Yas tutmak denilince aklımıza birinci olarak sevilen birinin kaybı gelir. Bu durum kuşkusuz bir insanın deneyimleyebileceği en büyük acılardan biridir. Ama sevilen birinden ayrılma da mevt sebebiyle yaşanan kayıp üzere sarsıcı olabilmektedir. Duygusal bağ kurduğumuz bir objenin kaybı, yaşamak isteyip yaşayamadıklarımız ve geri getiremeyeceklerimiz, kayıp olmasa da kayıp tehdidi yaşadığımız; özetle, kayıp olarak işlemlediğimiz her tecrübe için yas sürecini olağan karşılayabiliriz.
Kayıp başlığını genel bir tarif olarak ele alacak olursak; kayıp sonrası yas sürecine çoklukla beşerler, her kültürde ve her coğrafyada yüzyıllardır misal reaksiyonlar vermektedir. Kaybın çeşidi, kaybedilen şahısla bağ-yakınlık derecesi üzere etkenler süreci etkilese de yasın kademeleri herkes için benzeridir.
Kayıplar, zorlayıcı hayat olaylarıdır. Evlilik, doğum üzere denetimin elimizde olduğu durumlar kadar; vefatlar, felaketler üzere denetimin bizde olmadığı durumlar da vardır. Hayatın bu gerçeklerine karşı savunmasız yakalanmak kişiyi alt üst edebilir. Bu olağandışı durumlarda olağandışı hissetmemiz de yas süreci içinde epeyce olağandır.
Yas Sürecinin Aşamaları
Yas sürecinin birinci etabında kişi bu durumun gerçekliğini algılama ve kabullenmede zorluk yaşayabilir. Başına gelen bu durumu inkâr edebilir. Vakitle kayıpı kabullendikçe öfke duyabilir. Bu süreçte tekrar öfke üzere ağır hisler olan suçluluk, pişmanlık, kızgınlık üzere hisler da görülebilir.
Yoğun hisler vakitle yerini derin bir mutsuzluka, umutsuzluka bırakabilir. Kişi artık kayıpın farkında, geri gelmeyecek ve değiştirilemeyecek gerçeklerin şuurundadır. Yasın depresyon evresi de süreçte olağan karşıladığımız güç bir evredir. Lakin bu ruhsal çöküşün akabinde yine yapılanma dediğimiz kayıpın kabulü ve hayata dair yine umutlanma evresini bekleriz.
Ne yazık ki kültürümüzde çok yaygın olan ve yas tutan şahsa güzel hissettirme, güçlendirme ismine yapılan -çoğu vakit güzel niyetli olsa da- süreci sekteye uğratan kusurlu davranışların yas evrelerini sekteye uğrattığını görüyoruz. Yaşanmamış yaslar vakitle daha büyük düşüncelere neden olabiliyor. Bir kayıp sonrası yas tutmak elzem ve sağlıklı bir durumdur lakin ne yazık ki acı çeken birine dayanak olma maksadıyla bazen farkında olmadan hatalı hissettirmeye yol açabiliyoruz.
Yas Sürecinde Hislerin Normalliği
Süreç içerisinde vefat sebebiyle kaybedilmiş şahsa ağır öfke duymak ekseriyetle bastırılan bir histir. Ölen bireye olumsuz his beslemek, şahısları kendileriyle ilgili dehşete düşürebilir. Ancak hayattayken bu bireylerle olan bağlantılarımız karmaşık ise kayıpla daha çok karmaşıklaşması olağandır. Yas süreci, duygusal manada kaotik bir süreçtir ve en güç kısımlarından biri budur. Bu süreçte bu hislerin olağan olduğunu ve kendimize vakit vermemizin değerini bilmek elzemdir.
Yas sürecini kişi olması gerektiği formda yaşıyorsa; bu süreçte ilaç kullanımı ile hisleri baskılamak berbat bir fikir olabilir. Süreç içerisinde en kıymetlisi kişinin yaşadığı his ve fikirleri paylaşabileceği bir ortamın sağlanmasıdır. Şok ve inkâr sürecinde dahi şahıslar his ve kanılarını paylaştıklarında, kabullenme süreçlerinin hızlandığı bilinmektedir. Yas yaşayan şahsa en büyük faydayı hürmet ve toplumsal takviye göstererek sağlayabiliriz.
Yas Sürecinde Anormallik Belirtileri
Peki hangi durumda anormallikten kelam edebiliriz?
Yas yansısı gecikiyorsa,
Kişi kayıp yaşanmamış üzere hayatına devam ediyor, hatta çok aktivite halindeyse,
Yakınlarına düşmanca hisler besliyor ya da bu hisleri saklamak için çok resmi bir tavır içindeyse,
Ekonomik ve toplumsal hayatını tehlikeye sokuyorsa,
Tutulan yas düzgünleşme ile sona ermiyor, sonuca ulaşmıyor, çok uzun müddet devam ediyorsa (kronik yas),
Normal yasta beklenen his, niyet ve davranışlar çok aşırı ve abartılı halde yaşanıyorsa,
yas süreci sağlıklı ilerlemiyor diyebiliriz. Bu durumlar kelam konusu olduğunda uzman dayanağı epey değerlidir.
