Şiir kurmak; duyguyu, kanıyı, hassaslığı, farkındalığı şiire dönüştürmek; lisandaki şiir uçlarından şiir yapmak şairin emeğiyle, uğraşısıyla, uğraşıyla, cebelleşmesiyle, ısrarıyla, inadıyla mümkün. Şiirin kolay bir iş olduğunu düşünenler yok mu, elbette var. İhtimal o ki onların birden fazla ya hiç şiir okumamış ya da şiir kılıklı, hamasi kelamlara maruz kalmış bireyler. Şiir bazen tek bir sözcük de olabilir. O tek bir sözcüğü bile şiir yapmak için şairin, ne büyük bir emek sarf ettiğini anlayabilmek, daha doğrusu şairin harcadığı emeğin büyüklüğünü kavramak için okur olmak yetmeyebilir, şiir okuru olmak gerekir. Şiir okuru, tıpkı vakitte bir süzgeçtir. Şiir ismiyle sirkülasyonda olan ve harcanması gereken emekten yoksun kalmış eserleri de hak ettiği yere yerleştirir şiir okuru.
Şairin olduğu kadar şiir okurunun da eğitmenidir şiir. Bu vesileyle şunu da bir sefer daha tekrar edelim: Şiirin şiirden başka okulu yok.
İlk, ikinci, hatta üçüncü kitabını son on yıl içinde yayımlayan yeni jenerasyon şairlerin, üretim suratlarının bir oldukça yüksek olduğu görülüyor. Ne diyelim “gençlik ateşi”… Olabilir (mi)…
Gençlik ateşiyle üçüncü kitabını okurla buluşturan isimlerden biri de Ümit Güçlü (1989). Daha evvel ‘Dehşetler İçerisinde’ (2015), ‘Radyodan Bütün Gün Saçlarının Dağınıklığını Söylediler’ (2017) ve ‘Suç Şiir’ kitapları okurla buluşan Güçlü’nün Ketebe Yayınları’ndan çıkan yeni yapıtı, ‘Sessizlik Partisi’ ismini taşıyor. Kitap, “Düşmek Taşı”, “Küçük Robotlar” ve “Rüyadan Uyanmak” başlıklı üç kısımdan oluşuyor.
Taşı düşürmek, taşa düşmek, taş düşürmek (çoğaltmak olası) üzere çağrışımları olan “Düşmek Taşı” başlıklı kısmında yer alan “Karşı Taraf” başlıklı şiirden alıntıyla devam edelim. Şiirde, sahiden de başlıkta lisana getirildiği üzere bir karşı taraf kelam konusu. Coğrafik manada karşı taraf olarak Gürcistan… Şiirin altındaki notta, Tiflis 2019 ibaresi bulunmakta. Gürcü halkının mitolojik bayan kahramanı, ana tanrıçası da şiirde, şaire nazaran karşı taraf oluyor. Bir manada kültürel karşı taraf. Türkiyeli Müslüman konuk için konut sahibi Hıristiyan Gürcü; hem de erkek olan şairin karşı cinsi olarak bayan.
“Karşı Taraf”ta ayrıyeten bir de sevgili var. Ancak o, muhakkak bilinmeyen bir sözle yer alıyor şiirde. Şiirdeki tansiyonun, hatta çatışmanın kaynağının da bu imalı, metaforik ve ezoterik lisan olduğunu belirtelim. İma, tansiyon ve çatışma kavramlarının altını çizmek istiyoruz. Zira Ümit Güçlü’nün kitapta yer alan öteki şiirlerini de okurken göreceğiz ki şairin lisanıyla okur ortasında bu kavramlar kılavuz rolünü üstleniyor. Kelamını ettiğimiz şiirden alıntımızı okuyalım:
Madloba, diyordum Gürcü gözünde Teşekkür
güneşi yanında mı getirdin deseydim kalp kısarak
yağmur altı, beş dakikada anlatamam
bavuluma ne koyuyorum
devasa bir heykeli Kartlis Deda – Esirgeyici Ana
sessizlikten yapılma bir başkent
birkaç Nazmi Ağıl şiiri
bin dakika olsa anlatamam
kazağı eline alıp yavaşça katlamanı
karşı tarafındasın sırtında kılıçlar
Deda, bizi de koruyor tanımadığı halde
Madloba gözleri Çin güzeli
bu gece bulutların içinden geçeceğiz
ikimizi de tanıyan karanlık bulutlar
Roland Barthes yazının bağlantı ve aktarma aracı olarak kabul edildiğini, fakat yazının bir de saklama özelliği olduğunu lisana getirir. Bunu şiir için de söyleyebiliriz. Şiirin irtibat, aktarma özelliklerinin yanı sıra bir de saklama özelliği vardır. Elbette şiirin sık karşılaşılmasa da kendisine karşı olmak, kendi kendisini silmek üzere bir özelliği daha vardır. Ece Ayhan’ın “silerken silinen silgi” kelamıyla kastettiği, şairdir. Ancak bazen “silerken silinen silgi”nin şiir olduğu da görülür.
