” gerekçesiyle yasaklandı.
Yasakların etrafından nasıl dolaşılıyor?
Türkiye’de bugüne kadar çok sayıda site yasaklansa da, ortalarında Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan üzere siyasetçilerin de yer aldığı kimi kullanıcılar yasaklı sitelere girmeye devam edebiliyor.
Bunun için izlenen yollar ortasında VPN kullanmak ve içinde VPN özelliği olan tarayıcı kullanmak da bulunuyor.
Bazı VPN şirketleri paralı hizmet verirken kimileri cep telefonları uygulamaları yahut tarayıcılar aracılığıyla fiyatsız hizmet de verebiliyor.
