Mehmet Rebii Özdemir
SAMSUN – Yaz aylarında Samsun ve etrafındaki vilayet ve ilçelerde KKKA (Kırım Kongo Kanamalı Ateşi) hastalığı konusunda, yaz ayları öncesinde, Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Hakan Leblebicioğlu’ndan, Karadeniz bölgesine ve öteki bölgelerde yaşayanların başlarındaki soru işaretlerini yanıtlamasını istedik. Kenelerden bulaşan hastalık birinci olarak 2002 yılında Tokat’da görüldü. Bu yıldan sonra yüklü olarak Türkiye’de Sivas, Çorum üzere vilayetlerin dışında diğer bölgelerde de görülüyor.
Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Hakan Leblebicioğlu
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi’nin ülkemizde sıklığı nedir?
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığı ülkemizin kıymetli sıhhat sorunlarından birisidir. Sağlık Bakanlığı verisine göre ilk kez görüldüğü 2002 yılında beri 11.000’den fazla insan KKKA hastalığına yakalanmıştır. Son yıllarda olay sayısı azalmasına rağmen yeniden de her yıl yaklaşık 400 kişi hastalanmaktadır. Mevt oranı dünyada %4-20 ortasındadır, Türkiye’de ise yaklaşık %4,7’dir.
Hastalık nasıl bulaşır?
Hastalık en sık kene tutunması ile bulaşmaktadır. KKKA virüsü kenelerden insanlara; kenelerin tutunmasıyla yahut kenelerin çıplak elle tutulması, ezilmesiyle bulaşabilir. Virüs taşıyan çiftlik hayvanlarına direkt temas ile de bulaşabilir. Ayrıyeten KKKA hastalığı olan insanların kan, beden sıvıları da bulaştırıcıdır.
‘SICAKLIKLARIN ARTMASIYLA GÖRÜLME SIKLIĞI ARTABİLİR’
Yaz aylarında sıklığı neden artmaktadır?
Hava sıcaklıklarının artması ile KKKA hastalığının görülme sıklığı artabilir. KKKA hastalığı ülkemizde her yıl mart ayında görülmeye başlamaktadır. Temmuz ve ağustos aylarında en üst seviyeye ulaşmakta ve daha sonra ise hadise sayısı azalmaktadır. KKKA virüsü taşıyan keneler daha çok yüksek rakımlı (1000 metre) ve nemin az olduğu bölgelerde yaşamaktadır. Bu nedenle Yüksek rakımlı bölgelerde yaşayanlar KKKA ya karşı daha fazla risk altındadır. Keneler kıyı kısımlarında ve nemli alanlarda varlıklarını sürdüremiyorlar. KKKA daha çok orman alanı ile tarım alanlarının birleştiği bölgelerde görülmektedir.
Kimlerde daha çok görülmektedir?
Hayvancılıkla uğraşanlar, çiftçiler, mezbaha çalışanları, sıhhat çalışanları, veterinerler, kasaplar ve bu çeşit alanlarda gezenler, piknik yapan bireyler KKKA açısından risk altındadır.
Daha evvel Türkiye’de görülmeyen hastalık neden ortaya çıktı?
Yapılan çalışmalara KKKA’nın sık görüldüğü bölgelerden toplanan kenelerde 2002 yılından evvel daha farklı kene popülasyonu varken, 2002 yılından sonra Hyalomma cinsi kenelerin arttığı saptanmıştır. Bu artışın kesin nedenini belirlemek güçtür. İklim değişiklikleri ve global ısınma kene popülasyonundaki farklılaşmada tesirli olabilir. 1995-2000 yılları ortasında bölgede avcılığın yasaklanmış olması ya da hudutlu bir alanda yapılmış olması bu bölgede bilhassa yabani hayvan popülasyonunun artmasına ve hasebiyle kene popülasyonunun artmasında tesirli olmuş olabilir. KKKA virüsü göçmen kuşlarla da ülkeler ortasında taşınabilmektedir. Yüklü faktörün bilhassa kene popülasyonunun fazla olduğu yerlerin son periyotlarda tarıma açılması ve meskende beslenen hayvanların bu bölgelerde beslenmesi ve sonra tekrar köylere ömür alanlarına dönmeleriyle birlikte insanların kene ile temasının artması olduğu düşünülmektedir.
En sık görülen belirtileri nelerdir?
Hastalıkta kuluçka mühleti 1-13 gündür (ortalama 1-3 gün). KKKA kene tutunması yahut hayvan teması sonrası, ani yükselen ateş, halsizlik, kırgınlık, kas ağrısı, kanama ve kusma şikayetlerinin ön planda olduğu klinik tablo görülür. Hastalarda boğaz ağrısı, baş ağrısı, ishal görülebilir.
Bazı hastalarda kene tutunma kıssası olmamasının nedeni nedir?
Kene tutunması kimi vakit fark edilemeyebilir, hadiselerin fakat %70’inde kene tutunma öyküsü vardır. Bu nedenle riskli alanlarda çalışanlar ile kırsal bölgelerde yaşayan şahıslarda kene tutunma öyküsü olmasa bile ateş, halsizlik, bulantı, kusma ve kanama belirtileri mevcutsa KKKA akla getirilmeli ve kesinlikle bir sıhhat kuruluşuna başvurmalıdır.
Tedavide hangi ilaçlar kullanılmaktadır?