Şiirleri, Güçlü’nün de bu türlü bir istek içinde olduğu izlenimi veriyor. Lakin bu şimdilik, gerçekleşmemiş bir heves üzere duruyor.
Şiiri silmek çok değerli, çok argümanlı olabilir. Lakin şiirin şiiri neden sildiği sorusunun da bir karşılığının olması gerekir. Zira cevabı olmayan soru, soru değildir; sıkıntıdır. Bu ortada, Ümit Güçlü ve şiirleriyle ilgili izlenimden kelam ediyoruz. İzleniminse, biliyoruz ki yeri her vakit kaygandır. Yorum gibi… Yoruma dayalı çıkarımlar da tartışmaya açıktır.
Kitabın “Küçük Robotlar” başlıklı ikinci kısmındaki şiirlerin en dikkat cazibeli özelliği, “eyvah, şair sen ne yaptın” dedirtmesi…
Güçlü’nün lisanı ve şiiri daha çok toplumsal tenkide yaslanmayı amaçlıyor. Kitapta, özellikle ikinci kısımdaki şiirlerde öne çıkıyor bu hal. Ümit Güçlü, “Küçük Robotlar” kısmında orta sınıfı; o sınıfın bireylerini, “ofistik beylerini”, “plazaboy kadınlarını”, onların hayatlarını, ömür biçimlerini belirleyen bedel yargılarını eleştirmeye niyetleniyor. “Ofistik beyler” desek de Güçlü’nün odağında, aslında değişik isimlerle bayanlar yer alıyor. Güçlü, bu kısımda yer alan birinci üç şiirde “Lab 217”, “Merve Hanımefendi İçerde”, “Merve Hanımefendi Dışarda” başlıklı şiirlerde Senaları, Merveleri varlıklarıyla, varoluşlarıyla, etik kıymetleriyle, estetik beğenileriyle tenkidine husus etmek istemiş. İstemiş diyoruz, zira niyetlenmek gerçekleştirmenin yarısı. Yeri gelmişken, Ümit Güçlü’nün tenkidinin daha çok yergi seviyesinde olduğunu da belirtelim.
Birçok şairin reklamcı, metin müellifi olduğu bilinir. Şair, müşteri temsilcisi, satış temsilcisi olarak da çalışabilir; “ekmek parası”dır. Ancak hiçbir şair, şiirinde kapalı ya da açık reklam yapmaz. Hiçbir şair, şiirinde bir pazarlamacı, müşteri temsilcisi, satış temsilcisi olmak, o pozisyona düşmek istemez. Şiirde şair, şairdir. Şairin ne ve kim olduğunuysa örneğin, çağdaş Türkçe şiirin tecrübesi ve birikimi tüm detayıyla tanım eder.
Sanatta, edebiyatta, şiirde rastgele bir biçimde zımnî ya da açık olarak marka, eser, firma reklamı, tanıtımına göz yumulmaz. Tenkit emeliyle dahi olsa rastgele bir eserin, markanın, firmanın isminin açıktan yazılması gerçek değildir, beğenilen karşılanmaz.
Ümit Güçlü, şiirlerinde birtakım markaların, firmaların, eserlerin ismini olduğu üzere, açıkça lisana getiriyor. Tenkit niyetiyle yapıyor bunu tahminen. Ancak niyeti ne yazık ki emeline, amacına ulaşmıyor. Amacını aşıyor. Tam da tabirde olduğu üzere: Kaş yapayım derken göz çıkarıyor. Güçlü’nün amacı, anlaşıldığı kadarıyla Yaşar Kemal, Sabahattin Ali, Orhan Pamuk üzere müelliflerin “markalaşmasını” eleştirmek. Lakin yadırgatıcı bir sonuç çıkıyor ortaya.
Her şeyden evvel, bu isimler eşya ya da obje değil. Konfeksiyon eseri hiç değil. Daha da kıymetlisi, beşerler marka değildir. İnsanları marka olarak görmek, pahalandırmak reklam ve reklamcı jargonudur. Kaldı ki anılan bu isimler birer pop ikonu da değiller. Çok okunmaları, kitaplarının çok satması bir reklam ve pazarlama başarısı olabilir. Bu onların, kültür sanayisinin sağladığı avantajları kullanmak için harcadıkları eforun sonucu gerçekleşmiş bir şey mi? Elbette Güçlü de bilir; ne Yaşar Kemal, ne Sabahattin Ali hayatta. Ayrıyeten onların isimlerinin, kimliklerinin, kişiliklerinin gerisinde uzun ve şiddetli bir çaba geçmişi var.