Hastalığın gelişmesini önleyecek, insanlarda kullanılabilen bir aşı yahut tedavisinde kullanılan spesifik bir ilacı bulunmamaktadır. Verilen tedaviler destekleyici tedavi niteliğinde olup, ne kadar erken teşhis konulup, tedavi başlanırsa aktifliği artmaktadır. Hastalıkta vefat oranı %5 diye önemsememezlik edilmemelidir. Bilhassa geç kalan hadiselerde, kanama, şuur bulanıklığı olan, trombosit sayısı düşük olan hastalarda vefat riski yüksektir.
Keneleri kim çıkartmalıdır?
Kene tutunması fark edildiğinde, kene vakit geçirilmeksizin çıkartılmalıdır. Bu sürecin kesinlikle bir sıhhat kuruluşunda yapılması da gerekmektedir. Keneler katiyetle çıplak elle tutulmamalı, elle ezilmemeli, çıkarılmaya çalışılmamalıdır.
‘KİŞİSEL KORUNMA ÖNEMLİ’
Kene tehlikesine karşı kendimizi nasıl koruyabiliriz?
Keneler uçmaz, sıçramaz. Ağaçtan üzerinize düşmez. Çoklukla yerde, tarlada, uzun otların, çalılıkların bulunduğu yerlerde yaşarlar. KKKA’dan korunmada ferdî korunma kıymetlidir. Bilhassa KKKA’nın sık görüldüğü, kırsal bölgede yaşayanların tarla vb. yerlerde çalışırken açık renk giysiler giymeleri önerilir, böylelikle keneler rahatlıkla fark edilebilir. Ayrıyeten uzun giysiler giymeleri, pantolon paçalarını çorabın içine sokmaları, kene kovucu spreyleri giysilere sürmeleri kene tutunmasını önleyecektir. Tarla mera ve bağ-bahçe dönüşü sonrasında kesinlikle beden kene tarafından denetim edilmelidir. Duş alınması da şimdi tutunmamış kenelerin bedenden mekanik olarak uzaklaştırılması sağlayacaktır.
İkinci yaklaşım ise hayvanların ilaçlanmasıdır. İlaçlanması gereken hayvan kümesi büyük baş hayvanlardır, veteriner doktor denetiminde büyük baş hayvanların keneye karşı ilaçlanmaları KKKA virüsü taşıyan kene popülasyonunu azaltacaktır.
Özellikle KKKA’nın sık görüldüğü yerlerde, KKKA’dan korunma tedbirleri konusunda eğitimlerin nizamlı olarak devam ettirilmesi ve bu eğitimlere katılmak kıymetlidir.
Kurban Bayramı’nda hayvan hareketliliği artıyor ve ehil olmayan bireylerde kurban kesebiliyor, bu durum bulaşma riskini artırır mı?
Kurban Bayramı’nın yaz aylarında gerçekleşecek olması nedeniyle KKKA olay sayısında artış görülebilir. Kurban bölümü kesinlikle deneyimli şahıslar tarafından gerçekleştirilmeli ve kesim yapacak şahıslara kesim ve enfeksiyon bulaşının önlenmesi için eğitim verilmelidir. Kesim sırasında yaralanmamaya dikkat edilmelidir. Hayvanlar üzerindeki keneler elle çıkartılmaya çalışılmamalıdır. Derinin hayvandan ayrılması sonucunda beslenme imkanı kaybolan keneler yeni bir konak arayışına girecektir. Bu nedenle hayvan derisine çıplak elle dokunulmamalıdır. Kesim sonrası enfekte olduğu düşünülen atıklar derine gömülerek imha edilebilir. Alınan bu tedbirler, hayvanlardan insanlara kenelerle bulaşan öteki hastalıkların da geçişini önleyecektir.
Parkların ilaçlanması kene ile uğraşta uygun bir usul midir?
KKKA hastalığı kırsal kesimde görülen bir hastalıktır lakin kene denilince akla birinci olarak KKKA gelmektedir lakin kenelerin yol açtığı farklı hastalıklar da vardır. Bu nedenle nerede olursa olsun dikkatli olmak gerekir. Parklarda görülen keneler sıklıkla köpek kenesi olup, KKKA taşımamaktadır. Bununla birlikte kene ile bulaşan öteki mikroorganizmaları taşıyabilirler. Kentlerde sokak köpeklerinin denetimsiz olması bu cins kene popülasyonunu artışına neden olmaktadır. Geniş park alanlarının ilaçlanması ile kene eradikasyonu sağlanamamaktadır. Ayrıyeten kene ilaçlaması yapılırken başka canlılarında öldürülmesi nedeniyle etraf istikrarı bozulmaktadır. O nedenle kentlerdeki park ve bahçelerin ilaçlanması önerilmemektedir. Parklarda dolaşmaya çıkartılan evcil köpekler de meskene dönüş sonrası kene istikametinden denetim edilmelidir. Hayvanlardaki kenelere katiyetle çıplak elle dokunulmamalıdır.
Doğaya salınan keklik ve sülünler ile keneler ortamdan yok olur mu?
Kene popülasyonunu azaltmak için tabiata salınan kanatlı hayvanlar (keklik, beç tavuğu, sülün vb.) kenelerin beslenmesi için yeterli bir konak misyonu görürler. Bu nedenle bu cins yaklaşımlar kene sayısının azaltılması yerine artmasına da neden olabilir.
(DUVAR)