Modern Türkçe edebiyattaki yerleri ve varlıkları tartışma götürmeyecek müellifleri konfeksiyon markalarıyla bir tutmak ne demek oluyor? Şayet niyet onları kıymetsizleştirmek değilse bunu nasıl yorumlamalıyız? Güçlü’nün dizeleri, şiirleri orta sınıfı, bu sınıfın bireylerini, onların ritüellerini, ikonlarını, birtakım markaları tapınç objesi haline getirmelerini eleştirmek isterken Yaşar Kemal’i, Sabahattin Ali’yi değersizleştirme niyetinin dışavurumuyla sonuçlanıyor.
Güçlü’nün; “eyvah, şair sen ne yaptın” dedirten şiirlerindeki yaklaşımını; birtakım eser kurum kuruluş markalarını, isimlerini açıkça lisana getirmesini eleştirenleri, ünlü muharrirlerin çok okunurluğunu değersizleştirmeye yönelik bakış açısına karşı çıkanları, bu hususta ihtarda bulunanları dikkate alacağını umuyoruz. Zira bahse bahis şiirlerde saydığımız kadarıyla sekiz farklı markanın, firmanın ismi direkt lisana getiriliyor. Bu şiirin tabiatına karşıt durumun, bu bariz yanlışın savunulacak bir istikameti yok. Örneklemek için bile olsa bu şiirleri, dizeleri alıntılayarak yanlışı tekrarlamak istemiyoruz.
“Küçük Robotlar” kısmındaki şiirlerin teknik olarak bir kamera kaydıymış izlenimi verdiğini de belirtelim. Yer olarak merkezde, şiirlerin isimlerinden da anlaşılacağı üzere bir klinik ya da hastane ortamı yer alıyor. Birinci şiirin şahsının isminin “Doktor Sena” olması da bu izlenimi destekliyor diyebiliriz.
Ümit Güçlü, orta sınıf bireyleri, onların kıymetlerini, beğenilerini, seçimlerini, davranış kalıplarını, tanınan eserler ve fetiş objesi haline gelmiş öteki eşya, araç gereçlerle alakalarını de gaye alan yergisini kitaptaki öteki şiirlerinde de sürdürüyor.
“Rüyadan Uyanmak” başlıklı üçüncü kısımda bir tazı karakteri çıkıyor karşımıza. Bu kısımdaki şiirlerin yerinin “savaş meydanı” olduğunu da kaydedelim.
Üçüncü kısımdaki şiirlerde sadece koşan bir tazı yok; tazıyla birlikte koşan şiirler var. Daha doğrusu bu kısım bir sinema şeridi üzere. Savaşı, yıkımı, kıyımı; geçmişi, anıları ve şimdiyi, şu anı iç içe geçmiş biçimde art geriye yansıtan, anlatan şiirler… Ömrün bir savaş meydanı olduğu imasıyla birlikte diye ekleyelim ve üç şiire yer verilen üçüncü kısmın birinci şiiri “Rus Tazısı Mix Yıldızlararası” başlıklı şiirden bir betik aktaralım:
bir savaş meydanında geçen 1 saat
dünyada yaklaşık 1 dünya yılı
dökülmüş dişler, çıplaklık, hamle sesleri
Rus tazılarıyla avlanırken silahın hızdır
1 tavşan için geçen 1 saniyelik Yerçekimi
çok acıdır bu, ayaklarının yerden kesilmesi
ay yüzeyi üzere fakat değil
kara batmak üzere tavşan için
tazı için geçen 1 saniye, geçmemelidir
Ümit Güçlü, yergiden tenkide geçebildiği ve ayrıyeten betimlemekle yetinmeyip çözümlemeye yöneldiği takdirde şiirlerinden yansıyan değerli bir mahzuru aşabilir diye düşünüyoruz. Bunu yapabilir mi? Yapısal bir dönüşümle neden olmasın? Şiir, Güçlü’ye bu dönüşümü dayatabilir. Şiirlerindeki teknik tecrübe, yönelim Güçlü’nün potansiyeline işaret ediyor. Kitabında, Güçlü’nün arayış içinde olduğunu, bundan kaynaklı şiirin sancısını, ağrısını yaşadığını gösteren birçok emare kelam konusu…
